بیانیه چین و عربستان و پیام‌های پکن به تهران! / صابر گل‌عنبری
بیانیه‌های جداگانه و مشترک رئیس جمهور چین با عربستان و شورای همکاری خلیج فارس و همچنین سخنان او در دو اجلاس سران عرب و شورای همکاری خلیج فارس در برگیرنده کلیدواژه‌های مهمی است که پرده از گذار تدریجی سیاست خاورمیانه‌ای چین به دوره‌ای تازه برمی‌دارد. سیاست چین در قبال مسائل منطقه خلیج فارس و خاورمیانه عموما محافظه‌کارانه و نوعی بی‌طرفانه بوده است؛ اما آنچه در سفر شی به عربستان رخ داد، از اظهارات و مغازله‌های او و امضای سند راهبردی جامع تا فحوای بیانیه‌های مشترک چین با عربستان و شورای همکاری نشان از آن دارد که چین به احتمال زیاد تحت تاثیر الزامات گره خوردن بی‌سابقه منافعش در سطح منطقه با بازیگران عرب در جبهه مخالف ایران، در آینده‌ای نه چندان دور از محافظه‌کاری دیرینه خود در منطقه خاورمیانه به نفع این جبهه فاصله خواهد گرفت. نشانه‌های این تغییر در بیانیه‌های مطول و معنادار هویداست. البته اگر هم چنین نشانه‌هایی در این بیانیه وجود نداشت، باز پیش‌بینی چنین تحولی سخت نیست.
به هر حال، وقتی امروز عربستان به صادر کننده نخست نفت به چین و شریک تجاری نخست آن در خاورمیانه تبدیل شده است و این چنین میلیاردها دلار در عربستان سرمایه‌گذاری می‌کند، طبیعی است که این در هم تنیده شدن منافع پکن و ریاض الزاماتی امنیتی و ژئوپلیتیکی نیز بر سیاست خاورمیانه‌ای چین به سود عربستان به دنبال داشته باشد؛ به این معنا که اگر روزی تنش‌ها میان تهران و ریاض بالاتر گیرد و خطر حملات، تاسیسات نفتی و سرمایه‌گذاری‌ها در عربستان را تهدید کند، چینی‌ها بی‌تفاوت نخواهند بود و در دفاع از منافع خود و تامین خط انرژی موضع‌گیری خواهند کرد؛ به ویژه که در مقابل، هر روز شاهد لاغرتر شدن منافع چین با تهران و افت تجارت فیمابین از ۴۰ به ۱۴ میلیارد دلار و به تبع آن کاهش قابل توجه الزامات آن بر سیاست خاورمیانه‌ای چین در قبال تهران هستیم.
البته احتمالا برخی به “اشتراک منافع” ایران و چین در مواجهه با آمریکا اشاره کنند؛ اما واقعیت این است که مواجهه چین و ایران با آمریکا در دو بستر کاملا متفاوت انجام می‌شود؛ یکی بستر عداوت بر مدار صفر و صد و دیگری بستر نارضایتی بر مدار رقابت و تحت تاثیر الزامات مناسبات تنگاتنگ تجاری. به همین خاطر، این نوع اشتراک منافع برگردان خاص به نفع تهران جز پاره‌ای مواضع حمایتی چین در مخالفت اعلامی با تحریم‌ها و سیاست‌های آمریکا علیه ایران نداشته است و پکن عملا تحت تاثیر الزامات روابط تجاری خود با آمریکا رفتار متفاوتی بر خلاف مواضع سیاسی خود در قبال ایران داشته و به تحریم‌های واشنگتن پایبند بوده است و اتفاقا بر همین اساس نیز در خرید نفت، عربستان را جایگزین ایران کرد.
اقتصاد و منافع اقتصادی قطب‌نما و جهت دهنده اساسی سیاست خارجی چین و در کل روابط بین‌الملل در دنیای مدرن بوده و منافع اقتصادی الزاماتی امنیتی و سیاسی به دنبال دارد. خود شی جین پینگ نیز در اجلاس سران عرب در ریاض بر این نکته تاکید کرد و گفت که “منافع متقابل پیشران روابط چینی و عربی است”.
اما درباره تغییر احتمالی رفتار و سیاست محافظه‌کارانه چین در منطقه، بیانیه مشترک امروز رهبران چین و عربستان متضمن قراینی در این خصوص است. حالا جدا از این که خود سفر در سایه تنش اخیر ایران و عربستان خود گویای چه نکته‌هایی است؛ اما در همین بیانیه فارغ از گزاره‌های اقتصادی، گزاره‌های سیاسی و امنیتی در تایید آنچه شرحش رفت، وجود دارد که متضمن پیام‌هایی به ایران نیز هست.
در این بیانیه، چین اعلام کرده است که از امنیت و ثبات عربستان حمایت می‌کند و بر مخالفت خود “با هر گونه رفتار و دخالت در امور داخلی پادشاهی عربی عربستان” و “هر نوع حملات علیه غیرنظامیان و تاسیسات غیر نظامی و سرزمین و منافع عربستان” تاکید می‌کند.
در خصوص مسائل اختلافی منطقه میان ایران و عربستان نیز بر پایه آنچه در بیانیه آمده است، چین روایت و موضع ریاض را مبنای موضع‌گیری قرار داده است و شاهد یک نوع هم‌پوشانی هستیم. در خصوص جنگ یمن پس از تاکید بر حل سیاسی بحران، پکن بدون کوچک‌ترین اشاره‌ای به جنگ و حملات چند سال اخیر ائتلاف، از طرح عربستان برای پایان جنگ و گفتگوی یمنی یمنی و “کمک‌های انسان‌دوستانه عربستان به ملت یمن” تمجید و از شورای ریاست جمهوری نیز که با حمایت عربستان و امارات تاسیس شد، حمایت کرده و از حوثی‌ها خواسته است که به آتش بس پایبند باشند و با سازمان ملل و طرح‌های کنونی همکاری کنند. کما این که در بیانیه آمده است که چین و عربستان خواهان “تقویت همکاری مشترک برای تضمین صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران” شده و از تهران خواسته‌اند با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری و از سیستم عدم اشاعه حفاظت کند.
دو طرف همچنین بر رعایت حسن همجواری و عدم مداخله در امور داخلی کشورها تاکید کردند.
