-
|
ايران امروز |
عصر ایران؛ یوسف ناصری - پدیده فرونشست زمین، پدیدهای است که در اثر آن، زمین نشست میکند و استحکام و پایداری خود را از دست میدهد. یکی از عوامل موثر در وقوع پدیده مخرب نشست زمین، استفاده از آبهای زیرزمینی از طریق چاههای مجوزدار و بدون مجوز است.
پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی، بیش از ۲۰۰ دشت کشور از جمله دشت تهران و دشت جهرم را با بحران مواجه کرده و بیشترین نشست زمین در کشور و شاید در جهان در استانهای تهران و فارس رخ داده است. در نتیجه جان تعداد بسیاری زیادی از هموطنان و شهروندان ایرانی، به خاطر فرونشستهای شدید احتمالی زمین در خطر است.
در گفتوگوی عصر ایران با دکتر حسین آقاخانی(استاد دانشگاه) که دکترای گیاه شناسی از دانشگاه مونیخ آلمان دارد و فعال محیط زیست است مسائل و موضوعات مرتبط با پدیده فرونشست زمین(Land Sabsidence)، بررسی شده است که آن را میخوانید.
***
* برخی کارشناسان اعتقاد دارند که ایران رکورد میزان فرونشست را شکسته است و ورامین تهران و شهر جهرم سالیانه ۳۶ سانتی متر نشست زمین دارند. واقعا در کشورهای دیگر این میزان از فرونشست زمین وجود ندارد؟
- بر اساس مطالعاتی که با کمک اطلاعات ماهواریای انجام شده است در خیلی از جاهای دنیا، فرونشست زمین را به دلیل برداشت بیرویّه منابع آبی داریم. البته من دقیقا اطلاعاتی در مورد این که ایران در صدر کشورهای دنیا در زمینه فرونشست زمین هست یا این که کمی فاصله دارد، ندارم.
* اعلام شده که شهر نیومکزیکو پایتخت مکزیک ۳۲ سانتی متر در سال فرونشست داشته است و ایران با مقدار ۳۶ سانتی متر فرونشست زمین، جلو افتاده است.
- روند برداشت آب در کشور ما یکی از بدترین مثالها در دنیا است. به طوری که ما الان چیزی حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد آب کشور خودمان را برداشت میکنیم.
خطر جدی نشست زمین در کمین تهرانفرونشست زمین هم در تهران وجود دارد و هم در مشهد و رفسنجان و بوئین زهرا و هم جهرم و هم کبودرآهنگ همدان. همه اینها ثابت شده و با رقمهای متفاوتی فرونشست زمین وجود دارد.
ما اگر ما روند برداشت بیرویّه از منابع آبی و دخالت بیرویّه در ساختار نظام منابع آبی کشور را تغییر ندهیم، هر لحظه احتمال آن وجود دارد فرونشست زمین در جایی از ایران اتفاق بیفتد.
* فرونشست زمین در مناطق جنوبی و جنوب غربی شهر تهران وجود دارد تا نزدیک رباط کریم. چرا کل این منطقه به صورت یکپارچه درگیر این مشکل است؟
- دشتهایی هست که بیشترین بهره برداری آب از آنها میشود. توسعه بیرویّه کشاورزی در این مناطق اتفاق افتاده است. بنابراین، فرونشست باید اتفاق بیفتد. به غیر از این هم نباید انتظار داشته باشیم.
* یکی از قطبهای کشاورزی منطقه شهریار است. گفته میشود که سد کرج باعث شده آب رودخانه کرج به شهریار نرسد و کشاورزان از طریق حفر چاه به کشاورزی ادامه بدهند. حفر چاه تا چه حد میتواند در این قضیه موثر باشد؟
-رودخانه یک کارکرد در طبیعت دارد و میلیونها سال نقش خود را به عنوان رگهای توزیع کننده به شکلی عادلانه، ایفا کرده است. در کشور خشکی مثل ایران که عمده بارندگی هم در فصل زمستان رخ میدهد، مهمترین منبع تغذیه کننده آبهای زیرزمینی، رودخانهها هستند.
