شرق / هادی آذری: در شرایطی که داعش پایگاه‌های مهم خود در سوریه را از دست داده است، اما تحولات اخیر در سوریه، از جمله حمله ترکیه به مناطق کردنشین، باعث شده تا این گروه تروریستی دست به سازماندهی مجدد نیروهای خود در این کشور بزند. درواقع، با پایان خلافت خودخوانده داعش انتظار می‌رفت که آرامش نسبی بر سوریه حاکم شود، اما در عمل این مسئله به شکل‌گیری جبهه‌های قدیمی و جدید در این کشور جنگ‌زده انجامیده است.
از یک سو، تلاش دولت مرکزی برای گسترش سیطره و نفوذ خود بر این کشور در پرتو حمایت‌های روسیه، درگیری‌ها با شورشیان مسلح و گروه‌های اپوزیسیون را افزایش داده است و از دیگر سو، تقابلی میان روسیه و آمریکا برای تعیین سرنوشت سیاسی این کشور در گرفته است. درعین‌حال، حملات ترکیه به عفرین و دیگر مناطق کردنشین سوریه با همراهی شورشیان مسلح امکان این سوءاستفاده استراتژیک را برای داعش فراهم آورده است. درواقع، چند ماه بعد از برچیده‌شدن بساط خلافت خودخوانده داعش در سوریه به مدد کشورهایی مانند روسیه، آمریکا و کُردها، افزایش تنش‌های منطقه‌ای و جاه‌طلبی‌های برخی کشورها، از جمله ترکیه باعث شده تا تمرکز از مبارزه با عناصر باقی‌مانده داعش به سمت مسائل دیگری معطوف شود.
نفس داعش در سوریه شاید به شماره افتاده باشد، اما هنوز بند نیامده است. بنا بر گزارش «فایننشال‌تایمز»، داعش مدت‌ها قبل از سقوط، شروع به خروج و انتقال پول‌های خود به منظور ایجاد شبکه‌های جدیدی کرده بود. به نظر تنش‌های اخیر در سوریه فرصت خوبی به این گروه داده تا با اتصال این شبکه‌های مجزا به یکدیگر، بار دیگر در منطقه عرض‌اندام کند. در همین رابطه رئیس یکی از قبایل شرق سوریه به «فایننشال‌تایمز» از تلاش داعش برای بازکردن راه‌ها و جاده‌ها برای پیونددادن هسته‌های متفرق خود که در سراسر سوریه پراکنده شده‌اند، خبر داده است. در صورت پیوندخوردن این هسته‌ها باید انتظار موج جدیدی از حملات در سوریه را داشت؛ مسئله‌ای که می‌تواند سیلی از پناه‌جویان را به سمت مرزهای اروپا سرازیر کرده و بر بحران مهاجران دامن بزند. طبق گزارش گروه دیده‌بان حقوق‌بشر سوریه مستقر در لندن، درحالی‌که قلمرو داعش سال گذشته از ٥٠ درصد به سه درصد رسیده بود، در دو ماه گذشته مناطق تحت کنترل نیروهای جهادی در نتیجه تسخیر و تصرف ٨٢ روستا در شمال‌غربی این کشور به ٣,٧ درصد افزایش یافته است.
داعش، از خلافت تا مزدوری
طبق گفته یکی از چهره‌های اپوزیسیون سوریه، کشورها می‌خواهند از عناصر باقی‌مانده داعش به‌عنوان مزدورانی در جنگ علیه دشمنان خود بهره بگیرند. درواقع خودِ قدرت‌گیری داعش در سوریه و عراق نتیجه فقدان یک جبهه واحد علیه این گروه تروریستی بود، زیرا هر یک از طرفین فکر می‌کرد که از این گروه می‌تواند در جهت تضعیف طرف مقابل بهره گیرد. در این میان روسیه و آمریکا شرکای میدانی یکدیگر را مسئول قدرت‌گرفتن مجدد داعش در سوریه معرفی می‌کنند. این در حالی است که ریان دیلون، سخنگوی نیروهای ائتلاف تحت رهبری آمریکا، هرگونه مماشات ارتش نیروهای سوریه دموکراتیک را با داعش تکذیب کرده با این استدلال که بازپس‌گیری مناطق صحرایی سخت‌تر از مناطق شهری است. او با بیان اینکه تسلط بر مناطق صحرایی سخت‌تر از کنترل مناطق شهری است، گفت: نیروهای داعش پراکنده شدند و این‌گونه نیست که آنها جایی متمرکز باشند و بتوان آنها را آسان هدف قرار داد.
اما برخی از منتقدان بشار اسد بر این باورند که گروه‌های اپوزیسیون و شورشیان مسلح ممکن است با حضور حداقلی داعش کنار آمده باشند به این امید که بتوانند از آن برای تضعیف دولت مرکزی بهره بگیرند. این در حالی است که برخی دیگر می‌گویند، علت قدرت‌گیری مجدد داعش، معطوف‌شدن حملات ارتش سوریه به پایگاه‌های شورشیان مسلح و عدم تمرکز بر پاک‌سازی مناطق تحت سیطره داعش بوده است؛ به‌عنوان‌نمونه، از نظر این منتقدان، حملات نیروهای دولتی به حلب باعث شده تا برای اولین‌بار بعد از سال ٢٠١٥، داعش در این منطقه حضور پیدا کند. درواقع از نظر آنها، تضعیف مواضع اپوزیسیون مسلح در حلب، به قدرت‌گیری هرچه‌بیشتر داعش در این مناطق می‌انجامد. برخی تحلیلگران نیز حفظ حضور داعش در سوریه را بهانه خوبی می‌دانند برای اینکه آمریکا به حضور نظامی خود در سوریه ادامه دهد.
درهمین‌حال، یکی از چهره‌های اپوزیسیون سوریه می‌گوید: عملیات ترکیه در شمال غرب سوریه علیه نیروهای کُرد تحت حمایت آمریکا هم به این تنش‌ها دامن زد. کار داعش هنوز تمام نشده است و احتمالا این تمایل در برخی طرف‌ها وجود دارد که مابقی آنها رها شوند تا بتوانند به‌جای آنها دشمنانشان را هدف قرار دهند. یکی از شیوخ قبیله‌ای از مناطق شرقی سوریه نیز بر این باور است که آنها برای کنترل شهرها تلاشی نمی‌کنند. آنچه آنها انجام می‌دهند بازکردن راه‌هاست. آنها نیاز دارند تا گروه‌های باقی‌مانده را در سراسر سوریه متصل کنند؛ از مرز جنوبی تا ابوکمال در شرق. شبکه‌های احیاشده مانند اهرمی از طرف داعش برای اجرای حملاتی در سراسر سوریه عمل می‌کنند. چنین تحولی خطرات بیشتری را متوجه حفظ ثبات در کشوری می‌کند که درگیری‌های داخلی آن منجر شده تا میلیون‌ها نفر به کشورهای همسایه فرار کنند و موجی از آوارگان به سمت اروپا روانه شوند.