نویسندگان خبرساز در سال ۱۳۹۸

ایرناپلاس: در این گزارش به نویسندگان خبرساز در سال ۹۸ نگاهی اجمالی شد.

نویسندگان، تولیدکنندگان آثار فرهنگی هستند و گاه خواسته یا ناخواسته موجب انتشار اخباری می‌شوند که این روزها مورد توجه رسانه‌ها و دوستدارانشان قرار می‌گیرد. شاید یک نویسنده وقتی اثری خلق می‌کند، به چگونگی تأثیر آن بر اجتماع نیندیشیده باشد و نتواند بازخوردهای آن را حدس بزند. در این گزارش به نویسندگانی که در سال ۹۸ خبرساز شدند و دلیل انتشار آن اخبار، نگاهی داشته‌ایم.

انتقاد از اعطای نوبل ادبیات به پیتر هاندکه

آکادمی علوم سوئد در استکهلم جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۹ را به پیتر هاندکه، نویسنده اتریشی اعطا کرد. پس از این اتفاق، تقریباً تمام روزنامه‌های اتریش مقاله‌ای را به این جایزه اختصاص دادند. پیتر هاندکه اتریشی مدتی مورد توجه انتخاب‌کنندگان آکادمی نوبل قرار گرفته بود، اما به دلیل اظهارات سیاسی‌اش در گذشته این تصمیم بارها مورد بررسی قرار گرفت.

پیتر هاندکه از هواداران رئیس‌جمهور سابق صربستان، یعنی اسلوبودان میلوشویچ ملقب به «قصاب بالکان» به شمار می‌آید. انتخاب او به‌عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات انتقادات بسیاری را از آکادمی نوبل سوئد برانگیخت. اسلوبودان میلوشویچ متهم به ارتکاب جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت در جریان جنگ بوسنی در دهه ۹۰ میلادی بود. وی در زندانی در لاهه درحالی که در انتظار محاکمه به سر می‌برد، درگذشت. پیتر هاندکه در مراسم تدفین او در سال ۲۰۰۶ میلادی سخنرانی کرده است.

آکادمی نوبل اعطای جایزه به هاندکه را به این طریق توجیه می‌کند که او «برای یک کار تأثیرگذار، که با نبوغ زبانی، پیرامون و ویژگی‌های تجربه‌های انسانی را بررسی می‌کند» مستحق این جایزه است. در این اطلاعیه به کار او به‌عنوان نویسنده داستان و هم به‌عنوان نمایشنامه‌نویس اشاره شده است. هنر ویژه پیتر هاندکه توجه فوق‌العاده‌ به مناظر و حضور مادی جهان است که باعث شده سینما و نقاشی دو تا از بزرگ‌ترین منابع الهام او باشد؛ این یکی دیگر از توجیهات آکادمی سوئد برای اعطای جایزه به او است.

از هاندکه به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین نویسندگان اروپا پس از جنگ جهانی دوم یاد می‌شود. پس از آن‌که او نخستین رمان خود «شاخ‌ها» (۱۹۶۶) یا «توهین به تماشاچیان» (۱۹۶۹) را به رشته تحریر درآورد، اثر مهر خود را در صحنه ادبی به‌جای گذاشت. از او آثاری به زبان فارسی برگردانده شده از جمله توسط علی‌اصغر حداد، مترجم آلمانی به فارسی. همچنین بخشی در کتاب «سودازدگان سرزمین موسیقی و شعر» اثر تورج رهنما، استاد زبان و ادبیات آلمانی، که موضوع آن «آشنایی با نویسندگان و شاعران امروز اتریش» است به پیتر هاندکه اختصاص داده شده است.

