افزایش بی‌سابقه آب دریاچه ارومیه

به نظرمی رسد، ۱۹ طرح اولویت‌دار تصویب شده برای نجات دریاچه ارومیه در نشست تخصصی «هم‌اندیشی درخصوص راهکارهای اجرایی نجات دریاچه ارومیه» که در چهارم مهرماه سال ۹۲ در دانشگاه تهران برگزار شد، در حال نتیجه دادن است، چرا که شنیدن اخبار مثبت در خصوص بهتر شدن وضعیت این دریاچه، نوید نجات آن را می‌دهد. دولت همه همت خود را برای نجات این دریاچه ارزشمند کشورمان معطوف کرده  و از هفدهم مهرماه سال ۹۲ که در جلسه هیأت وزیران با این طرح‌های اولویت‌دار موافقت شد، هر روز شاهد اجرای  طرح هایی برای زنده نگه داشتن دریاچه ارومیه هستیم.

اجرای اقدام‌های کوتاه مدت
کمیته اجتماعی فرهنگی ستاد احیای دریاچه ارومیه در گزارش خود اعلام کرده که از لحاظ میزان بارش حوضه بر اساس آمار ارائه شده توسط دفتر مطالعات پایه، شرکت مدیریت منابع آب ایران میزان بارش تجمعی حوضه از ابتدای سال آبی جدید منتهی به ۳۰ فروردین‌ماه ۹۵، برابر با ۲۵۸ میلی‌متر بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل تنها ۴ میلی‌متر (کمتر از ۲درصد) افزایش نشان می‌دهد. در واقع با‌وجود افزایش اندک بارش تجمعی در سال آبی جدید نسبت به سال آبی قبل، تراز دریاچه نسبت به دوره مشابه قبل، بیش از ۳۴ سانتی متر (معادل ۶۱ درصد)، افزایش یافته است.

علاوه بر افزایش میزان بارش‌های مؤثر بویژه در فروردین‌ماه امسال، بدون تردید تأمین و پرداخت اعتبارات لازم و اقدام‌های کوتاه صورت گرفته توسط دستگاه‌های اجرایی مسئول بر طبق نقشه راه مصوب ستاد احیای دریاچه ارومیه در دو سال اخیر (بازه زمانی تثبیت تراز دریاچه)، در حصول این نتیجه اثرگذاری مناسبی داشته است. از جمله این اقدام‌ها می‌توان به بازگشایی ولایروبی مسیر رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه در هر دو استان آذربایجان‌شرقی وغربی به طول بیش از ۱۵۵ کیلومتر و بازگشایی مسیر و اتصال دو رودخانه مهم جنوبی دریاچه (زرینه‌رود و سیمینه‌رود) در مصب ورودی آنها به دریاچه به طول ۲۵ کیلومتراشاره کرد.

همچنین برنامه‌ریزی و اجرای عملیات رهاسازی حدود ۴۴۰ میلیون مترمکعب (افزایش بیش از سه برابری نسبت به دوره مشابه سال قبل) از سدهای حوضه برای دریاچه ارومیه با لحاظ کاهش ۱۶ درصدی آب تحویلی به بخش کشاورزی پایین دست آن‌ها، از موارد انجام شده دراین خصوص است. همچنین انسداد سردهنه‌های سنتی منشعب از رودخانه‌های حوضه در فصل پاییز و زمستان و جمع‌آوری موتورتلمبه‌ها به‌منظور جلوگیری از برداشت غیرمجاز از منابع آب سطحی حوضه و پایش و نظارت بر روند برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی حوضه و جلب مشارکت کشاورزان برای اجرای طرح‌های کاهش و بهینه‌سازی مصرف آب در سطح حوضه از دیگر اقدامات انجام شده در این حوزه است.

نتایج اقدام‌های میان‌مدت و بلندمدت
لازم به ذکر است که موارد اشاره شده فوق تنها بخشی از مجموعه راهکارهای در دست اجراست و نتایج بسیاری از اقدام‌های میان‌مدت و بلندمدت دیگر بویژه طرح‌های کاهش مصرف آب در سطح حوضه، انتقال آب از حوضه‌های مجاور و انتقال پساب، انسداد چاه‌های غیرمجاز و اجرای طرح‌های تثبیت کانون‌های تولید ریزگرد به مرور زمان طبق برنامه زمانی مصوب خود به ثمر خواهد رسید. از طرفی، تعدد و حجم اقدام‌های انجام شده بخوبی مؤید این است که چنین اقدام هایی در هیچ دور‌ه‌ای با این جدیت و پیگیری دستگاه‌های اجرایی صورت نپذیرفته، هر چند نیاز است که با همراهی هر چه بیشتر مردم منطقه بویژه کشاورزان شاهد به ثمر نشستن آنها و همچنین تداوم و فزونی رحمت الهی در فصول آتی باشیم.