یکی از تاثیرات نامطلوب تاسیس سد و بستن روخانهها، کاهش آبهای زیرزمینی و خشک شدن قناتها است. در شهر اراک، سدهای بزرگ نداشتیم ولی سدهایی به بهانه آبخیزداری توسط ساززمان جنگلها و مراتع تاسیس شده و عمدتا باعث ایجاد تشتکهای تبخیر آب شده است.
این سدهای کوچک، نه تنها به بهبود آبهای زیرزمینی کمک نکرده است، بلکه باعث خشک شدن مهمترین رودخانه اراک شده و نتیجه آن هم خشک شدن تالاب میقان است که در اراک قرار دارد. ما میتوانیم چنین موردی را به سد کرج و بقیه سدهای کشور تعمیم بدهیم.
* یکی از دلایل وقوع فرونشست زمین، کمبود بارندگی است و یکی هم برداشت بیرویّه آب. اگر فرض کنیم برداشت بیرویّه آب وجود نداشته باشد آیا فرونشست به خاطر کمبود بارندگی همچنان اتفاق میافتد؟
- خشکسالی جزئی از ویژگی آب و هوایی ایران بوده و در چند هزار سال گذشته هم، این وضعیت وجود داشته و پدیده جدیدی نیست.
سیستم تامین آب در گذشته ایران، قنات بود. قنات هم برداشت اضافی از سفره آبی است. یک سیستم تنظیمی است که همیشه آب را برای ما حفظ میکند و به جای این که آب در پشت سدها تبخیر شود، قنات آب را در زیر زمین ذخیره میکند.
برای کشور خشکی مثل ایران که میزان تبخیر در آن بسیار بالا هست قنات امن ترین، ارزان ترین و بهترین روش است.
* پس مشکل عمده ناشی از برداشت بیرویّه آب است؟
-برداشت بیرویّه آب و احداث سدهای بیرویّه.
*شما آمار دقیق میزان فرونشست زمین در اروپا را دارید؟
- من الان آمار اروپا را ندارم ولی اروپا مشکلات جدی ما را ندارد. به دلیل این که میزان بارندگی در اروپا بالا است.
* آقای درویش مدیر کل دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده که اروپا ۴ میلی متر در سال فرونشست دارد و این مقدار را بحرانی اعلام کرده است. همچنین او گفته که میزان فرو نشست در ایران ۹۰ برابر اروپا است.
- طبق آمار چند سال پیش به طور متوسط ۲۰ متر آبهای زیرزمینی در ایران پایین رفته است. با این نشست زمین که ما در ایران داریم روند بسیار خطرناکی داریم.
ما باید سرمایههای عظیمی را که در پروژههای انتقال آب و سد سازی خرج میکنیم، در جهت توسعه پایدار و آموزش و کشاورزیای که مصرف آب کمتر دارد یا در جهت ایجاد صنایعی که آب کمتر مصرف میکند، خرج کنیم.
* در تولید یک کیلو گندم مجموعا ۱۳۰۰ لیتر آب و سیب زمینی ۲۵۰ لیتر آب نیاز است. اگر بخواهیم محصولی تولید شود که آب کمتر مصرف کند آیا کشاورز ما کشت سیب زمینی را به گندم ترجیح میدهد؟
-مشکل ما این است که گندم را یک کالای استراتژیک میدانیم. تلاش وزارت جهاد کشاورزی تا حالا این بوده است که کشت گندم را حمایت کند. اما کشور ما با تنوع آب و هوایی که دارد استعدادهای خیلی بهتری دارد.
ما با تغییراتی که در محصولات میدهیم ارزش افزوده بیشتری را میتوانیم ایجاد کنیم و با تولید و فروش یک کیلو محصول گیاهان دارویی بمی توانیم چندین برابر آن را گندم وارد کشور کنیم.
همه اینها نیاز به مطالعه و پژوهش دارد. در کشور ما متاسفانه کل بودجه پژوهشی آن چهار دهم درصد تولید ناخالص داخلی است و حتی این بودجه هم به درستی توزیع نمیشود و به محققان داده نمیشود. در چنین حالتی، این که انتظار داشته باشیم دانشمندان این مملکت، راههای درستی را متناسب با وضعیت آب و هوایی و استعداد ایران پیدا کنند، انتظار بیهودهای است.