حسن‌زاده نامزد نهایی نوبل کوچک

فرهاد حسن‌زاده، فروردین ۱۳۴۱ در آبادان به دنیا آمد. نویسندگی را در دوران نوجوانی با نگارش نمایشنامه و داستان‌های کوتاه شروع کرد. آثار حسن‌زاده بسیار متنوع است. او برای تمام گروه‌های سنی کتاب نوشته و در گونه‌های مختلف ادبی مانند رمان، داستان کوتاه، شعر، داستان تصویری، بازآفرینی متون کهن، زندگی‌نامه و طنز دست به تألیف زده و تاکنون نزدیک به صد اثر از او به چاپ رسیده است. 

حسن‌زاده در فهرست نامزدهای نهایی جایزه «هانس کریستین اندرسن»، مهم‌ترین جایزه ادبیات و کودک و نوجوان در سال ۲۰۲۰ قرار دارد. دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) که مسئول برگزاری این جایزه ادبی که به نوبل کوچک هم معروف است، فهرست ۶ نامزد نهایی سال ۲۰۲۰ خود را اعلام کرد و فرهاد حسن‌زاده به نمایندگی از ایران در کنار «ماریا کریستینا راموس» از آرژانتین، «بارت مویرت» (بلژیک)، «ماری اودِ-موغای» از فرانسه، «پیتر اسوتینا» از اسلوونی و «ژاکین وودسون» در این فهرست قرار گرفتند.

حسن‌زاده نویسنده آثاری چون «همان لنگه کفش بنفش»، «آقای رنگی و گربه ناقلا یا این جوری بود که اون جوری شد»، «دیو دیگ به سر»، «پی‌تی‌کو پی‌تی‌کو»، «وقتش رسیده ‌کمی پسته ‌بشکنیم»، «کتاب داستان ۵»، مجموعه «قصه‌های کوتی‌کوتی»، «هستی» و «زیبا صدایم کن» و ... است. کتاب‌های او همچنین به خط بریل و زبان‌های انگلیسی، عربی، ترکی، ارمنی و... منتشر شده است.

انتخاب دو نویسنده برای جایزه ادبی بوکر

هیئت داوران این دوره از در یک اقدام کم‌سابقه و پس از ۳۰ سال دو نویسنده را به‌عنوان برنده جایزه ادبی «من بوکر» انتخاب کرد. «مارگارت آتوود» برای نگارش رمان «وصیت‌ها» و «برناردین اِواریستو» برای خلق رمان «دختر،‌ زن،‌ دیگر» به‌عنوان برندگان نهایی جایزه بوکر ۲۰۱۹ معرفی شدند. به این ترتیب اِواریستو اولین نویسنده زن سیاه‌پوست و اولین نویسنده سیاه‌پوست بریتانیایی است که توانسته از سال ۱۹۶۹ تاکنون جایزه بوکر را به خود اختصاص دهد. رمان «وصیت‌ها» که در حقیقت دنباله‌ای بر رمان مشهور «داستان ندیمه» است در حالی به فهرست نامزدهای نهایی این جایزه راه‌ یافت که هنوز منتشر نشده بود.

«اتوود» نویسنده کانادایی که پیش‌تر جایزه بوکر را برای رمان «آدمکش کور» دریافت کرده بود با دریافت این جایزه برای بار دوم و در سن  ۷۹سالگی، به مسن‌ترین نویسنده‌ای تبدیل شد که تاکنون این جایزه را کسب کرده است. به این ترتیب ‌اتوود را می‌توان به‌عنوان چهارمین نویسنده‌ای محسوب کرد که دوبار موفق به کسب این جایزه شده است.

جایزه ۵۰۰۰ پوندی بوکر پیش‌تر در سال‌های ۱۹۷۴ و ۱۹۹۲ بین دو نویسنده تقسیم شده بود، اما پس از سال ۱۹۹۲ قوانین جایزه برای تأکید بر تقسیم نشدن آن بین دو نویسنده تغییر کرد. جایزه «من بوکر» که اولین‌بار در سال ۱۹۶۹ برگزار شد، ویژه همه آثار نوشته ‌شده از سراسر جهان به زبان انگلیسی است که در بریتانیا و ایرلند منتشر شده باشند.

