دوئل در عراق؟!

در ایامی که اپیدمی کرونا همه بشریت را نشانه رفته است و حداقل انتظار انسانی این بود که یک همدلی جهانی ایجاد کند، اما اینگونه به نظر  نمی‌رسد و نه تنها این دشمن مشترک، چیزی از حدت و شدت عداوت‌ها در سطح جهان کم نکرده، بلکه طرف‌های مختلف بحران‌ها هر کدام در صرافت طریقی است تا از این شرایط علیه دیگری نهایت بهره‌ را ببرد.

از این رو، عراق به عنوان یکی از مناطق بحران در جهان مدتیست در این شرایط کرونایی در صدر اخبار قرار دارد و علت آن هم زمزمه‌های وقوع یک تنش بزرگ در این کشور در آینده نزدیک است.

آنچه در واقع چنین تنشی را بیم می‌دهد تحرکات مشکوک اخیر آمریکا در عراق است؛ از تخلیه برخی پایگاه‌ها، استقرار سامانه ضد موشکی پیشرفته پاتریوت و تعداد زیاد پروازهای مشکوک، تا خارج ساختن کارکنان سفارت و کنسول‌گری آمریکا در بغداد و اربیل و خروج برخی دیپلمات‌های اروپایی و سازمان ملل. اظهارنظرهای اخیر مقامات آمریکایی از جمله دونالد ترامپ نیز بر تردیدها درباره این تحرکات افزوده است.

در تفسیر این رفتار آمریکایی‌ها گفته می‌شود که دولت آمریکا قصد حملات سنگینی به نیروهای حشد شعبی همپیمان ایران را دارد. اما بنظر می رسد که آنچه در جریان است فراتر از چنین حملاتی است و معنا و مفهومی گسترده‌تر دارد. البته برخی هم این تحرکات را بر جنگ روانی با هدف فشار به حشد شعبی و تاثیرگذاری بر روند انتخاب نخست‌وزیر حمل می‌کنند و عده‌ای دیگر هر گونه حمله احتمالی را تلاش ترامپ برای تغییر نگاه‌ها از بحران کرونا در داخل آمریکا می‌دانند که در واقع تقلیل مساله است؛ البته چنین بحرانی می‌تواند نقشی تسریع کننده در اجرای فصل‌های این راهبرد داشته باشد، اما انگیزه اصلی نیست.

این نگاه‌ها ساده‌سازی وضعیت و تقلیل‌گرایانه به نظر می‌رسد. آنچه را امروز در عراق می‌‎گذرد، می‌توان مقدمه‌سازی برای دوئل آخر ایران و آمریکا در این کشور نامید. پس از جنگ ۲۰۰۳ و اشغال این کشور، تهران و واشنگتن روند سیاسی پساصدامی را با تفاهمی نسبی مدیریت می‌کردند و بر همین مبنا حکومت‌هایی در طول این ۱۷ سال تشکیل شد؛ البته همپای این معادله سیاسی، اینگونه به نظر می‌رسید که ایران به برخی گروه‌های مسلح که علیه نیروهای آمریکایی می‌جنگیدند، کمک می‌کرد و همین کمک‌ها در تصمیم دولت اوباما برای خارج ساختن نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۱۱ تاثیرگذار بود. اما تحولات بعدی نشان داد که این خروج چیز زیادی از نقش و تاثیرگذاری کاخ سفید بر سیاست بغداد نکاست.

بعد از سرکار آمدن دونالد ترامپ، این معادله همسو با سیاست‌های دولت جدید آمریکا علیه ایران رو به دگرگونی نهاد و وارد ریل دیگری شد. در دو سال گذشته نشانه‌های زیادی وجود داشت که آمریکا نمی‌خواهد روال معمول سالیان گذشته تداوم یابد و به دنبال تغییر بازی است. البته این مهم در چارچوب سیاست خاورمیانه‌ای جدید برای مقابله با نفوذ و نقش منطقه‌ای ایران کلید خورد و نخستین نشانه‌های آن در عراق از اواسط سال ۲۰۱۹ با شروع حملات “ناشناخته” به پایگاه‌ها و نیروهای حشد شعبی آغاز شد.

این رویکرد رفته رفته شدت گرفت و با ترور فرماندهان نیروی قدس و حشد شعبی وارد فازی دیگر و جدی‌تر شد و نشان داد آمریکا راهبردی تازه در پیش گرفته است. تحولات مرتبط با اعتراضات عراق و استعفای عبدالمهدی نیز پرده‌ای دیگر از ماجرا برداشت و بن‌بست سیاسی چند ماه اخیر و انتخاب نشدن نخست وزیر نیز تاکیدی بر جدی‌تر شدن روند پایان معادلات پس از ۲۰۰۳ بود. در مورد انتخاب نخست وزیر، ناگفته نماند که هر طرفی تلاش کرده تا شخصیت نزدیک به خود را بر کرسی بنشاند و گزینه مورد نظر دیگری را وتو می‌کند، اما تا به حال هیچ طرفی نتوانسته گزینه خود را به قدرت برساند. البته این وسط، اختلافات در جریان‌های شیعی همسو با ایران مزید بر علت شده و مانع بیشتری بر نخست‌وزیری فردی نزدیک به تهران ایجاد کرده است.

این بن‌بست بی‌سابقه اما برونداد اراده بازیگران خارجی برای تغییر معادله سیاسی پساصدامی است، از یک طرف، ایران هدف راهبردی خود را اخراج نیروهای آمریکایی از عراق قرار داده است و از طرف دیگر، آمریکا نیز به نظر می‌رسد که به دنبال یکسره کردن تکلیف پرونده عراق و تضعیف جدی نقش ایران در آن برای شروع روند سیاسی جدیدی است.

از مهم‌ترین سناریوهای احتمالی نیز این است که واشنگتن در کنار حملات گسترده نظامی به حشد شعبی، بخواهد روند قدرت سیاسی را نیز کودتاگونه تغییر دهد. هدف از چنین حملاتی در حقیقت تغییر ریشه‌ای همین فرایند است. اما این غایت صرفا از طریق حملاتی هوایی قابل تحقق نیست و ارتش عراق نقشی مهم در جهت‌دهی به تحولات آتی این کشور خواهد داشت.

عراق مهم‌ترین پایگاه نفوذ منطقه‌ای ایران است و آمریکا می‌خواهد با تصاحب این پایگاه که نقش مهمی هم در تجارت خارجی کشور دارد، تحولات ژئوپلیتیکی ژرفی در حوزه پیرامونی ایران رقم بزند.