* در داخل محدوده شهر تهران منطقه ۱۸ بیشترین میزان نشست زمین را دارد که محدوده بین جاده قدیم و کرج و بزرگراه آزادگان است. در منطقه ۱۸ که کشاورزی وجود ندارد حفر دهها چاه برای مصرف آب شهری در یافت آباد ، باعث میشود سطح آبهای زیرزمینی پایین برود و مقدار فرونشست بیشتر شود؟
- در غرب تهران و بین تهران و کرج، توسعه سنگینی اتفاق افتاده است. در منطقه ۲۲ تهران و در غرب تهران حجم بالای ساختمانسازی و توسعه صنعتی بسیار گستردهای را میبینیم. ضمن این که توسعه کشاورزی هم در کرج و شهرکهای کرج و غرب تهران به طور بسیار گسترده داشتیم.
مساله این است که منطقه ۱۸ جزو دشت جنوب و غرب تهران است و آب این دشت از ارتفاعات البرز تامین میشود. این انتظار وجود دارد که خیلی از سفرههای آب زیرزمینی با همدیگر در ارتباط باشند. برداشت آب از سفرههای زیرزمینی برای مصرف شرب بوده است یا صنعت یا کشاورزی.
* به هر حال منطقه ۱۸ حادّترین منطقه از لحاظ فرونشست در تهران اعلام شده و بعد مناطق ۱۷ و ۱۲ تهران بیشترین میزان فرونشست را دارند.
- ما باید دقیقا محاسبه کنیم که چقدر آب از زیر زمین تهران برداشته میشود، چقدر دارد مصرف میشود و چقدر از آب سدها استفاده میشود.
سازمانهای دولتی باید این کار را انجام بدهند. البته سازمانهای دولتی معمولا اطلاعات شفاف را در اختیار قرار نمیدهند. دولت میتواند به سازمانها و نهادهای مستقل از دستگاههای دولتی و اجرایی ماموریت بدهد که این مسائل را مطالعه کنند.
*در برخی مناطق کشور کشاورزی کرده و مثلا در اطراف دریاچه ارومیه برای گذران زندگی و امرار معاش از چاههای بدون مجوز آب استفاده میکنند. راه سریع و جایگزین وجود ندارد؟
-وقتی درست یا غلط حقی را به فردی میدهید و این حق باعث میشود یک فرد زندگی خودش و تامین مایحتاج و درآمد خودش را بر اساس آن حق پایه گذاری کند، گرفتن این حق کار بسیار سختی است.
هر دولتی که حاکم است باید قوانین را به درستی رعایت کند. اگر ما در اجرای قوانین، چشمپوشی کنیم به منافع ملی کشورمان ظلم و خیانت کردهایم.
وقتی چاه غیر مجاز تاسیس میکنند آن را نادیده میگیریم. کارمند ما با رشوه گرفتن از ماجرا چشمپوشی میکند، مدیر ما میگوید نمیخواهم با مردم درگیر شوم و نماینده مجلس ما به فکر رای جمع کردن است.
به همین دلیل یک نظام درآمدی در کشور شکل میگیرد که مبنای آن بر اساس کارهای غیر اصولی، غیر قانونی و حتی غیر اخلاقی است.
*برخی صاحب نظران گفتهاند با این میزان فرونشست در تهران اگر یک زلزله ۵ ریشتری در تهران اتفاق بیفتد خسارت یک زلزله ۷ ریشتری را ایجاد میکند. آقای دکتر آقاخانی این وضعیت فرونشست زمین آیا خیلی بحرانی است و باید چاره اندیشی کرد یا احیانا به شدتی که گفته میشود بحرانی نیست؟
-فرونشست زمین، یکی از خطرناک ترین مراحل پایداری یک سرزمین است. وقتی ما در جای جای ایران، آثار فرونشست زمین را میبینیم یک خطر بسیار بزرگ در زیر زمین ایران ایجاد شده است که هر لحظه و با هر تلنگری ممکن است فرو بریزد. این تلنگر میتواند زلزله باشد و میتواند حتی عملیات عمرانی ساده در داخل شهر باشد.
*یعنی مثل مترو؟
-بله، مثل مترو. وقتی جایی زیرش خالی شد در اثر فشار یا ضربه، هر لحظه میتواند بریزد.
