بیم و امیدهای فضای تند انتخاباتی

سهند ایرانمهر

● سخنان دیروز روحانی لحنی به مراتب تندتر یافته بود. این جمله را بیشتر تحلیلگران گفتند و نوشتند. ریشه اصلی این تغییر رویکرد البته مشخص است. پاشنه آشیل هر دولت مستقر کاستی‌هایی است که در مقام اجرا داشته است، تمرکز اغراق آمیز و گاه تحریف آمیز رقیب، روحانی را واداشته است که او نیز بر نقاط ضعف رقیب انگشت بگذارد. روحانی پیشتر نیز این کار را با زبان دیپلماتیک خاص خودش انجام داده بود اما رئال پولتیک نهادینه شده در مشی این حقوقدان معمم به گونه‌ای است که ضرورت یادآوری حقوق نادیده گرفته شده گاه نه از طریق خودجوشی که با کاتالیزور رقیب، نمایان می‌شود.

●  اگرچه قالیباف از همان آغاز بنابر نقش تعریف شده، بنا را بر عصبانی کردن رقیب گذاشته بود اما رییسی که در روزهای آغازین، تلاش می‌کرد جلوه‌ای از تزکیه و تهذیب یک نامزد اخلاق‌گرا باشد، حالا اما  کُمیت اخلاق را در رقابت انتخاباتی لنگ می‌بیند و آن محافظه‌کاری روحانی در دو مناظره پیشین او را به صرافت تاخت و تاز بیشتر انداخته است. این از حد گذشتن همان چیزی است که روحانی را به مقابله به مثل واداشت. رییس دولت یازدهم می‌داند که اگر دوره ۴ ساله لبریز از چالش‌های بنیادبرافکن دوران ریاستش مجال ترکتازی حریف را فراهم کرده است سه دهه و اندی از مسئولیت بدون پاسخگویی رقیب نیز عرصه خالی از تاختن نیست. این کنش، واکنش‌ها البته در انتخابات معمول است و با رومانتیسم هیجان‌زده سپهر سیاست در ایران همخوانی دارد با این حال نباید از یاد ببریم که هر عملی را عکس‌العملی است، درست به همان قدرت و قوت، بنابراین اگر قرار باشد این روش در تسلسلی توام با هیجانات کاذب پیش برود، در تضاد با اهداف اصلاح و اعتدال است.

● از یاد نبریم که اگر قرار باشد تفکر همسو با دکتر روحانی در همان زمینی بازی کند که حریف برای هدایت آن به عرصه‌های غیرقابل کنترل، دست قوی‌تری را دارد، نتیجه به سود جبهه مقابل رقم خواهد خورد. این سخن بدان معنا نیست که روحانی در قبال هجمه‌های گاه غیرمنصفانه رقیب، منفعل باشد بلکه بدان معناست که در کنار نقد سخنان رقیب این مساله را ازیاد نبریم که اولین اولویت جریان اعتدال و مردم همراهش حاکم کردن فضای عقلانیت و آرامش است و ایجاد تنش و آشوب در هیچ نقطه از جغرافیای این هدف جایگاهی ندارد.

● نکته دوم و کمتر مورد توجه قرار گرفته نیز آن است که پروژه پارلمانتاریسم و انتخاب رییس جمهور از طریق پارلمان، دیری است که دست کم در مقام تئوری کلید خورده. روزهای واپسین آیت‌الله‌ هاشمی روزهایی نقد این ایده بود و انذار نسبت به وقوع آن بود، انتخابات اخیر اگر از ریل خود خارج و به مناسکی هزینه‌زا و چالش‌برانگیز تبدیل شود، محمل مناسبی برای آنانی است که از هم اکنون به جمهوری سوم می‌اندیشند. به ساختاری که در آن رییس جمهور دارای نفوذ و صلاحیتی کمتر از سیستم نیمه پارلمانی، نیمه ریاستی کنونی است و با توجه به مختصات سیاسی ایران، دموکراسی آسیب‌پذیری بیشتری خواهد داشت.