احمد زیدآبادی
دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس به نمایندگی از شش کشور عضو این شورا با ارسال نامهای به شورای امنیت سازمان ملل خواستار تمدید تحریم تسلیحاتی ایران شده است.
تحریم تسلیحاتی ایران طبق قطعنامۀ ۲۲۳۱ شورای امنیت قرار است ۲۷ مهرماه سال جاری به پایان رسد، اما دولت آمریکا با متهم کردن ایران به “حمایت از تروریسم” خواستار تمدید تحریم تسلیحاتی تهران به صورت نامحدود است.
در همین مورد، گفته میشود دولت ترامپ امروز پیشنویس قطعنامهای را به شورای امنیت ارائه میکند که فردا به رأی گذاشته خواهد شد.
طبق گزارش رسانهها، پیشنویس قطعنامۀ مورد نظر آمریکا شانس چندانی برای تصویب از سوی شورای امنیت ندارد چرا که علاوه بر احتمال استفادۀ چین و روسیه از حق وتوی خود، کشورهای اروپایی نیز آن را متناسب با تلاشهایشان در جهت حفظ برجام نمیدانند و تداوم تحریم تسلیحاتی ایران به صورت مدتدار را بر تحریم نامحدود ترجیح میدهند.
با توجه به این سابقه، نامۀ دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس به منظور تأثیرگذاری بر رأی اعضای شورای امنیت نوشته شده است و به نظر میرسد چندان هم بیتأثیر نباشد.
شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس بعضاً با یکدیگر دچار اختلافاند و روابط یکسانی نیز با ایران ندارند. از میان این شش کشور، عربستان و بحرین و امارات موضع واحد و تندی در برابر جمهوری اسلامی دارند، عمان و کویت خود را مایل به میانجیگری نشان میدهند و قطر هم به دلیل اختلافاتی که تا حد دشمنی با سه کشور نخست پیدا کرده است، با سیاست خارجی نه چندان منسجمی، خود را دوست جمهوری اسلامی معرفی میکند.
بنابراین، آنچه در این میان کاملاً عجیب به نظر میرسد اجماع این شش کشور بر سر ضرورت تداوم تحریم تسلیحاتی ایران است که در نامۀ دبیرکل شورای همکاری به شورای امنیت تبلور یافته است.
اینکه چه تلاشهای دیپلماتیک پشتپردهای سبب این اجماع شده است، مشخص نیست، اما به سختی میتوان پذیرفت که چنین تلاشهایی از جانب وزارت خارجۀ آمریکا صورت نگرفته باشد.
اینکه تلاشهای احتمالی در این باره صرفاً جنبۀ متقاعدکنندگی داشته و یا از ابزارهای دیگری هم در این رابطه استفاده شده است، طبعاً قابل راستیآزمایی نیست اما اگر هر شش کشور شورای همکاری بنا به میل و طبق منافع موردتصورشان خواستار تدوام تسلیحاتی ایران شده باشند، در آن صورت بخصوص چین و روسیه در استفاده از حق وتوی خود برای بیاثر کردن قطعنامۀ پیشنهادی آمریکا با دردسر روبرو میشوند.
چین و روسیه در کنار علاقه به حفظ سطحی از رابطه با ایران، برای گسترش روابط خود با کشورهای حوزۀ جنوبی خلیج فارس بویژه عربستان و امارات اهمیت بالایی قائلاند و نمیخواهند به انتخاب بین یکی از دو طرف دعوا مخیّر شوند.
قاعدتاً وتوی قطعنامۀ پیشنهادی آمریکا از سوی چین و روسیه بر روابط آنها با اعضای شورای همکاری تأثیر منفی میگذارد و این چیزی است که این دو کشور تمایلی به آن ندارند.
از طرفی رأی مثبت یا ممتنع آنها به قطعنامۀ مربوط به تداوم تحریم تسلیحاتی ایران به قصد جلب رضایت کشورهای عضو شورای همکاری نیز به نوبۀ خود میتواند روابط دو کشور را با تهران به خطر اندازد و یا به کلی سرد کند.
بنابراین، چین و روسیه در نوع برخورد با قطعنامۀ پیشنهادی آمریکا راه آسانی پیش رو ندارند و باید بین دو امر متناقض گونهای آشتی برقرار کنند.
آمریکا با اصرار بر اصل “همه یا هیچ” میتواند راههای میانه را در برابر پکن و مسکو سد کند و آنها را به انتخاب بین ایران و شورای همکاری مجبور سازد. از طرفی واشنگتن میتواند با نشان دادن سطحی از انعطاف، راه حل میانۀ مورد نظر اروپاییها را به عنوان راه سوم در برابر چین و روسیه قرار دهد.
البته ایران از هرگونه تمدید تحریم تسلیحاتی خود حتی به صورت محدود به شدت خشمگین خواهد شد، اما شاید خشم آن برای چین و روسیه چندان هم مهم نباشد چرا که با توجه به روابط تیرۀ ایران با اروپا و آمریکا، جمهوری اسلامی نهایتاً چارهای جز حفظ رویکرد مثبت خود در برابر مسکو و پکن نخواهد داشت!
در هر صورت، نوع رأی شورای امنیت به قطعنامۀ پیشنهادی آمریکا تا اندازۀ بسیاری، نحوۀ مناسبات قدرتهای جهانی و نقش ایران و رقبای منطقهایاش در این مناسبات را روشن خواهد کرد و این تا حدی از ابهام موجود در مناسبات جهانی میکاهد و بخصوص برای تحلیلگران مفیداست!