آشوراده بدون تخريب توريستی می‌شود

پنجشنبه ۱۷ شهريور ۱۳۸۴
تاسيسات منطقه‌ نمونه‌ گردشگری آشوراده در مناطقی احداث می‌شود که خارج از پناهگاه حيات‌وحش ميانکاله است.
وقتی در سال ۸۱ شرکت خصوصی مناطق گردشگری جهان خواست جزيره‌ی آشوراده را به منطقه‌ای گردشگری تبديل کند، فرياد هواداران محيط زيست و مطبوعات به هوا رفت که «تالاب ثبت شده‌ی جهانی ميانکاله دو تکه شد.»
محيط زيست تنها جزيره‌ ايران در خزر از بين رفت و يکی از ۹ ذخيره‌گاه زيست کره‌ی ايران نابود شد. ميان سازمان‌های محيط زيست و ميراث فرهنگی و گردشگری بر سر تبديل آشوراده به منطقه‌ی نمونه‌ی گردشگری اختلاف افتاد و کار به رئيس جمهور کشيده شد.
اما هيچ کس در اين ميان نپرسيد طرحی که قرار است ميانکاله را تکه تکه کند و پناهگاه حيات وحش را به دالان فراموشی تاريخ بفرستد چيست؟ طرح قرار است در کجا اجرا شود؟ در پناهگاه حيات وحش يا خارج از محدوده‌ی آن؟ آيا مسئولان طرح می‌دانند که آشوراده پناهگاه حيات وحش است؟ و اگر می‌دانند آيا در طرحشان نقشه‌ی نابودی آن را کشيده‌اند؟
اين بود که به سراغ کسی رفتم که پاسخ اين سوال‌ها را داشت. کسی که خود از پديدآورندگان اصلی طرح بود: دکتر «محمد رضا هل‌فروش» مشاور اتريشی پروژه‌ی گردشگری آشوراده.
با او در سفری که به ايران داشت گفت‌و‌گو کردم. طرح‌هايش را نشان داد. استانداردهای بين‌المللی به کار رفته در طرح‌ها و منابع اصلی اين استانداردها را معرفی کرد. کامل و دقيق مانند زبانی که به آن سخن می‌گفت.
او که خود در دانشگاه فنی وين، طراحی سازه‌های صنعتی و گردشگری تدريس می‌کند، برای طراحی پروژه‌ی آشوراده، از پروفسور «ولفگانگ رينبرگ»، از اساتيد معماری منطبق با محيط زيست و از پيشگامان اين رشته در اتريش کمک گرفت.
«هل‌فروش» و «رينبرگ» آبان‌ماه سال ۸۳ با شرکت خصوصی سازمان مناطق گردشگری جهان، قراردادی را امضا کردند تا طرح پيشنهادی مشاور ايرانی را بازبينی کنند و با استانداردهای زيست محيطی بين‌المللی تطبيق دهند.

مهمترين نکته‌ای که مخالفان پروژه بر آن تاکيد دارند، پناهگاه حيات وحش بودن آشوراده است. آنها معتقدند که طراحان پروژه بدون در نظر گرفتن اين نکته، می‌خواهند در آشوراده تاسيسات گردشگری بسازند. در حالی که در پناهگاه حيات وحش و ذخيره‌گاه زيست کره، ساخت و ساز ممنوع است.
وقتی از «هل‌فروش» در اين مورد می‌پرسم، می‌گويد: «برای ما مهم نبود که آشوراده منطقه‌ی حفاظت شده است يا نه. طراحی ما بر اساس آخرين استانداردهای يونسکو و سازمان ملل برای ساخت و ساز در مناطق حفاظت شده طبيعی و با توجه به استانداردهای توسعه‌ی پايدار است.»
کارشناسان توسعه‌ی پايدار را چنين تعريف کرده‌اند: «توسعه‌ای که در آن نه تنها حفظ طبيعت در نظر گرفته می‌شود، بلکه توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی نيز مهم است.»»
امروزه طرح «انسان و زيست‌محيط» در بيش از ۱۰۰ کشور جهان، ۳۰ سال تجربه در تلاش برای کسب توسعه پايدار دارد. کنفرانس بين‌المللی زيست‌محيط هفتمين دوره‌اش را در ۲۲ مارس سال ۲۰۰۲ برگزار کرد و اعلام داشت اين ذخيره‌گاه‌های زيست کره، راهی کارامد برای رسيدن به توسعه پايدار است و می‌تواند به ريشه‌کن کردن فقر منتهی شود.
تجربه‌ها و نمونه‌های چنين مناطقی در کتاب مصوری با نام «مناطق حفاظت‌شده زيست‌محيطی: مکان‌هايی ويژه برای آدم‌ها و طبيعت» منتشر شده است.
«هل‌فروش» می‌گويد: «هيچ منطقه‌ای به تنهايی پايدار نيست و اگر جزيره‌ی آشوراده را به حال خود رها کنيم به مراتب خسارت بيشتری به محيط زيست منطقه وارد می‌شود. به همين دليل بايد طرحی را تهيه کرد که با کسب درآمد، بتوان بخشی از سود حاصل از آن را به بازسازی و محافظت از محيط زيست منطقه اختصاص داد.»
به گفته‌ی او آنها تلاش کردند سناريويی را تهيه کنند که بتواند فرهنگ منطقه را منعکس کند، از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد و از نظر زيست محيطی هيچ آسيبی به منطقه نرساند. به همين دليل يکی از مستندسازان ايرانی، در مناطق ترکمن صحرا، بندرگز و بهشهر تحقيقاتی را آغاز و از زندگی روزمره‌ی مردم، وضعيت اقتصادی، فرهنگ و جاذبه‌های منطقه فيلم و عکس تهيه کرد.
به اين ترتيب آنها زيربنای کاری خود را تعيين کردند. ابتدا گزارش‌های زيست محيطی را بررسی کردند تا مناطق مهم زيست محيطی را بشناسند. تاريخ آشوراده را هم بررسی کردند. تاريخی که به گفته‌ِ «هل‌فروش» تاکنون کسی به آن توجه نکرده است و بحث‌های زيست محيطی سبب شده تا اين سابقه‌ی تاريخی از يادها برود.
او به تجربه‌ی کشورهای ديگر در زمينه‌ی ايجاد شهرک‌های توريستی در مناطق مهم زيست محيطی با توجه به استانداردهای توسعه‌ِی پايدار اشاره می‌کند و می‌گويد: «اين تجربه‌ی نشان داده است که برای ايجاد توسعه‌ی پايدار لازم است که همه‌ی مشخصات و پتانسيل‌های منطقه شناسايی شود. آنگاه بايد طرح را به گونه‌ای طراحی کرد که هر يک از اين پتانسيل‌ها جايگاه ويژه‌ی خود را حفظ کند و به اندازه‌ی اهميت‌اش پر رنگ شود.»
اين گروه جزيره را به ۳ قسمت تقسيم کرد. A۱، A۲ و A۳ امکانات تفريحی، فضای تفريحی برای کودکان و محل‌های خريد در قسمت A۱ احداث می‌شوند که در حقيقت همان دهکده‌ی آشوراده است.
بخش A۲ که در نزديکی دروازه ورودی به پناهگاه حيات وحش قرار دارد، محل استقرار مراکز اقامتی سازگار با محيط زيست است.
در قسمت سوم که پناهگاه حيات وحش را در بر می‌گيرد، تاسيسات ايجادنمی‌شود. در اين قسمت روی مسيرهای جاده‌ای موجود، راه چوبی با ارتفاع ۷۰ سانتی‌متر از سطح زمين ساخته می‌شود که گردشگران می‌توانند با دوچرخه يا پياده در اين مسيرها از جزيره ديدن کنند.
در ورودی منطقه‌ی A۳ تعداد گردشگران ورودی کنترل می‌شود و در هر روز تنها تعداد مشخصی می‌توانند وارد منطقه شوند.