بررسی روند تغییرات تراز دریاچه
نکته مهم قابل ذکر این است که بررسی روند تغییرات تراز دریاچه در دو دهه گذشته و بویژه در سه سال اخیر نشان دهنده شروع روند نزولی تراز دریاچه همزمان با افزایش دمای هوا و توقف بارش‌ها از اواسط فصل بهار تا انتهای تابستان است. لذا، انتظار می‌رود که پس از اتمام دوره بارش‌های بهاری، به دلیل افزایش میزان تبخیر از سطح دریاچه ناشی از افزایش دما شاهد روند کاهشی در تراز دریاچه باشیم، به‌طوری که این روند تا انتهای تابستان و شروع بارش‌های پاییزه تداوم داشته باشد. با توجه به اینکه در چند سال اخیر میزان افت تراز دریاچه در انتهای تابستان نسبت به انتهای فروردین‌ماه حدود ۶۰ تا ۷۰ سانتی‌متر بوده، لذا انتظار می‌رود که در صورت بروز نیافتن پدیده اقلیمی خاص (افزایش غیرقابل انتظار درجه حرارت) و همچنین تکرار شرایط اقلیمی مشابه سال قبل، میزان تراز دریاچه در انتهای تابستان سال ۹۵ نیز با چنین کاهشی روبه‌رو شده و به محدوده ۲۰/۱۲۷۰ تا ۳۰/۱۲۷۰ متر بالاتر از سطح دریای آزاد برسد و بخش‌هایی از این دریاچه (بویژه قسمت جنوبی آن) خشک شود. این پدیده بیشتر ناشی از کم‌بودن عمق متوسط دریاچه است که نسبت به افزایش درجه حرارت حساس است. البته در مجموع به نظر می‌رسد که وضعیت دریاچه با وجود احتمال خشکی بخش‌هایی از آن در انتهای تابستان نسبت به تابستان سال قبل با تراز ۰۸/۱۲۷۰، وضعیت بهتری داشته باشد.

کاهش و بهینه‌سازی مصرف آب
احیای دریاچه ارومیه با توجه به دو دهه افت مداوم تراز آن، در قالب اجرای یک برنامه زمانی بلندمدت بدون همکاری و همیاری همه نهادهای مسئول و مهم‌تر از آنها مردم منطقه و کشاورزان در راستای تأمین حقابه دریاچه میسر نمی‌شود. امید است، با اتمام سایر طرح‌های در دست اجرا بخصوص در حوزه کاهش و بهینه‌سازی مصرف آب در سطح حوضه و طرح‌های انتقال آب از خارج حوضه در سال‌های آتی شاهد تحقق هدف والای احیای این دریاچه باشیم.

تلاش همگانی برای احیای دریاچه ارومیه
«کیومرث دانشجو» مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی نیز ایجاد اکیپ‌های گشت و بازرسی در استان، نصب کنتورهای هوشمند آب و برق، جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز، انسداد چاه‌های غیرمجاز، جلوگیری از برداشت‌های غیرقانونی از رودخانه‌ها و همچنین برقی کردن چاه‌ها را از جمله اقدام‌های اصلی این شرکت در راستای احیای دریاچه ارومیه ذکر کرد و افزود: رودخانه‌های مهم استان توسط شرکت آب منطقه‌ای لایروبی شده ونقش مجموع این اقدام‌ها در رسیدن آب رودخانه‌ها به پیکره اصلی دریاچه با اهمیت است. «مرتضی فرامرزی» فرماندار نقده هم اظهارداشت: با تلاش و برنامه ریزی مسئولان و فرهنگ‌سازی در خصوص مصرف بهینه و علمی آب در منطقه، شاهد استقبال کشاورزان از برنامه‌های مصرف بهینه آب و صرفه‌جویی در مصرف آن هستیم که برای احیای دریاچه و جلوگیری از ایجاد بحران زیست محیطی مهم و ضروری است.

فرامرزی ادامه داد: امروز کشاورزان در راستای استفاده بهینه از آب برای احیای دریاچه ارومیه تلاش می‌کنند که این امر خود دستاورد بزرگی برای مسئولان است. در همین راستا کشت محصولات کم آب بر و اصلاح الگوی کشت نیز که از سیاست‌های اصلی مسئولان در منطقه به شمار می‌رود، با استقبال خوب کشاورزان مواجه شده است.

وی افزود: تعدادزیادی چاه بدون پروانه در سطح منطقه در راستای اصلاح الگوی مصرف مسدود شده و فرهنگ استفاده از چاه‌های تجمیعی و آبیاری تحت فشار با حمایت دولت در بین کشاورزان از رواج خوبی برخوردار است. خاطرنشان می‌شود، دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه شور جهان است که در ۲۰ سال گذشته با بحران شدید کم آبی مواجه شده و از پهنه ۵ هزار و ۷۰۰ کیلومتری آن در اوایل پاییز سال گذشته تنها حدود ۱۰ درصد باقی مانده بود. پیش از این وضعیت، میزان آب موجود در دریاچه ارومیه تا ۳۲ میلیارد متر مکعب نیز رسیده بود.

آب این دریاچه شور بوده و بیشتر از رودخانه‌های «زرینه رود»، «سیمینه رود»، «تلخه رود»، «گدار»، «باراندوز»، «شهرچای»، «نازلو» و «زولا» تغذیه می‌شود. امسال روند خشکی سال‌های گذشته دریاچه ارومیه متوقف شده و این دریاچه شرایط تثبیت را می‌گذراند. ستاد احیای دریاچه ارومیه با برنامه‌های اجرایی مدون در راستای تثبیت وضعیت فعلی دریاچه فعالیت هایی را آغاز کرده است.