هند میزبان ظریف و هیات تجاری ایران

نقشه توسعه روابط

سه شنبه ۱۸ دی ۱۳۹۷
جهان صنعت
با اینکه هند یکی از مهم‌ترین مقاصد صادراتی نفت کشور به شمار می‌رود اما بدعهدی هندی‌ها در پرداخت مطالبات ایران یکی از چالش‌های مهمی است که طی سال‌های اخیر مقامات و فعالان اقتصادی کشور را درگیر کرده است‌. اگرچه هندی‌ها از آغاز فصل جدید روابط تجاری خود با ایران می‌گویند اما با توجه به اینکه شرکت‌های هندی در تجارت با ایران سابقه خوبی ندارند و بارها از تعهدات خود طفره رفته‌اند، این نگرانی وجود دارد که در شرایط بحرانی فعلی، نکند هند بار دیگر بدعهدی‌های خود را تکرار کند‌. این در حالی است که در حال حاضر نیز هنوز ابهاماتی در مورد دریافت پول حاصل از فروش نفت ایران به هند وجود دارد‌.
هرچند هند در دور سابق تحریم‌ها روابط تجاری خود را با ایران متوقف نکرد و به واردات نفت از کشور ما ادامه داد اما واقعیت این است که هندی‌ها هیچ گاه زمینه پرداخت پول نفت ایران را به صورت نقدی فراهم نکردند و همواره از روش تهاتر برای تامین نیاز نفتی خود استفاده کردند‌. در حال حاضر نیز با توجه به اینکه تحریم‌های آمریکا روابط بانکی ایران با بسیاری از کشورها را تحت‌الشعاع قرار داده است، برخی بر این باور هستند که هند با توجه به شرایط بحرانی ایران، خرید نفت به صورت نسیه را در دستور کار قرار دهد‌. این در حالی است که پس از خروج رسمی آمریکا از برجام و آغاز دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران، هند به همراه هفت ‌کشور از جمله چین، ایتالیا، یونان، ژاپن، کره‌جنوبی، تایوان و ترکیه به‌صورت موقت از اجرای تحریم‌های نفتی علیه ایران معاف شد‌.
توافق ترجیحی ایران و هند
با توجه به اینکه ایران از بابت بازگشت پول فروش نفت به هند همواره نگرانی داشته است، هندی‌ها طی ماه‌های اخیر چندین بار با مقامات ایرانی دیدار کردند و در مورد راهکارهای افزایش همکاری‌های دوجانبه میان دو کشور به گفت‌وگو پرداخته‌اند‌. مقامات ایران با وجود نگرانی‌ای که از بابت تجارت خود با هند دارند با این حال در این شرایط چراغ سبز به هندی‌ها نشان می‌دهند و نسبت به ادامه سرمایه‌گذاری هندی‌ها در بندر چابهار ابراز تمایل می‌کنند‌. چیزی از برگزاری همایش «هند، پنجره‌ای فراسوی تحریم‌ها» در ایران نمی‌گذرد، از این رو محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه به همراه هیاتی متشکل از فعالان بخش خصوصی به هند سفر کردند تا در مورد شناسایی و رفع موانع تجاری و به‌ویژه مشکلات بانکی، مذاکره درباره توافق ترجیحی ایران و هند و سرمایه‌گذاری مشترک در بندر چابهار با مقام‌های اقتصادی این کشور از جمله رییس کنفدراسیون صنایع هند (CII)، رییس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی و صنعت و وزیر تجارت هند مذاکراتی را انجام دهند‌. این در حالی است که مقامات هندی نیز برقراری «تجارت ترجیحی میان ایران و هند» را جدیدترین تاکتیک خود برای افزایش مبادلات تجاری در دوران تحریم‌ها اعلام می‌کنند‌.
ترسیم روابط تجاری قوی‌تر
تجارت ترجیحی دوجانبه یکی از روش‌های مرسوم در دنیا برای افزایش مبادلات تجاری به شمار می‌رود اما با توجه به اینکه تجارت ترجیحی ایران و ترکیه نتوانسته آن‌طور که باید و شاید به سود ایران تمام شود، مشخص نیست که تلاش برای برقراری تجارت ترجیحی با هند چه سمت و سویی را طی کند‌. به گفته سفیر هند در ایران، قرارداد تجارت ترجیحی و همچنین قرارداد دوجانبه سرمایه‌گذاری میان دو کشور در حال نهایی شدن است و در چارچوب این قراردادها می‌توان در شرایط مناسب‌تری، همکاری‌های اقتصادی را ادامه داد‌. همچنین می‌توان روابط تجاری قوی‌تری را برای سال‌های آینده ترسیم کرد‌.
تجارت ۲۰ میلیارد دلاری
واقعیت این است که در حال حاضر روابط تجاری ایران و هند با ظرفیت‌های دو کشور همخوانی ندارد‌. آن‌طور که فعالان اقتصادی مرتبط با هند می‌گویند، حجم فعلی مبادلات تجاری نشان‌دهنده ظرفیت‌های همکاری دو کشور نیست‌. از این رو باید زمینه‌های افزایش آن را فراهم کرد‌. حجم مبادلات تجاری دو کشور در حال حاضر به ۸/۱۳ میلیارد دلار می‌رسد به طوری که صادرات هند به ایران در سال مالی ۲۰۱۸ به ارزش ۶/۲ میلیارد دلار بوده درحالی که ارزش واردات این کشور از ایران ۱/۱۱ میلیارد دلار برآورد شده است‌. بر این اساس حتی سفیر هند در ایران نیز در جمع فعالان بخش خصوصی اعلام کرد صادرات غیرنفتی در سبد تجاری بسیار کم است و تنها ۷/۲ درصد صادرات از هند به ایران و ۱/۲ درصد صادرات از ایران به هند به صادرات غیرنفتی اختصاص دارد‌. این در حالی است که مقامات هندی معتقدند میزان مبادلات تجاری ایران و هند می‌تواند به بیش از ۲۰ میلیارد دلار افزایش یابد‌. وزیر بازرگانی و صنعت هند نیز اخیرا پیشنهاد دوبرابر شدن حجم مبادلات تجاری ایران و هند طی پنج سال آینده را مطرح ساخته است‌.
