در پی سانحه غم‌انگیز سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی بحث‌های جدیدی در ایران مطرح شده که همه نشانگر آن است که پذیرفتن مسئولیت این سانحه متاسفانه بیشتر از روی ناچاری بوده تا از روی شجاعت و میل باطنی برای شفاف‌سازی ماوقع. یکی از بحث‌های انحرافی که در یکی دو روز اخیر بیشتر برای کسب امتیاز سیاسی مطرح شده تا شفاف‌سازی این است که چرا دولت آسمان فرودگاه را “کلیر” نکرده است! این نوع برخورد با چنین واقعه‌ای به‌قدری ساده‌لوحانه و غیرحرفه‌ای است که انسان به‌سختی باور می‌کند که وکلای مجلس کشور ما سطح برخورد و بحث را تا این حد پائین بیاورند.
اینجانب کارشناس مسایل هوائی یا نظامی نیستم. کارشناس اطلاع‌رسانی و روابط عمومی هم نیستم. ولی بحث‌های مطرح شده به‌قدری ابتدایی است که به‌خود جرئت دادم تا در غیاب بحث‌های تخصصی، لااقل آنچه از نظر یک شهروند عادی می‌بایست انجام شود را به‌روی کاغذ بیاورم.
در پی وقوع چنین سوانح جانگدازی روش معمول این است که یکی از مقامات ارشد مسئول، مثلا آقای خامنه‌ای که نیروهای نظامی کشور زیر فرمان او عمل می‌کنند، فورا ستادی مرکب از افراد متخصص و مورد اعتماد مردم با اختیارات کامل برای رسیدگی به واقعه تشکیل دهد. متاسفانه با پنهان‌کاری سه روزه پس از وقوع سانحه این فرصت عملا از دست رفت. چنین ستادی می‌توانست با کسب اطلاعات دقیق و متکی به سند و واقعیت ضمن تحقیق در مورد آنچه گذشته به‌تدریج مردم و بخصوص بستگان متوفیان سانحه را در جریان پیشرفت کار خود و نتایج حاصل از تحقیقات قرار دهند. متاسفانه چنین ستادی یا تشکیل نشد و یا اگر شده کار آن سری است که دردی را دوا نمی‌کند و نشانه بی‌اعتمادی متقابل مردم به حکومت جمهوری اسلامی ایران و از آن بدتر حکومت به مردم است.
در غیاب چنین ستادی، اولین قدم باید این باشد که لااقل مقامات مسئول امنیتی، مثلا رئیس شورای عالی امنیت ملی، ٔقای علی شمخانی، اعلام کند چه نوع موشکهائی و به چه تعداد از کدام پایگاه(ها) شلیک شده است.
قدم بعدی این که مشخص شود آیا این شلیک‌ها به‌صورت خود کار صورت گرفته یا رده‌ای از فرماندهی پدافند هوایی دستور شلیک را صادر کرده است. به تدریج باید پاسخ دقیق سوال‌های بیشتری کسب و در اختیار عموم قرار گیرد.
مثلا اگر این موشک‌ها به صورت خودکار عمل کرده‌اند و می‌بایست توانائی شناسائی هواپیما‌های خودی و غیرخودی را داشته باشند، چنینی سیستمی در شرایط کار عادی خود چگونه عمل می‌کرده است و در زمان پرواز هواپیمای اوکراینی کدام رشته از عوامل و اقدامات منجر به آن شده که هواپیمای اوکراینی شناسایی نشده است؟ در همان شب سانحه، چند پرواز دیگر از فرودگاه امام خمینی و مهر آباد با موفقیت انجام شده و سانحه‌ای در پی نداشته‌اند. تفاوت پروازهای موفقیت آمیز با پرواز هواپیمای اوکراینی در چه بوده است؟
همچنین اگر سیستم کنترلی موشک‌ها از نوع خود کار بوده، می‌بایست توضیح داده شود که این اطلاعات چگونه از سازمان هواپیمائی کشوری و سیستم کنترل پروازی فرودگاهها به سیستم پدافند هوائی و سیستم کنترل موشک‌ها می‌بایست منتقل شود. آیا این انتقال نرم‌افزاری بوده و با ورود کردن اطلاعات پروازی در فرودگاه، سیستم پدافند هوایی به‌صورت خودکار از هویت هواپیما‌هائی که مجوز پرواز داشتند مطلع می‌شده و یا اگر انتقال این اطلاعات از راه‌های دیگر و از طریق کارکنان به‌صورت دستی انجام می‌شده، سلسله اقدامات چگونه بوده و کدام اشتباه‌ها باعث این واقعه شده است. اهمیت موضوع در اینجا ست که چنانچه سیستم‌ها اتوماتیک بوده و اطلاعات هم به موقع و به درستی وارد شده، چه‌بسا اشکالات نرم‌افزاری باعث این سانحه شده است که در این صورت باید سیستم‌های نرم‌افزاری باز بینی شوند و جستجو در این مسیر ادامه پیدا کند.
