ايران امروز

سپهر فرهنگی ایران امروز

محمد حسن صفورا
مسئله چیست؟

۱- آیا رفتار فرهنگی با کم وکیف معرفت فرهنگی بستگی دارد؟
۲- آیا ساختار فرهنگی و رفتار فرهنگی جدیدی در جامعه امروز ایران پدید آمده است؟
۳- آیا جامعه ایران امروز،معرفت فرهنگی و رفتار سیاسی متفاوتی نسبت به ده یا بیست سال گذشته دارد؟ اگر چنین است شاخص ها و مؤلفه های اصلی آن کدام است؟ وبا چه نوع پارادایم ها یا با انگاره های نظری و فرآیند هایی قابل توصیف است؟

طرح موضوع

بعد از انقلاب مشروطه و در دوره حکومت پهلوی، فرایند های یکسان سازی فرهنگی با تاکید برایدئولوژی عظمت طلبی ایران باستان، در جهت تسریع پروژه ملت سازی متمرکز ایرانی با زبانی واحد و جایگزینی دولت مدرن همراه با سرکوب نهاد های پیشین اجتماعی، سیاسی و فرهنگی از یک سو و ایجاد نهاد های حکومتی و دولتی جدید از قبیل ارتش،وزارت دادگستری،دانشگاه،نظام تعلیم و تربیت مدرن و.... از سوی دیگر، با شتاب کوبنده‌ای تا پایان دوره پهلوی تداوم یافت.

اما اختلاف نظر ما بین حکومت پهلوی و نیروهای سنتی و نیز مابین حکومت پهلوی با نیروهای ملی- مذهبی ، چپ ها و مذهبی های سنتی به دلایل نظری وعملی همچنان تا انقلاب سال ۵۷ که با اتحاد همه آنها و به رهبری آقای خمینی به وقوع پیوست، ادامه داشت، اما اختلاف نظر نیروهای ملی - مذهبی ،وچپ ها با رهبران انقلاب اسلامی بلا فاصله با یک سلسله حوادث تلخ و مکرر سرکوبگرانه دهه اول انقلاب به انزوای سیاسی آنان منجر شد و نظام سیاسی استبداد دینی با گرایش شیعی به جای استبداد سلطنتی جایگزیدن شد و سیاست یکسان سازی فرهنگی را با تاکید بر ایدئولوژی اسلام شیعی و روش های خشونت آمیز تر و پیچیده تراز دوره پهلوی تا حد تفتیش و سرکوب وجدان عمومی و خصوصی مردم تداوم پیدا کرد.

در حالیکه هر دو نظام سلطنتی مشروطه و حکومت جمهوری اسلامی هم از نظر قوانین اساسی و هم از نظر قوانین مدنی و پروتکل های بین المللی نسبت به رعایت حقوق ملت متعهد شده بودند. اما نه تنها در نقض حقوق ملت اقدامات فرا قانونی را تشدید می کردند، بلکه با تصویب قوانین متضاد و مغایر با حقوق اساسی در جهت افزایش قدرت مطلقه سلطنتی و ولایت فقیه به عمل آوردند که در هر دو نظام به استبدادی شدن و نقض بیش از پیش حقوق ملت منجر شد. امروز بیش از یکصد سال از انقلاب مشروطه و سی سال از انقلاب اسلامی سال ۵۷ گذشته است وامور بر همان مدارحکومت استبدادی می چرخد.

حال سوال این است : جنبش اجتماعی دهه اخیر ایران که از دوم خرداد ۷۶ با انتخاب ۲۳ میلیونی آقای خاتمی آغاز و به اصلاح طلبی دولتی یا حکومتی نیز معروف شد، و ظاهرا با روی کار آمدن آقای احمدی نژاد، خاتمه یافته بود، چگونه و چرا در ۲۲ و ۲۵ خرداد سال ۸۸ در اعتراض به نتایج انتخابات یکبار دیگر سراسر سرزمین ملی و ایرانیان خارج از کشور را پیرامون مطالبات به تعویق افتاده انقلاب های مشروطه و انقلاب اسلامی گردهم آورد و به شکل گیری جنبش سبز فرا رویید؟ و نیز ویژگی های اساسی و بنیادین آن از نظر معرفت فرهنگی چیست و عناصر متشکله آن کدام است؟

