نظام آزاد رسانه‌ای؛ ضرورت و نه انتخاب / عباس عبدى
هر سال که به روز جهانی آزادی مطبوعات می‌رسیم غصه می‌خوریم که چرا باید وضع رسانه‌ای جامعه ما چنین باشد؟ به قول آقای دکتر نمکدوست، اگر می‌خواهید به اوضاع واقعی یک جامعه پی ببرید به احوالات رسانه‌ای آن دقت کنید.
رتبه ایران از این نظر نامطلوب بود. در سال‌های اخیر نیز نامطلوب‌تر شده است. نمی‌خواهم بگویم که همه مشکلات کشور را آزادی رسانه حل می‌کند. قطعاً چنین نیست، ولی بدون این ویژگی نیز ره به جایی نمی‌بریم. شاید برخی بگویند که در ایران آزادی رسانه در حد وفور هست و شاهد آن را هم شبکه‌های مجازی ذکر می‌کنند. ولی به نظر بنده، شبکه‌های مجازی معیار مناسبی برای سنجش آزادی بیان و رسانه نیست. زیرا این فضا به همان اندازه که می‌تواند آزاد باشد، می‌تواند غیر مسئول و تخریب‌گر نیز باشد. معیار آزادی رسانه در هر کشور، کیفیت وجود آن در رسانه‌های رسمی است. رسانه‌هایی که باید در برابر قانون و مردم پاسخگو باشند.
برای حل مسأله باید نگاه خود را به مقوله آزادی رسانه تغییر دهیم. ما اگر فلان لباس مارک‌دار را نپوشیم، یا در فلان رستوران مشهور غذا نخوریم، هیچ اتفاقی برایمان رخ نمی‌دهد، می‌توانیم لباس دیگری بپوشیم و غذای عادی خانه را بخوریم. ولی عدم دسترسی به آب و هوا یک ضرورت است و ادامه حیات بدون آنها ممکن نیست. پوشیدن فلان لباس یک انتخاب و حتی غیر ضروری است، ولی دسترسی به آب سالم یک ضرورت است.
وجود حدی از آزادی در جامعه مدرن، برای بقای آن ضروری است و نه یک انتخاب. اگر این طور نگاه کنیم، هزینه‌های حفظ آزادی را به راحتی می‌توانیم تحمل کنیم. دادن آزادی لطفی نیست که حکومت‌ها به مردم خود می‌کنند. بلکه نیازی است که باید برآورده شود، حتی برای بقای خود حکومت‌ها.
چرا نیاز است؟ به طور مختصر برخی از کارکردهای آن را ذکر می‌کنم. جامعه جدید جامعه‌ای بزرگ و متکثر و با منافع گوناگون است. تنها راه رسیدن به تفاهم جمعی که پایدار هم باشد، امکان گفتگو در باره سیاست عمومی و خیر جمعی است تا بلکه مردم از این طریق تبدیل به یک ملت شوند و بر حداقلی از مشترکات تفاهم کنند، در غیر این صورت چند دستگی و ستیز در میان مردم غالب خواهد شد.
جامعه جدید با مسایل و راه‌حل‌های پیچیده مواجه است که حل آنها از عهده یک فرد بر نمی‌آید و نیازمند حضور و مشارکت عمومی است. برای این کار چاره‌ای نیست جز اینکه مردم آزاد باشند تا در باره مسایل و راه‌حل‌ها اظهار نظر و مشارکت کنند، تا در نهایت به نتیجه به نسبت مشترکی برسند و همگان به انجام آن متعهد شوند. در غیر این صورت جامعه‌ای متشتت و پراکنده به لحاظ تصورشان از مسائل و راه‌حل‌ها خواهیم داشت.
جامعه مدرن بسیار بزرگ است. شیوه‌ها و امکانات فساد فراوان است. تنها راه‌حل برای پاسخگو کردن مسئولین، وجود نظارتی اجتماعی از طریق آحاد مردم است. مردم برای این نظارت نیازمند ابزار مناسب هستند که بدون داشتن رسانه جمعی و آزاد این نظارت ممکن نیست. این نظارت باید حرفه‌ای و دقیق باشد. پس نیازمند کارکنان رسانه‌ای صاحب صلاحیت و حرفه‌ای است. این وضع فقط در نظام رسانه‌ای کارآمد و آزاد شکل می‌گیرد.
اکنون به جامعه خود نگاه کنیم. فقدان تفاهم عمومی با یکدیگر، نداشتن توافق بر مسأله یا مسایل اصلی کشور و راه‌حل‌های آنها، و نیز فقدان نظارت موثر و پاسخگویی و در نتیجه رشد فساد، سه ویژگی زیان بار جامعه ایران است که بیش از هر عاملی متأثر از وضعیت ضعیف نظام رسانه‌ای ما است.
بدون اقدام عملی برای بهبود جایگاه رسانه‌ای کشور هیچ اصلاح دیگری پایدار و ماندگار نخواهد بود.