طرح از کجا آغاز می‌شود
نخستين طرحی که «هل‌فروش» و «رينبرگ» برای آشوراده ارائه دادند، بازسازی ده به همان شکل سابق بود. همان دهی که پيش از سال ۷۴ مردم در آن سکونت داشتند.
تحقيقات انجام شده نشان داد خانه‌های اين ده از سبکی در معماری پيروی می‌کنند که به خانه‌های روسی معروف است. مصالح به کار رفته در ساختمان‌ها کمی با مصالح ساختمان‌های بندرترکمن و استان مازندران فرق دارد و بيشتر با محيط زيست آشوراده همخوانی دارد.
«هل‌فروش» می‌گويد: «اين نوع از مصالح سال‌هاست که در جزيره استفاده شده و پاسخ خود را پس داده است. به همين دليل برای ساخت و ساز در جزيره از همين سبک استفاده می‌کنيم.»
در روستا، قلعه‌ای باستانی نيز وجود دارد که تا حدودی به زير آب رفته است. تيم مشاور پروژه، پيشنهاد داده‌اند که اين قلعه بازسازی و به عنوان يکی از جاذبه‌های آشوراده معرفی شود.

آلودگی‌های زيست محيطی کجا می‌روند
حمل‌نقل گردشگران در جزيره، زباله‌ها، فاضلاب و آلودگی‌های صوتی، همه و همه عواملی است که می‌تواند در کوتاهترين زمان بيشترين آسيب را به محيط زيست جزيره وارد کند. اين را کارشناسان محيط زيست می‌گويند.
اما «هل‌فروش» می‌گويد که برای اين مشکلات نيز راه‌حلی انديشيده‌اند.
بازيافت فاضلاب يکی از کارهايی است که پروفسور «رينبرگ» در اغلب پروژه‌های خود آن را مد نظر قرار می‌دهد. برای آشوراده هم اين طرح اجرا می‌شود. هم اکنون سيستم‌های مختلف بازيافت فاضلاب بررسی تا سازگارترين آنها با محيط زيست جزيره مشخص شود.
در طرح آن‌ها اسبچه‌های خزری اصلی‌ترين ابزارهای جابه‌جايی در جزيره هستند. اين گونه از اسب‌ها که خاص اين منطقه از جهان است، قرار است برای جابه‌جايی گردشگران و لوازم استفاده شوند.دوچرخه و پاهای گردشگران ديگر وسايلی هستند که می‌توان از آنها برای جابه‌جايی در جزيره استفاده کرد.
تامين انرژی نيز يکی ديگر از دغدغه‌های مشاوران بود. آنها به دنبال انرژی‌های جايگزين نفت و سوخت‌های فسيلی بودند. به همين دليل مطالعاتی را برای استفاده از انرژی باد و خورشيدی آغاز کرده‌اند. اين مطالعات همچنان ادامه دارد.
طرح راهبردی را که اين گروه ارائه داده شرکت خصوصی سازمان مناطق گردشگری تائيد کرده است و به گفته‌ی «هل‌فروش»، مديران شرکت منتظرند تا با مشخص شدن مديران جديد در سازمان حفاظت از محيط زيست، طرح را به آنها نيز ارائه دهند و تائيد نهايی را برای ساخت بگيرند.

اخبار مرتبط:

آشوراده؛ يک جزيره، هزار ماجرا

آشوراده در کشاکش دادگستری و محيط‌زيست