نقدهای بسیار به نویسنده‌ای که در جایزه جلال شایسته تقدیر شد

حامد جلالی، نویسنده رمان «وضعیت بی‌عاری» متولد ۱۳۵۴ در قم و دانش‌آموخته دوره کارشناسی ارشد در رشته ادبیات نمایشی از دانشگاه صدا و سیما است. او سابقه کارگردانی، نمایشنامه‌نویسی و چهره‌پردازی در تئاتر و تلویزیون را هم در کارنامه خود دارد. علاوه بر نوشتن داستان کوتاه و دریافت جوایز متعدد داستان‌نویسی، «وضعیت بی‌عاری» نخستین تجربه وی در زمینه رمان‌نویسی است. جلالی نویسنده‌ای است که برای نگارش آثارش به پژوهش بسیار اهمیت می‌دهد و از جمله برای نگارش این رمان بارها به جنوب ایران مسافرت کرده است تا از نزدیک با آداب و رسوم و زندگی شخصیت‌های داستان خود آشنا شود.

رمان «وضعیت بی‌عاری» نوشته حامد جلالی در دوازدهمین دوره‌ جایزه‌ ادبی «جلال آل‌احمد»، شایسته تقدیر شد. درباره این رمان نقدهای بسیار شده، زیرا در آن درباره دین صابئین مندایی صحبت شده است. نقدها در شرایطی بر این رمان شایسته تقدیر وارد می‌شود که ناشر وضعیت بی‌عاری «شهرستان ادب» است.

حامد جلالی، نویسنده رمان وضعیت بی‌عاری به خبرنگار ایرناپلاس دراین‌باره توضیح داده بود: آیا کتابی که یک شخصیت مسیحی دارد، در ایران تا به حال چاپ نشده است؟ آیا بحثی روی آن شده است؟ آیا تا به حال شنیده‌اید کسی از شخصیت مسیحی کتابی بپرسد؟ متأسفانه خیلی‌ها از اینکه صابئین هم اهل کتاب هستند، آگاهی ندارند. به اهل کتاب پرداختن اشکالی ندارد و گواه من فتوای مقام معظم رهبری است که صابئین را اهل کتاب دانسته‌اند. وقتی گروهی اهل کتاب هستند پرداختن به آنها اتفاقاً کاری دینی است.

انتشار کتاب بوچانی، مهاجر کُرد

بهروز بوچانی متولد سال ۱۳۶۲ است و از ایران به استرالیا مهاجرت کرد. این ‌مهاجرت باعث تجربه زندگی پنج‌ساله در دوزخ و کمپ‌های مهاجران غیرقانونی شد. او پس از غرق‌شدن قایق مهاجران که از جمله اتفاقات همه‌گیر و زیادی است که برای مهاجران به این‌کشور رخ می‌دهد، به دست گارد نیروی دریایی استرالیا دستگیر و همراه با مهاجران دیگر، به جزیره تبعیدی مانوس فرستاده شد. این جزیره که محل نگهداری مهاجران بود، شبیه زندانی بود که افرادی چون بوچانی اجازه خروج از آن را نداشتند.

این‌روزنامه‌نگار و مستندساز کُرد پس از گیرکردن در جزیره مانوس، شروع به نوشتن پنهانی خاطراتش در قالب داستان کرد که منجر به شناخته شدن او و انتشار کتاب «هیچ‌دوستی به‌جز کوهستان» شد؛ کتابی که به‌تازگی توسط نشر چشمه به چاپ نهم رسیده است.

بوچانی که چندی پیش به خاطرِ نوشتنِ رمانِ «هیچ دوستی جز کوه‌ها: نوشته‌هایی از زندانِ مانوس» برنده‌ی جایزه‌ مهمِ ادبی ویکتوریای استرالیا شده بود، این رمان را روی واتس‌اپ نوشته و بعد برای ترجمه به دوستش امید توفیقیان داده بود. ترجمه‌ رمانِ او که باعث شد هم جایزه‌ معتبرِ ویکتوریای استرالیا را ببرد، هم بیش از پیش به چهره‌ای معترض علیه سیاست‌های هولناک دولتِ استرالیا علیهِ پناه‌جویانِ غیرِقانونی تبدیل شود، فروشِ فوق‌العاده‌ای در جهانِ انگلیسی‌زبان پیدا کرد. هرچند او اجازه نیافت در مراسمِ مختلفی که برای این کتاب برگزار شد، حضور پیدا کند.