به عنوان راهکار تاکید میکنم دولت باید به یک گروه متخصص و مستقل داخلی و بین المللی ماموریت بدهد تا یک گزارش ملی در مورد شرایط پایداری سرزمین در ایران تهیه کند. با این گزارش میتوانیم عمق فاجعه را در کل ایران بدانیم و برای هر جایی نسخه مناسب آن در نظر گرفته شود.
این گزارش بعدا سندی شود که اسناد بالادستی مانند برنامه پنج ساله توسعه بر اساس آن تهیه شود.
*با توجه به این که وضعیت استان تهران و شهر جهرم از نظر شدت فرونشست زمین شدیدا بحرانی است و سالیانه فرونشست زیادی دارند راهکار کوتاه مدتی که از یک فاجعه و پیشامد ناگوار جلوگیری کند چه هست؟
-وزارت نیرو این موضوع را میداند و به همین دلیل برداشت آب از بسیاری از دشتهای ایران را ممنوع اعلام کرده است.
در کوتاه مدت هیچ چارهای نداریم جز این که اعمال مدیریت جدی کنیم. در جایی که بحران جدی است نظارت باید جدی تر باشد. ما باید در جایی مدیریت خود را اعمال کنیم که میزان فرونشست زمین به ۳۵ سانتی متر نرسیده است.
* الان که در ورامین تهران و جهرم به ۳۶ سانتی فرونشست سالیانه داریم و در تهران هم مقدار نشست زمین زیاد است، اعمال مدیریت چه نتیجهای دارد؟
- برای جایی که ۳۶ سانتی متر فرونشست زمین دارد نمیتوانیم کاری انجام بدهیم. چون نمیتوانیم آب به زیر زمین تزریق کنیم. فقط میتوانیم مدیریت کنیم که خسارت کمتری اتفاق بیفتد.
برای مبارزه با نشست زمین، راهکار اصلی باید این باشد که دوباره سرزمین را به حالت پایدار خود برگردانیم.
* برای امسال و سالهای آینده که نزدیک است باید انتظار داشته باشیم اتفاقات ناگواری با این میزان فرونشست زمین رخ بدهد؟
- قطعا این اتفاق رخ خواهد داد. زنگ خطر آن مدتها است که به صدا درآمده است. سرزمین ایران به دلیل بهره برداری بیرویّه از آب، شرایط بسیار آسیب پذیری دارد. ما نیاز داریم به این سرزمین تنفس بدهیم.
متاسفانه اخیرا در زمان تصویب برنامه ششم توسعه، نمایندگان مجلس قانون تنفس جنگلهای شما ایران را لغو کردهاند. یعنی باز اجازه میدهند جنگلها که مهمترین روش طبیعی تغذیه آب است، برداشت شود و در حقیقت نابود شود.
وقتی هم یک مرتع بیش از ۲۵۰ گوسفند ظرفیت ندارد و فقط برای ۲۵۰ گوسفند مجوز صادر شده، حضور ۱۰۰۰ دام معنایش از بین رفتن پوشش گیاهی است. وقتی پوشش گیاهی از بین برود، آب نمیتواند در داخل زمین نفوذ کند.
دقیقا همان موقعی که گزارش دادند ساختمان پلاسکو ناامن است وظیفه شهرداری بود که این ساختمان را ببندد و جلوی فاجعه را بگیرد. واقعیت این است که ما مصلحت سنجی میکنیم
در حال حاضر بزرگترین مشکل ما در ایران، قربانی شدن منافع ملی در مقابل منافع محلی است. متاسفانه ما نه فقط در مورد پلاسکو، بلکه در مورد جنگل هم مصلحت سنجی میکنیم. در مورد آب هم مصلحت سنجی میکنیم. در مورد تخریب منابع طبیعی هم مصلحت سنجی میکنیم.
در حالی که قانون اساسی ما تخریب محیط زیست را ممنوع اعلام کرده است. تخریب محیط زیست باعث میشود این سرزمین در آینده غیر قابل سکونت شود.
| |||||||
ايران امروز
(نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايتها و نشريات نيز ارسال میشوند معذور است. استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2024
|