سدهايی عظيم ولی مخرب

چهارشنبه ۱۰ فروردين ۱۳۸۴
تلاش های صنعتی برای رشد اقتصادی و توسعه کشور از مهمترين فعاليت هايی هستند که امروز در کشور ما مورد توجه قرار دارند. اما گاه همين تلاش های وسيع برای دستيابی به اقتصاد بهتر، به منابع طبيعی به شدت آسيب رسانده است. آنجا که به نظر می رسد يکی از بهترين اصول قانون اساسی که به حفظ محيط زيست انسان توجه ويژه دارد را به فراموشی سپرده ايم.

در اين اصل آمده است: «حفاظت محيط زيست که نسل امروز و نسل های بعد در آن بايد حيات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند وظيفه عمومی است. از اين رو فعاليت های اقتصادی و غير آن که به آلودگی محيط زيست يا تخريب غيرقابل جبران آن ملازمه پيدا کند، ممنوع است.»

البته صنعت صرفا به محيط زيست، آسيب نرسانده که در بسياری موارد در بهره برداری صحيح منابع طبيعی به کمک ما شتافته است.

دکتر محمدرضا مقدم استاد دانشکده منابع طبيعی دانشگاه تهران اين عقيده را دارد و می گويد: «علم و صنعت امکانات بسياری برای ما فراهم آورده است تا بتوانيم با برنامه ريزی های دقيق به نحو احسن از امکانات طبيعی و خدادادی استفاده کنيم.

البته همان اندازه که صنعت برای ما مفيد بوده، ضررهايی هم به منابع طبيعی ما رسانده است. يکی از بزرگترين نتايج رشد، فناوری های صنعتی در کشور ما ساختن سدهای عظيم بوده اند. تا امروز حدود ۷۹ سد ساخته ايم و پيش بينی شده است تا پايان دوران رياست جمهوری آقای خاتمی اين تعداد به ۸۴ می رسد.»

وی با اشاره به احداث سد کارون ۳ در استان خوزستان می افزايد: «البته افتتاح اين سد از افتخارات ملی و حافظ بزرگترين منابع طبيعی يعنی آب برای کشور ما خواهد بود. اما هر اقدامی تأثيرات زيست محيطی خاص خود را دارد که بايد بررسی شود. مهمترين تأثير سدسازی روی اکوسيستم های محيطی و همچنين خاک و پوشش های گياهی منطقه محل احداث سد است.

آنچه سبب خواهد شد ما به بهره برداری صحيح از سدسازی در کشور دسترسی يابيم مديريت صحيح حفاظت خاک و پوشش های گياهی محل احداث سد به موازات بنای سد است.»

دکتر مقدم که معتقد است اين نوع فعاليت ها به موازات هم انجام نمی شوند، تصريح می کند: «ما ابتدا سد را با صرف بودجه های کلان بنا می کنيم در حالی که به مطالعات ديگر در راستای حفاظت خاک، پوشش های گياهی، مراتع و... توجهی نداريم. يعنی هيچ واحد مسوولی برای حفاظت آب و خاک منطقه و ديگر مسائل زيست محيطی آن مطالعه نمی کند. عملکردهای اين چنينی به منابع طبيعی ما آسيب های شديدی وارد می آورد با توجه به آن که سرمايه های مادی را نيز تلف می کند. ما در منطقه آب و هوايی خشک و نيمه خشک زندگی می کنيم و به نظر می رسد مديريت منابع آب و استفاده بهينه از آن نيازمند برنامه های واحد در تشکيلاتی مشخص است.

استاد دانشکده منابع طبيعی دانشگاه تهران در بخش ديگری از صحبت هايش به مراتع کشور اشاره می کند و می گويد: اين نوع سوءمديريت ها در بهره برداری مراتع کشور هم به چشم می خورد که تصور می شود مرتع برای توليد علوفه دام است. در حالی که پوشش های گياهی مراتع بسيار ارزشمند هستند و اگر بيش از اندازه مصرف شوند سيل های عظيم جاری می شوند و نتيجه آنها فرسايش خاک و ضررهای جبران ناپذير ديگر به منابع طبيعی کشورمان خواهد بود.»

اما نه فقط مراتع بلکه درختان جنگل های ايران در شمال و غرب کشور نيز به همين ترتيب مورد بهره برداری های ناصحيح قرار گرفته اند. آسيب های وارده به جنگل های ايران سبب شده است تا ما در اين مناطق به قطعات نسبتاً کوچک و منفصلی از درختان برمی خوريم که در موارد بسياری از تجاوزات ديرينه انسان و دام حکايت می کند.

دکتر مقدم در اين باره معتقد است: چوبی که از درختان جنگل های شمالی برای مصارف صنعتی مختلف بهره برداری می شوند و همچنين چرای دام در آنها آسيب های فراوانی به اين جنگل ها وارد آورده است. درحالی که بايد چوب ما در خوزستان توليد شود و يا کاغذ از صنايع جانبی نيشکر حاصل آيد تا درختان جنگل های شمال در امان باشند. همچنين دام های عشاير با مديريت دولتی از اراضی زير سدها استفاده کنند تا جنگل و مرتع هر دو حفظ شوند.

وی در پايان می گويد: منابع طبيعی ما با وسعت و اهميتی که دارند ولی متأسفانه از توجه کمتری برخوردار بوده اند. شايد لازم باشد وزارتخانه ای به اين نام تشکيل شود و کاملا پاسخگوی نيازهای اساسی اين زمينه شود.

البته که تلاش های فراوان در زمينه های رشد اقتصادی و توسعه برای همگام شدن با کشورهای صنعتی رده اول ستودنی است ولی نتايج آن در کشورهای جهان سوم مثل ايران قابل بررسی هستند.

شايد سخن گفتن از فجايع دهشتناک زيست محيطی به عنوان اين نتايج در هفته منابع طبيعی بسيار نفسگير و انرژی گير باشد، اما از مسوولان می پرسيم اگر کارشناسان و متخصصان در اين مجال اين وقايع را به شما يادآور نشوند، منتظر کدامين فرصت باشند؟!