کوشش این یادداشت ، توجه ویادآوری پارادایم ها و مولفه های اصلی و بنیادین جنبش اجتماعی دهه اخیر ایران است که عناصر متشکله سپهر فرهنگی ایران امروز را به نمایش می گذارند تا ضمن طرح مسائل مربوطه با کمک اهل نظر درکم و کیف و دامنه آن ها بازاندیشی شود. چنانکه اهل نظر می دانند، عمل اجتماعی بدون نظر اجتماعی غیر ممکن است و در عبارت و اصطلاحی جامع تر ، نظر اجتماعی همان سپهر فرهنگی است، بویژه آنکه اگر درچارچوب ایدئولوژیک قابل تعریف نباشد یا لااقل تمامیت نظر وعمل اجتماعی موحود از طریق روشهای ایدئولوژیک قابل توصیف و تفسیر نباشد.
آشکار است که خیزش و فرآیند های جنبش اجتماعی( سبز) نمونه ای از رفتار سیاسی و اجتماعی غیر ایدئولوژیکی است که پارادایم های متعدد و رنگارنگی را درهم تنیده و فضای فرهنگی جدیدی را پدید آورده است که بدون بررسی ومفاهمه دقیق آنها، تدوین نظریه یا نظریه های راهبردی (مقبول)عام آن با دشواری های ناموجهی مواجه خواهد شد و بحران های خسارت آمیز نگران کننده ای را دامن خواهد زد.

نگارنده بر این باور است که آزادی ، عدالت و پیشرفت (مدرنیته) همراه با مصالحه بین المللی و حفظ منافع ملی، کلان آرمانی و بنیاد های اساسی سپهر فرهنگی ایران امروز را تشکیل می دهند که هر یک از آنها پارادایم ها و پویش های مرتبط و پیوسته ای را تبیین و آشکار می کنند و گفتمان نسبتا پیچیده ای را پدید می آورند که فرایند های عبور ازنظام استبداد دینی و مسلمان سالاری به نظام عرفی و شهروند سالاری مشخصه اصلی آن است.

پارادایم ها و فرآیندها

از نظر نگارنده پارادایم های موازی و متضاد سپهرفرهنگی ایران امروز عبارتند از:
الف) پارادایم هایی که ماهیتا مفهوم آزادی را متبادر می کنند:
۱- پارادایم دموکراسی با تاکید بر آراء عمومی / در برابر پارادایم دیکتاتوری وتک رایی و قدسی
۲- پارادایم آزادی اندیشه و بیان / در برابر پارادایم کنترل و سانسور
۳- پارادایم کثرت گرایی دینی، قومی و زبانی / در برابر پارادایم یکسان سازی فرهنگ ملی
۴- پارادایم انتخابات آزادسراسری،منطقه ای وناحیه ای/ در برابر پارادایم انتخابات کنترل شده و استصوابی
۵- پارادایم حکومت و دولت انتخابی / در برابر پارادایم حکومت و دولت انتصابی
۶- پارادایم آزادی احزاب و سازمان های مدنی / در برابر پارادایم تک حزبی
۷- پارادایم جدایی دین از حکومت و دولت / در برابر پارادایم حکومت دینی
۸- پارادایم آزادی تولید ادبی وهنری / در برابر پارادایم کنترل وسانسورآثارادبی وهنری
۹- پارادایم آزادی لباس و پوشش / در برابر پارادایم پوشش اجباری
۱۰- پارادایم توسعه جامعه مدنی و مشارکت عمومی / در برابر پارادایم دولت مدرن مستبد
۱۱- پارادایم آزادی علم و آموزش / در برابر پارادایم آموزش ایدئولوژیک
۱۲- پارادایم چندگانگی و نوگرایی تربیت / در برابر پارادایم تربیت یکسان سنتی و دینی

ب) پارادایم های که عدالت و برابری را مورد هدف قرار داده اند:
۱۳- پارادایم نطام قضایی شهروند محور / در برابر پارادایم نظام قضایی حکومت محور
۱۴- پارادایم امنیت و آسایش شهروندان / در برابر پارادایم وحشت ، تجاوز و جنایت
۱۵- پارادایم رعایت حقوق زنان وکودکان / در برابر پارادایم نظام حقوقی پدر سالار و مردسالار
۱۶- پارادایم رعایت حقوق صنفی کارگران و کارمندان / در برابر پارادایم تعیین حقوق دولتی
۱۷- پارادایم حق تامین حداقل های زندگی شهروندان / در برابرپارادایم صدقه و سفله پروری
۱۸- پارادایم گسترش شادی وجشن های ملی وقومی /دربرابرتحمیل غم وعزاداری های تصنعی و تجاری