باید مشخص شود پول نفت چطور برمی‌گردد
اگرچه مقامات دو کشور بر افزایش روابط تجاری میان ایران و هند تاکید می‌کنند اما به گفته کارشناسان، با وجود اینکه ظرفیت‌های زیادی برای افزایش مبادلات غیرنفتی میان دو کشور وجود دارد اما باید ابتدا سازوکار مالی شفاف برای مبادلات مالی بین ایران و هند در نظر گرفته شود‌. بر همین اساس مسعود خوانساری رییس اتاق بازرگانی تهران می‌گوید: برای توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور، باید مشخص شود پول نفت ایران چگونه و به چه میزانی به ایران بازمی‌گردد و خرید کالا از هند چه وضعیتی خواهد داشت‌. به گفته وی، هند برای خرید نفت از ایران شامل معافیت‌هایی شده است که در این باره باید مکانیسمی تدوین شود که بتوان از طریق آن مبادله کالا، انتقال پول نفت به ایران، سرمایه‌گذاری یا شرایط مبادله با طرف سوم دیده شود‌.
رفع دست‌انداز تجاری
سوراب کومار سفیر هند در ایران در نشست اخیر خود با فعالان اقتصادی، در مورد ابهاماتی که در مورد روابط مالی دو کشور وجود دارد، اعلام کرد: درحال‌حاضر پولی که برای خرید نفت ایران از سوی هند پرداخت می‌شود، به حساب‌های ایرانی منتقل نمی‌شود و در «یوکو بانک» نگهداری می‌شود، چراکه براساس قوانین، زمانی که پول به روپیه در این بانک نگهداری شود مشمول مالیات قرار می‌گیرد‌. به گفته کومار، وظیفه هند و ایران است که ارزش مبادلات خود را افزایش دهند‌. البته در حال حاضر هند روزانه ۳۰۰ هزار بشکه از ایران نفت خریداری ‌می‌کند و ارزش آن با احتساب نفت ۶۰ دلاری حدود ۵۴۰ میلیون دلار در سال می‌شود‌. اما باید در زمینه مبادلات غیرنفتی نیز زیرساخت‌ها را فراهم کرد‌.
به گفته وی، برای تجارت کالاهایی که مشمول تحریم نیستند، مکانیسم روپیه با عاملیت یوکو بانک طراحی شده و من به یوکوبانک اعلام کرده‌ام باید در جهت توسعه تجارت ایران و هند فعالیت کند‌. چرا که این پول برای ایران است و ما ‌نمی‌توانیم بگوییم ایران این پول را برای چه هدفی مورد استفاده قرار دهد‌. سفیر هند همچنین با بیان راهکاری برای رفع این دست‌انداز تجاری عنوان کرد که دولت هند صدور دستورالعملی مبنی بر معافیت این پول از مالیات را در برنامه خود قرار داده است‌.
جدیدترین اقدامات
هند«استفاده از مکانیسم روپیه با عاملیت یوکو بانک برای تسهیل روابط تجاری با ایران در دوره تحریم‌ها»، «توافق برای برقراری تجارت ترجیحی»،‌ «تمدید خرید نفت ایران از سوی هند»، «سرعت‌بخشی به توسعه بندر چابهار»، «تسهیل در صدور ویزا به بازرگانان دو کشور»، «تعریف افق جدید تجاری تا مرز ۲۰ میلیارد دلار»، «تاسیس یک بانک خصوصی ایرانی در هند» و «وعده معافیت مالیاتی برای فروش نفت ایران به هند» جدیدترین اقداماتی است که در دستور کار سیاستگذاران دو کشور قرار گرفته است‌. اما آنچه این روزها مقامات دو کشور روی آن تاکید دارند، برقراری تجارت ترجیحی به عنوان یکی از راهبردهای اصلی دوجانبه برای توسعه روابط است‌. تقویت سرمایه‌گذاری در منطقه چابهار نیز از جمله موضوعات مهمی است که به گفته کارشناسان می‌تواند به تبدیل بندر چابهار به عنوان محلی برای افزایش همکاری‌های چندجانبه میان ایران و هند و کشورهای دیگری مانند روسیه و افغانستان شود‌. به گفته کی پی فابیان دیپلمات باسابقه هندی، هند به روابط بسیار مستحکم با ایران نیاز دارد زیرا بندر چابهار در جنوب شرقی این کشور تنها راه دسترسی هند برای دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی است‌. با این حال باید دید که در سفر فعالان بخش خصوصی و وزیر امور خارجه به این کشور، چه فاکتورهایی برای تجارت برد-برد بین دو کشور در نظر گرفته خواهد شد‌. این در حالی است که در سفر قبلی وزیر امور خارجه ایران به هند در اوایل خرداد ماه، ‌تنها بر تقویت روابط تجاری متقابل تاکید شد اما همچنان موانعی در این زمینه وجود دارد که باید هرچه سریع‌تر حل شود‌.