شورای دبیران گاهنامۀ فلسفی خرمگس درگذشت جاناتان ساکس، فیلسوف نامدار بریتانیایی، عضو مجلس لردهای انگلستان و ربای اعظم بریتانیا را به مردم انگلستان، یهودیان جهان و اهل فلسفه و گفتگوی ادیان تسلیت می گوید.
رامین جهانبگلو
اسفندیار طبری
شیریندخت دقیقیان
۸ نوامبر ۲۰۲۰
***
میراث فکری جاناتان ساکس
شیریندخت دقیقیان
۸ نوامبر ۲۰۲۰
”جنگ ها به تسلیحات نیاز دارند، اما برای صلح ایده ها به کار می آیند.” جاناتان ساکس
جاناتان ساکس در سن ۷۲ سالگی در لندن در اثر بیماری سرطان درگذشت. ویژگی های تفکر این فیلسوف که او را در محافل فلسفی و گفتگوی بین ادیان شاخص ساخت، تاکید او بر همبستگی انسانی، مسئولیت پذیری فردی، عدالت اجتماعی، اصول لیبرال دمکراسی کلاسیک با تاکید بر مشارکت جمع محور در اصلاح اجتماع، حرمت و حق دیگربودگی همچون شاخصۀ مشترک دمکراسی و دینداری مدنی، اهمیت روش های راهبری مشارکتی، انسجام فلسفه در همپیوندی با داده های علوم، گفتمان های مدرن، دستاوردهای ادبیات و هنر، و تلاش برای یافتن مشترکات نسخه های مدرن و مدنی دین های ابراهیمی و ادیان دیگر در دوران حاضر جهت اعتلای صلح و همزیستی بود. او می گفت: “جنگ ها به تسلیحات نیاز دارند، اما برای صلح ایده ها به کار می آیند.”
جاناتان ساکس متولد ۱۹۴۸ در لندن در خانواده ای متوسط بود که به تحصیل اهمیت بسیار می داد. او دکترای فلسفۀ خود را از آکسفورد دریافت کرد و از شاگردان و بعدها دوستان نزدیک آیزایا برلین بود. همچنین دکترای اقتصاد و تحصیلات ارشد در الهیات یهودی داشت و نزدیک دو دهه ربای اعظم بریتانیا و مدرس رشته های فلسفه و اقتصاد در دانشگاه آکسفورد بود.
جاناتان ساکس بیش از سی اثر در زمینه های فلسفه، الهیات یهود و نقد اجتماعی منتشر کرده که از سوی فیلسوفان و متفکران از نحله های گوناگون فلسفی و ادیان مورد توجه قرار گرفته است. در سال ۲۰۰۵ ملکه انگلستان به او لقب لرد داد و به عضویت در مجلس لردهای انگلستان رسید و سال ها مشاور نخست وزیر انگلستان تونی بلر در زمینۀ اصلاح امور انسانی بود. او بارها در مورد رشد آنتی سمیتیزم در اروپا و جهان همچون خطری پیشاروی کل بشریت هشدار داد.
جاناتان ساکس از پیشگامان گفتگوی ادیان و نیز مناظره های فلسفی در سطح بین المللی بود و مناسبت صمیمانه ای با متفکران مسلمان، بودایی، مسیحی و دیگر ادیان داشت. تفسیرهای هفتگی او از تورات که در تارنمای رسمی لرد ربای ساکس به هفت زبان از جمله فارسی منتشر می شود، گرایش های هومانیسم مدرن را مدنظر داشته اند.
جاناتان ساکس درمورد بزرگترین چالش سیاست در دنیای کنونی معتقد بود: “چالش ِ بزرگ ِ سیاست، انسانی نگه داشتن ِ سیاست است و این که سیاستمداران، خاکسار باقی بمانند تا قدرت که همواره بس خطرآفرین است، آسیب رسان نشود. این یک چالش ِ مداوم است و حتی بهترین انسان ها را در برابر آزمون قرار می دهد.”
گاهنامۀ فلسفی خرمگس پیشتر از جاناتان ساکس مقاله ای با عنوان “پساحقیقت و فرسایش اعتماد” منتشر کرده است.
لرد ساکس زمینۀ مشارکت ادیان در حل مشکلات جهانی نوشت: ”مشکلات بزرگ پیشاروی بشریت، مانند تغییرات زیست بومی، نابرابری اقتصادی، جنگ های سایبری و هوش مصنوعی، مشکلاتی بین المللی هستند، ولی نهادهای سیاسی ِ موثر ما بیشتر ملی هستند. میان مشکلات ما و راه حل های موجود، تناسبی وجود ندارد. باید راهی پیدا کنیم برای ترکیب کردن جنبۀ جهانی انسان بودن ما با فرهنگ ها و دین های مشخص.”
این فیلسوف در واپسین قطعۀ تفسیر هفتگی خود که در نوامبر سال جاری منتشر شد نوشت: “راهبران، راهبری می کنند. این بدان معنا نیست که آنها پیروی نمی کنند. اما آنچه آنها پیروی می کنند متفاوت است با آنچه بیشتر مردم دنبال می کنند. آنها به صرف پیروی، پیروی نمی کنند. آنها کاری را که دیگران فقط به پیروی از آدم های دیگر مرتکب می شوند، انجام نمی دهند. یک فراخوان و ندای درونی را دنبال می کنند. یک دورنما دارند از آنچه باید باشد و نه آنچه در حال حاضر هست. خارج از بسته بندی های موجود فکر می کنند. با آهنگی متفاوت حرکت می کنند. “
جاناتان ساکس مجموعه آموزه هایی مدونی در زمینۀ تحقق خود و معنویت فردی با گرایش فلسفی/دینی و به کار گیری داده های علوم روانکاوی، عصب شناسی به جا گذاشته است. او نوشت: ” من باور دارم که آنچه ما را بالا می برد، آنی نیست که دریافت می نماییم، بلکه آنی است که به دیگران دهش می کنیم. هر چه بیشتر دهنده باشیم به بزرگی بیشتری دست می یابیم.”
لینک‌ها:
گاهنامۀ فلسفی خرمگس - جاناتان ساکس - “پساحقیقت و فرسایش اعتماد”:
https://bit.ly/3kfGwoa
سخنرانی جاناتان ساکس در مجلس لردها در زمینۀ آنتی سمیتیزم در تارنمای رسمی ربای ساکس به زبان فارسی:
https://bit.ly/2JOk7Su
تفسیرهای هفتگی به زبان های انگلیسی و فارسی و چند زبان دیگر در نشانی زیر. نقل قول های این متن از تفسیرهای هفتگی در بخش تارنمای رسمی ربای ساکس برداشت شده است. تارنما پس از درگذشت همچنان با نوشته هایی از فیلسوف به روز خواهد شد:
https://bit.ly/3pbuIa3