ج) پارادایم هایی که ماهیتا مفهوم مدرنیته و عرفی گرایی و مصالحه را متبادر می کنند:
۱۹- پارادایم آشتی ملی / در برابرپارادایم درگیری و جنگ داخلی
۲۰- پارادایم فهم و حفظ منافع ملی / در برابرپارادایم ماجراجویی نظامی و سیاسی
۲۱- پارادایم هم منفعتی منطقه ای و جهانی / در برابرپارادایم همسایه ستیزی و جهان ستیزی
۲۲- پارادایم مصالحه جهانی / در برابرپارادایم جنگ و منازعه بین المللی
۲۳- پارادایم مدرنیته و غرب گرایی / در برابرپارادایم سنت و غرب ستیزی
۲۴- پارادایم عفو عمومی و مجازات دزدان و قاتلان / در برابرپارادایم انتفام گیری
۲۵- پارادایم قانون اساسی حقوق بشر محور / در برابرپارادایم قانون اساسی ایدئولوژی محور
۲۶- پارادایم رهبری انتخابی / در برابرپارادایم رهبر سازی کاریزمایی
۲۷- پارادایم نظام سیاسی دموکرات محور / در برابرپارادایم نظام سیاسی مستبد و ایدئولوژی محور
۲۸- / پارادایم تحول خواهی اصلاح طلب / در برابرپارادایم انقلابی گری و اقتدارگرایی
۲۹- پارادایم شایسته سالاری / در برابرپارادایم گزینش سالاری
۳۰- پارادایم اسلام پیشرو و متجدد / در برابر پارادایم اسلام سنتی و عقب مانده
۳۱ - پارادایم چند صدایی جامعه / در برابر پارادایم تک صدایی
و.................

ارزیابی بجای نتیجه گیری:

- اعتلای فهم فرهنگی و ظهور اخلاق نوین سیاسی
- نقد و نفی جدی مسئله ولایت فقیه در نظام سیاسی
- پیوند انواع جنبش های اجتماعی بویژه جنبش های جوانان وزنان وجنبش دموکراسی‌خواهی
- توسعه فرایند دموکراتیزاسیون در فضای فرهنگی و اجتماعی
- گسترش شکاف میان جامعه و نظامات سیاسی و حقوقی
- فرارویی قدرت افکار عمومی، در برابرقدرت قهریه و معاملات درون حکومتی
- ارتقاء معرفت فرهنگی از روش دستوری و تقلیدی به بازاندیشی اجتماعی وعمومی
- گسترش جنبش اخلاقی علیه دروغ و سود‌اگرایی های رایج.
- پیدایش فرهنگ و اخلاق متعهد و متناسب با ظرفیت های اجتماعی جدید
- ارتقاءخودآگاهی اقشار متوسط شهری نسبت به توانایی های اجتماعی و فرهنگی.
- ظهور موثر دموکراسی دیجیتال (سایبر) و تله دموکراسی در فضای عمومی
- برجستگی نقس محیط مجازی در سپهرعمومی وتاثیر آن در تغییررفتار سیاسی.
- بازآفرینی گفتمان ملیت خواهی نوین با گرایش های عدم تمرکز و فدرال
- گسترش و تعمیق همبستگی ملی در درون کشور و ایجاد ارتباط میان ایرانیان درون و بیرون
- بازیابی و احیاء حیثیت و اعتبار ایرانیان در نزد افکارعمومی جهان
- تکوین شیوه‌ های غیرخشونت‌آمیز برای تغییر
- قرو پاشی تدریجی جریان حاکم و خروج آگاهانه اشخاص معتبراز حاکمیت به سوی مردم.
- و گسترش مولفه های جنبش سبز در قلمرو خاور میانه و.......


محمد حسن صفورا
موضوع سخنرانی در جمع ایرانیان - (کانادا)
۵ دسامر ۲۰۰۹
---------------------------
توضیح: پاردایم مفهومی است كه با آن ریشه های متافیزیكی، فلسفی و جامعه شناحتی پدیده ها توضیح داده می‌شوند. پاردایم ( انگاره نظری ) قلمروی از واقعیت است كه دانشمندان نسبت به آن موضعی غیر نقادانه و تکمیلی دارند. دراین گفتارجنبه مسأله یابی اجتماعی پارادایم مورد توجه است . از این رو از آن ها به عنوان انگاره های نظری تعبیر شده است .