لغو مجوز کتاب شافاک بعد از چندین دور تجدید چاپ

اواسط آبان‌ماه بود که اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران در اطلاعیه‌ای خطاب به توزیع‌کنندگان و کتاب‌فروشان خبر داد: «طبق اطلاع واصله، کتابِ «ناپاک‌زاده استانبول» نشر «آسیم» و نشر «فرهنگ نشر نو»  و کتاب «شرم» نشر «نیماژ» و نشر «مروارید» لغو مجوز شده است، مراتب برای اطلاع و پیشگیری از هرگونه پیگرد احتمالی حاصل از خرید و فروش آن به اطلاع می‌رسد.» «ناپاک‌زاده استانبول» و «شرم» عنوان‌های متفاوت یک کتاب است که با ترجمه‌های مختلف منتشر شده‌اند.

در حالی این اطلاعیه صادر شد که پیش از این، چنین اطلاع‌رسانی به کتاب‌فروشی‌ها انجام نمی‌شد و فقط به ناشران برای توقف چاپِ مجدد اطلاع داده می‌شد. کتاب شرم در حالی لغو مجوز شد که در انتشارات آسیم به چاپ چهارم رسیده بود.

الیف شافاک به خاطر اشاره به نسل‌کشی ارمنی‌ها در رمان خود با عنوان «حرامزاده استانبول» از سوی دادگاه ترکیه به جرم اهانت به ترک بودن محکوم شد. پرونده او در ژوئن ۲۰۰۶ بسته شد، اما چند ماه بعد، دوباره پرونده باز و او با احتمال سه سال زندان روبه‌رو شد. مترجم و ناشر او هم با همین مجازات روبه‌رو شدند، اما در ۲۱ سپتامبر ۲۰۰۶ به خاطر کمبود مدرک، پرونده بسته شد.

مجوز دو کتاب از الیف شافاک در حالی در ایران لغو شده است که این خبر در رسانه‌های ترک زبان با عنوان ضربه دیگر بر این نویسنده پس از حذف نامزدی او در جایزه بوکر منعکس شد. کتاب «۱۰ دقیقه و ۳۸ ثانیه در این دنیای عجیب»، به اتهام سرقت ادبی نام کتاب، از لیست نامزدهای بوکر خارج شد.

لغو مجوز کتاب‌های هراری

یووال نوح هراری متولد ۱۹۷۶، تاریخ‌دان اسرائیلی و استاد تاریخ دانشگاه عبری اورشلیم است که دو کتاب پرفروش بین‌المللی «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر» و «انسان خداگونه: تاریخ مختصر فردا» را به رشته تحریر درآورده است. هراری مدرک دکترای تاریخ خود را از دانشگاه آکسفورد گرفته‌ است. او در سال ۲۰۱۸، کتاب «بیست و یک درس برای قرن بیست و یکم» را منتشر کرد.

کتاب‌های او نیز در ایران لغو مجوز شد و اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان استان تهران آبان‌ماه در اطلاعیه‌ای خطاب به موزعان و کتاب‌فروشان اعلام کرد: «طبق اطلاع واصله، تعلیق مجوز کتاب‌های نویسنده یووال نوح هراری (تاریخ‌دان اسرائیلی و استاد دانشگاه اورشلیم) به شرح ذیل است: «انسان خردمند» ترجمه نیک گرگین، «انسان خداگونه» ترجمه زهرا عالی، «ساپی‌ینس» ترجمه محسن مینوخرد، «بیست و یک آموزه برای قرن بیست و یکم» ترجمه سودابه قیصری و «پول(سرمایه)» ترجمه مهدی نمازیان»