و اما در صورتی که ارتباط نرم‌افزاری یا “دستی” بین فرودگاه و پدافند هوایی وجود ندارد و سیستم پداقند هوایی صرفا با اتکا به رد راداری افزارهای پروازی را شناسائی و تصمیم به شلیک می‌گیرد، باید سیستم و سلسله مراتب تصمیم‌گیری و آموزش پرسنل دست اندر کار مورد تحقیق قرار گیرد تا معلوم شود چگونه چنین فاجعه‌ای به بار آمده است. معمولا در سیستم‌هایی که تا این حد حیاتی هستند و اشتباه آنها فاجعه‌بار است تمهیداتی منظور می‌شود تا احتمال اشتباه را تا حد صفر کاهش دهد. آیا سیستم‌های موشکی پدافند هوایی ایران از چنین تمهیداتی برخوردار بوده‌اند؟
اگر ستادی به آن شکلی که در بالا ذکر شد تشکیل شده بود، می‌توانست با ارائه گزارش مبسوطی همه حقایق را در اختیار مردم قرار دهد. امروز هم که چنین ستادی وجود ندارد باید یکی از مقامات ارشد جمهوری اسلامی موظف شود تا مسئولیت این رسیدگی را به عهده بگیرد و در پایان گزارش کاملی ارائه دهد.
بسنده کردن به این عبارت که “خطای انسانی” باعث این سانحه شده در حد کلی‌گویی است و کافی نیست. کلی‌گویی هم کار کسانی است که قصد رسیدگی جدی به این واقعه را ندارند و خود را در پس عبارات کلی پنهان می‌کنند. از همه مهمتر، این کلی‌گویی‌ها پاسخی برای اینکه چگونه از وقوع مجدد چنین واقعه‌ای جلوگیری خواهد شد ندارند. آیا باید فرودگاهها در شرایط بحران نظامی که کشور ما به‌طور مضمن درگیر آن است بسته شوند زیرا اطمینانی به سیستم پدافند هوایی نیست؟ آیا سیستم پدافند هوائی ما آنقدر ابتدائی است که باید فعلا عملیات آن را متوقف کنیم تا این سانحه تکرار نشود؟ تعداد سوال‌ها بی‌شمار است و تنها یک رسیدگی سیستماتیک و بدون پرده پوشی پاسخ این سوال‌ها را خواهد داد.
آیا اگر این سانحه یک بار دیگر تکرار شود کسی قادر به پاسخ‌گویی به بستگان و خانواده‌های کشته شدگان هواپیمای بعدی و ملت ایران خواهد بود؟
در غیاب گزارش‌های صریح و مبتنی بر فاکت و واقعیت، عرصه برای حدس و گمان و از همه بدتر، شایعه، باز است. عده‌ای بخصوص در میان نیروهای انتظامی و سپاه شاید تصور کنند این درجه از شفافیت به معنی در میان گذاشتن اطلاعات سری است که اهمیت و ارزش نظامی و رزمی دارد. واقعیت این است که این طور نیست. بیشترین بخش این اطلاعات در نفس خود فاقد ارزش سری است. توانایی‌های تسلیحات موشکی ایران شاید از مردم ایران پنهان باشد ولی حتی رجوع ساده به ویکی‌پدیا ارتباط برنامه موشکی ایران و کره شمالی و روسیه را به آسانی اشکار می‌نماید. بخش اصلی این اطلاعات برای کارشناسان تسلیحات نظامی مطلب دانسته‌ای است. هزینه ملی پنهان نگه داشتن واقعیات مربوط به سانحه هوائی و عدم بازگو کردن صریح و دقیق آنچه گذشته بسیار گسترده و دامنه‌دار است. پرداختن به موارد آن خود مقاله دیگری را می‌طلبد. لذا هم از نظر اخلاقی و هم از نظر منافع عمومی رسیدگی جدی و اطلاع‌رسانی حقیقی در مورد آنچه که واقع شده می‌تواند بخشی از اعتماد عمومی از دست رفته را به کشور باز گرداند.
زخم مردم کشور و به‌خصوص روح خانواده‌هایی که عزیزان خود را از دست داده‌اند با دانستن دقیق آنچه گذشته کمی آرامش پیدا خواهد کرد. مسئولان درجه یک کشور، اگر صمیمانه و با جدیت مسئولیت این واقعه را به عهده گرفته‌اند، باید با شفافیت و شجاعت عمل کنند، چه، دانستن حقایق در همه جزییات خود، نقش التیام بخشی دارد. مسئولان این آرامش و التیام را از خانواده‌های کشته شدگان و مردم کشور دریغ نکنند.
با تشکر
فرهنگ فولادی