مهران صولتی
بالاخره بعد از مدت ها مقدمه چینی قیمت بنزین افزایش یافت و دومین شوک در یک شب به افکار عمومی وارد شد. از مدت ها پیش اقتصاددانان نسبت به وجود حجم بالای یارانه پنهان در اقتصاد بیمار ایران هشدار داده بودند. به این معنا که دهک های مرفه بیش از ۲۳ برابر دهک های پایین از این یارانه ها برخوردار می شوند. بیشترین حجم این یارانه های پنهان هم البته در بطن حامل های انرژی جای گرفته است که موجب فراوانی مصرف بنزین در میان خانواده های پردرآمد، حجم بالای تردد خودروهای تک سرنشین و در نهایت آلودگی هوا در کلان شهرها شده است.
در چنین شرایطی دولت تصمیمی را اتخاذ کرد که اگر چه منطقی اقتصادی دارد ولی به نظر می رسد از منظر اجتماعی نمی تواند به راحتی قابل دفاع باشد. نقطه قوت این طرح اما تخصیص یارانه انرژی به تمام خانوارهای کشور است که می تواند بر خلاف وعده اختصاص این یارانه به گسترش حمل و نقل عمومی در فازهای قبلی افزایش قیمت بنزین، کاملا اطمینان بخش باشد. توضیح آنکه در فقدان اعتماد کافی بین ملت- دولت، و وجود ساختارهای فاسد و ناکارآمد بهترین کار عبارت از اعطای مستقیم یارانه انرژی به خانواده ها است. اما واقعیت این است که اقدام دولت با پرسش هایی سخت موجه هم روبرو است که می توانند قابل تامل باشند:
بارها تکرار شده که قیمت پایین تر بنزین نسبت به قیمت فوب خلیج فارس موجب افزایش قاچاق بنزین شده و افزایش قیمت آن را موجه می سازد. حال باید پرسید در کشوری که درآمدهای شهروندان اش از استانداردهای جهانی بسیار پایین تر است، چرا باید فقط هزینه ها از جمله قیمت بنزین افزایش یابد؟
بعد از گذشت چهل سال از انقلاب هنوز هم خودرو های داخلی به طور متوسط بیش از سه برابر خودروهای روز جهان بنزین مصرف می کنند. آیا اگر از همان ابتدا بهترین خودروها را با پول نفت وارد می کردیم از نظر اقتصادی و آلودگی هوا وضعیت بهتری نداشتیم؟!
اگر قرار است با افزایش قیمت بنزین شاهد کاهش تردد شهروندان با خودروهای شخصی باشیم آیا در عوض نباید شاهد وجود یک سیستم حمل و نقل عمومی باشیم که بتواند ارزان و سریع شهروندان را جابجا کند؟!
تاکنون در روند جهش های توسعه ای در دولت های توسعه گرا شاهد انجام اصلاحات اقتصادی با هدف صرفه جویی و افزایش بهره وری بوده ایم. آیا در کشوری که هنوز بر سر مفهوم توسعه و شیوه تعامل با جهان هیچ گونه توافق حداقلی بین مسئولان آن وجود ندارد می توان از این اقدام دفاع کرد؟!
شرط توفیق این طرح مقابله با سودجویی ها و فرصت طلبی های ناشی از افزایش قیمت بنزین، با نظارت کارآمد دولت است. آیا در شرایطی که ما با سقوط سرمایه اجتماعی، پدیده بی دولتی ناظر به فقدان نظارت موثر دولت، و بی افقی نسبت به آینده مواجهیم می توان به آینده این طرح امید داشت؟!