روزنامه اعتماد / كوروش احمدی
این روزها تحولات مهمی در ارتباط با ایران در جریان است كه می‌تواند سیاست خارجی ایران را وارد مرحله جدیدی كند. بیانیه مشترك صدراعظم آلمان، رییس‌جمهور فرانسه و نخست‌وزیر انگلیس كه بعد از دیدار آنها منتشر شد، هم از نظر موضوعات هسته‌ای هم از دیگر جهات حاكی از تغییر مهمی در مواضع سه كشور اروپایی است. با وجود تكذیب قوی و موكد هرگونه دخالت ایران در حمله به مراكز نفتی عربستان، این سه كشور در بیانیه مشترك گفته‌اند كه «روشن است كه ایران مسوول این حمله است» و اینكه «توضیح قابل باور دیگری وجود ندارد.» این سه كشور از ادامه تحقیقات تنها برای «روشن شدن جزییات» حمایت كرده‌اند. این درحالی است كه به گفته ظریف مادام كه چارچوب مشخص و قابل‌قبولی برای تحقیقات وجود ندارد، حتی تحقیقات بازرسان سازمان ملل نیز نمی‌تواند مورد قبول ایران باشد. البته جمله‌بندی بیانیه سه كشور به نحوی است كه تنها مسوولیتی كلی را متوجه ایران می‌كند و وارد بحث جاری كه آیا ایران مستقیما حملات را از قلمرو خود صورت داده یا حامی انجام چنین حملاتی از قلمرو دیگر كشورها بوده، نشده است. نكته مهم دیگر در این بیانیه دعوت سه كشور از ایران «برای پذیرش مذاكره برای نیل به یك توافق درازمدت در مورد برنامه هسته‌ای و نیز موضوعات مرتبط به امنیت منطقه به شمول برنامه موشكی ایران و دیگر ابزار پرتاب» است. درحالی چنین دعوتی از ایران برای انجام چنین مذاكراتی به عمل آمده كه سه كشور در بند قبلی بیانیه از «تعهد مستمر خود نسبت به برجام» سخن گفته‌اند. اگرچه كشورهای اروپایی قبلا نیز از لزوم وارد شدن ایران در مذاكراتی در ارتباط با موارد ذكر شده، سخن گفته بودند، اما طرح این موضوع به صورت جمعی در یك بیانیه كتبی و به شكلی كه نوعی فاصله گرفتن از برجام را تداعی كند، سابقه نداشته است. شاید منظور آنها مذاكره برای تغییر برجام باشد. این در حالی است كه ماكرون چند ساعت قبل از صدور این بیانیه از لزوم «احتیاط در نسبت دادن مسوولیت» در مورد حمله به عربستان سخن گفته بود و مركل به طور سنتی طی یكی، دو سال اخیر مواضع نسبتا معتدلی در ارتباط با ایران داشته است. سوال این است كه آیا می‌توان تنها از اتفاقی كه در عربستان افتاد و ناامیدی احتمالی از گشایشی دیپلماتیك بین ایران و امریكا به این خاطر به عنوان علل این چرخش در مواضع قدرت‌های اروپایی یاد كرد؟ آیا می‌توان از سخن وزیر خارجه فرانسه مبنی بر اینكه اولویت فرانسه در جریان نشست مجمع عمومی كاهش تنش در منطقه است، تعلیق طرح ماكرون را نتیجه گرفت؟
ماكرون حداقل می‌توانست نشست سه‌جانبه را به بعد از ملاقات با روحانی در روز بعد (سه‌شنبه) و شنیدن نظرات او موكول كند. علاوه بر آنچه در بیانیه سه‌جانبه آمده، به نظر می‌رسد كه در این مقطع ماكرون نیز در حال بررسی ماندن یا ترك برجام است. او از حمله به آرامكو به عنوان «عامل تغییر بازی» یاد كرده و نیز گفته «من تعلق خاطر خاصی به برجام ندارم.» فاصله گرفتن جدی و قطعی بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس، از برجام را می‌توان به عنوان فاكتور مهم دیگری وارد این معادله كرد. او ساعاتی قبل از نشست سه‌جانبه به NBC گفته بود كه برجام «توافق بدی است و دارای اشكالات خیلی خیلی زیادی است.» او از ترامپ به عنوان كسی كه می‌تواند برجام را مورد مذاكره مجدد قرار دهد، یاد كرده و گفته بود كه لازم است كه همه «در فكر یك توافق جایگزین باشند» و ترامپ كسی است كه می‌تواند توافق بهتری به دست آورد. هر چند این مواضع با بخشی از بیانیه سه‌جانبه در مورد برجام در تناقض است، اما به هر حال جانسون اكنون نخستین رهبر اروپایی است كه علنا نظرات ترامپ در مورد برجام را تایید كرده است. فعال شدن مجدد تندروهایی مانند پمپئو تحریم بانك مركزی ذیل اتهام تروریسم كه به بخت هر نوع مذاكره لطمه جدی زده، درخواست امریكا از شورای امنیت برای تحریم تسلیحاتی ایران بعد از منقضی شدن تحریم جاری در یك سال آینده و نیز فعال شدن مجدد امریكا برای سر هم كردن ائتلاف حفاظت دریایی از دیگر تحولات روزهای اخیر است. ایران طی چند ماه گذشته تلاش كرده تا از طریق كاهش تعهدات خود ذیل برجام اروپا را در برابر دورنمای ترسناك فروپاشی برجام قرار دهد. تحركات جدید اروپا حاكی است كه آنها متاسفانه در جهت نادرستی در حال حركتند و نسبت به عواقب تنش‌زای تضعیف برجام برای منطقه و برای خود كه در جوار خاورمیانه قرار دارند، بی‌توجهند. شاید بتوان مهم‌ترین دستاورد برجام را نه تعلیق تحریم‌ها، بلكه توقف روند امنیتی‌سازی و منتفی كردن ائتلاف بین‌المللی علیه ایران دانست. امید است سه كشور اروپایی در حال گام نهادن در راهی كه قبلا آزموده شده و حاصلی به‌بار نیاورده، نباشند. آنها باید توجه داشته باشند كه ایران امروز قوی‌تر از دوره‌ای است كه به انعقاد برجام انجامید و به همین نسبت افزایش تنش در منطقه بیش از پیش می‌تواند برای همه به ویژه اروپا خطرناك باشد.