جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - Friday 29 March 2024
ايران امروز
" width="800" />
iran-emrooz.net | Fri, 13.09.2019, 20:24

جنگهای خیابانی ایران، روزانه ۵۰ کشته!

علی سرزعیم-تحلیلگر اقتصادی

هر روز در ایران ۵۰ نفر در اثر جنگ های خیابانی کشته می شوند! آمارهای تاسف برانگیز از تلفات ناشی از تصادفات جاده ای در ایران حیرت انگیز است. تنها در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۷هزار کشته، بیش از ۳۶۰ هزار مجروح و بیش از ۳۰هزار معلول ناشی از تصادف داشته‌ایم. گویی جنگی است که هر روز از ما تلفات می‌گیرد. بله هر روز در این جنگ پنهان حدود ۴۶ نفر کشته و حدود ۱۰۰۰ زخمی از دست می‌دهیم.

این آمار وحشتناک نه تنها هزینه‌های سنگین اجتماعی دارد بلکه هزینه های اقتصادی سرسام آوری نیز دارد. یک لحظه تصور کنید چقدر هزینه شده تا فردی از کودکی واکسن بزند، مدرسه برود، سالم بماند، تحصیل کند، مهارت یاد بگیرد، سر کار برود اما یکدفعه بر اثر تصادف از دست برود؟

به طور طبیعی این سوال به ذهن می رسد که مقصر کیست؟ اولین پاسخی که به ذهن می رسد پراید و سازنده پراید یعنی خودروسازان داخلی هستند. شاید از معدود اموری که بر آن «اتفاق نظر ملی و همگانی» داریم همین است که خودروسازان داخلی را مقصر این وضعیت می دانیم. البته شاید اولین پاسخی که به ذهن می رسد درست ترین پاسخ نباشد و بتوان در پاسخی که ذهن های آسان پسند ما به آن راضی می شوند تشکیک کرد! مثلا یکی گفته بود شاید فرهنگ تخمه شکنی حین رانندگی سهمش در  تصادفات بیشتر از پراید باشد! واقعا چه کسی می داند؟

لحظه ای در مفروضات خودمان شک کنیم. از خودمان بپرسیم آیا لزومی دارد که خودرو ناایمنی مثل پراید که برای تردد در درون شهرها مناسب هستند در سفرهای بین شهری استفاده شوند؟ آیا بهتر نیست کاری کنیم خودروهای ناایمن امکان تردد کمتری در جاده ها داشته باشند تا آمار تلفات و تصادفات کم شود؟ اصلا آیا بهتر نیست کاری کنیم که تعداد سفرهای بین شهری کاهش یابد تا تصادفات کمتر شود؟ احتمالا بلافاصله این پاسخ با نیشخند به ذهن می رسد که این راه حل نیست بلکه پاک کردن صورت مسئله است! اما عجله نکنیم در تصمیم گیری، منحل کردن مساله بر حل کردن مساله تقدم دارد.

مسئله را می توان به دو سوال تبدیل کرد: نخست آنکه شاید منفعت اقتصادی در این باشد که تعداد سفرها کم شود تا تبعات ناگوار سفرها کمتر شود. برای این امر چه باید کرد؟ دوم آنکه حتی اگر قرار است تعداد سفرها خیلی کاهش نیابد چه باید کرد تا (غیر از بهبود کیفیت خودروها و ایمن ترشدن راهها) حمل و نقل ایمن‌تر شود؟ باید به خاطر داشت که برای هر مسئله بزرگ اقتصادی دو نوع راه حل متصور است: نظام دستوری و نظام انگیزشی.

پاسخ نظام دستوری به سوال اول این است که کوپن سفر برای هر خودرو تعریف می شود و بیش از تعداد مشخصی سفر، هر خودرو نمی تواند جابجا شود وگرنه توسط دوربینهایی که در مبادی شهرها نصب است متوقف و جریمه می شود. راه حل این رویکرد برای سوال دوم نیز این است که باید تردد خودروهای ناایمن نظیر پراید را در جاده های بین شهری متوقف کرد.

پاسخ رویکرد انگیزشی به سوال دوم این است که باید حمل و نقل ریلی، هوایی و عمومی (اتوبوسی) جذابتر از مسافرت با خودروی شخصی شود یعنی شرایط طوری شود که هر کس که با خود هزینه فایده می کند به این جمع بندی برسد که اگرچه استفاده از خودرو شخصی به دلایلی امتیاز خود را دارد اما در مجموع می صرفد تا از شیوه های جایگزین حمل و نقل استفاده کرد. چگونه می‌توان به چنین هدفی رسید؟ گران کردن شدید عوارض خودروی شخصی و افزایش قابل توجه قیمت بنزین! احتمالا چنین نقدی به اذهان می رسد که اولا خطوط راه آهن یا حتی پرواز به بسیاری از شهرها وجود ندارد و ثانیا شبکه حمل و نقل عمومی بین شهری هنوز به اندازه کافی توسعه نیافته است. اما نباید گرفتار معمای مرغ و تخم مرغ شد. می توان با یک شیب مناسب عوارض و قیمت بنزین را بالا برد و منابع آن را به توسعه خطوط راه آهن، ایجاد واگنهای جدید و توسعه زیرساختهای حمل و نقل بین شهری اختصاص داد.

توصیه پایانی:
روشن است که در چند دهه گذشته هیچ وقت جامعه ما نتوانسته روی این مسئله به تصمیم برسد اما اگر امروز که شاهد هزینه بالای جنگ های خیایابی هستیم به تصمیم جدید برسیم می توانیم با یک برنامه منطقی تا ده سال بعد وضعیتی کاملا متفاوت داشته باشیم.

گام اول: مفروضات اولیه مان را زیر سوال ببریم؟ آیا واقعا ایراد از خودروهای داخلی است؟
گام دوم: مساله را دوباره تعریف کنیم مبتنی بر واقعیات و نه مفروضات و نه حرف هایی که همه می زنیم و چون همه با هم تکرار می کنیم فکر می کنیم درست است.
گام سوم: طراحی راه حل با تمرکز بر نظام انگیزشی (و نه تظام دستوری) برای آنکه مطلوبیت برخی گزینه ها را نزد مردم بالا ببریم و برخی را پایین.
گام چهارم: اجماع سازی هم بر روی تعریف مساله و هم بر روی راه حل.(گام چهارم همزمان با گام دوم و سوم انجام می شود).




 

ايران امروز (نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايت‌ها و نشريات نيز ارسال می‌شوند معذور است.
استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2024