محيط زيست و منابع طبيعی، قُلك مسئولان!
وضعيت اجرای طرح توسعه آشوراده در گفت و گوی «قانون» با خديجه رضوی، دبيركل سمنا بررسی شد
يكشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۷
شبه جزيره ميانكاله بهشتي بر كران خزر است كه در دل استان مازندران جا دارد. سواحل وتالاب موجود در اين جزيره مكاني امن براي پرندگان مهاجر است. به‌طوري كه انواع گوناگوني از پرندگان آبزي و كنارآبزي ميانكاله را براي گذر از فصل زمستان و جوجه‌آوري برمي‌گزينند. همچنين اين منطقه زيستگاه و مامني مناسب براي بسياري از ماهيان درياي خزر مانند كپور، كفال و ماهيان خاوياري به شمار مي‌رود. بنابراين اين منطقه از سال ۱۳۴۸ جزو مناطق حفاظت شده در ايران به حساب مي‌آيد. اين منطقه در سال ۵۵ به دليل وجود ميراث فرهنگي و ابنيه تاريخي به عنوان يكي از ذخيره‌گاه‌هاي زيست‌كره در يونسكو معرفي شد. در اين ميان اما عده‌اي به طرح گردشگري آشوراده چشم دوخته و در تلاشند در اين منطقه بكر كه محيط امن پرندگان است، طرح‌هايي را اجرايي سازند. طرح‌هايي كه پاي بشر را به اين مناطق حفاظت شده باز مي‌كند و زندگي موجودات اين منطقه را به خطر مي‌اندازد. به همين خاطر طي سال‌هاي گذشته فعالان محيط زيست براي حفظ اين منطقه حفاظت شده، بسيار جنگيد‌ه‌اند و تلاش كردند تا اين مناطق پابرجا بمانند. اين تلاش موجب شد كه برخي سودجويان عقب‌نشيني كنند. طرح گردشگري آشوراده كه قرار بود در ۳۸۰ هكتار پياده شود حالا به ۲۲ هكتار محدود شده است كه البته به گفته فعالان محيط زيست اين ميزان نيز لطمه زيادي به طبيعت وارد مي‌سازد. به همين خاطر نگراني‌ها در خصوص آينده آشوراده هنوز به قوت خود باقي است. اين مساله بهانه‌اي شد تا با دبير كل سمنا به گفت‌وگو بپردازيم و از چندو چون طرح گردشگري آشوراده باخبر شويم. خديجه رضوي دبير كل سمنا در خصوص اين طرح مي‌گويد: متاسفانه مديريت مناطق حفاظت‌شده تعريف چنداني ندارد. هزاران سال پيش از آنكه پهلوي و قاجار و ساير حكومت‌ها بر سر كار بيايند، مردم بومي مناطق محل زندگي خود را مانند برگ گل حفظ كردند، اما حالا طبيعت از دست بشر آسوده نيست و تنها افراد نادان هستند كه روي شاخه درختي مي‌نشينند و آن را با تبر قطع مي‌كنند.
جذب گردشگر با طبيعت ، نه هتل‌هاي غول‌پيكر
به گفته دبيركل سمنا اين روزها به اسم توسعه، اقدامات عجيب و غيرقابل توجيهي انجام مي‌شود. عده‌اي قصد داشتند طي سال‌هاي گذشته طرح گردشگري آشوراده را عملياتي كنند و در مركز اين منطقه حفاظت‌شده هتل پنج ستاره‌اي را بنا كنند. اما با تلاش فعالان محيط زيست اين طرح به تعويق افتاد. آشوراده طبيعت زيبا و بكري است و به دليل تفاوتي كه با ساير مناطق دارد، مورد توجه گردشگران خارجي قرار مي‌گيرد. بنابراين لزومي ندارد براي جذب گردشگر ايراني يا خارجي هتلي ساخته شود و اين زيست بوم را به نابودي بكشاند. گردشگران خارجي هتل‌هاي فراواني را ديده‌اند، بنابراين منحصر به فرد بودن طبيعت آشوراده است‌كه گردشگران را جذب مي‌كند.
كاهش پرنده‌هاي مهاجر
رضوي مي‌گويد: آشوراده در گذشته يك ميليون و۵۰۰ هزار پرنده مهاجر داشت كه حالا از اين ميزان كاسته شده است. در اين منطقه فوك خزري زندگي مي‌كند و اگر بخواهيم اين منطقه را به طور كامل محافظت كنيم، بايد روزهاي متوالي را براي آموزش ماهيگيران در نظر بگيريم تا موجودات اين منطقه در امنيت كامل باقي بمانند. آشوراده جزو معدود مناطقي است كه ماهي خاويار هنوز در آنجا تخم‌گذاري مي‌كند. اين ماهي اكنون در معرض خطر انقراض قرار دارد. طي سال‌هاي گذشته فعالان محيط زيست تلاش‌هاي فراواني در راستاي حفظ آشوراده داشته‌اند، اما برخي مسئولان مي‌گويند حرف‌هاي ما احساساتي است. اين در حالي است كه ما صحبت‌هايي را مطرح مي‌كنيم كه مستندات قانوني دارد. براساس قوانين موجود مردم و فعالان محيط زيست بايد به اطلاعات طرح‌هاي اجرايي دسترسي داشته باشند، اين حق فعالان محيط زيست و ان جي اوهاست كه دلسوزانه براي حفظ مناطق چهارگانه فعاليت مي‌كنند. مگر طبيعت ايران سرمايه‌اي جز اين مناطق دارد؟
عدم شفاف‌سازي طرح گردشگري آشوراده
او در ادامه خاطرنشان مي‌كند: دلايلي وجود دارد كه فعالان محيط زيست مانع اجراي طرح گردشگري در منطقه آشوراده مي‌شوند. به عقيده كارشناسان محيط زيست، طرح گردشگري آشوراده بايد در مقياس كوچك‌تر و محدودتري انجام شود، البته نه دقيقا در دلِ جزيره آشوراده بلكه در حاشيه بندر تركمن. در اين ميان بايد چارچوب‌ها و ارزيابي محيط زيست به صورت شفاف ارائه شود، نه اينكه بعد از كلنگ زني و اجراي طرح مسئولان اطلاعات را در پرتال سازمان حفاظت از محيط‌زيست قرار دهند. شفاف‌سازي پس از اجرا چه سودي خواهد داشت؟ به نوعي نوش‌داروي پس از مرگ سهراب است. البته گفتني است كه هنوز اطلاعاتي در خصوص اين طرح در پرتال سازمان حفاظت از محيط‌زيست منتشر نشده است.
عقب‌نشيني زيرپوستي طرح گردشگري آشوراده
دبيركل سمنا تاكيد مي‌كند: بنا بر فرمايشات رهبري اين طرح غيرقانوني است، حتي با توجه به اينكه گفته مي‌شود اين طرح در مقياس كوچك‌تري عملياتي مي‌شود. سه سال پيش باتوجه به اعتراضاتي كه صورت گرفت، طرح اوليه گردشگري(ساخت هتل و...) در آشوراده به بن بست خورد و سازمان بازرسي كل كشور دستور توقف آن را صادر كرد. اما نگراني ما اين است كه در آينده و در طول زمان برخي به هدف خود برسند زيرا اكنون به نظر مي‌رسد زيرساخت‌هاي اين طرح كه از حاشيه بندر تركمن آغاز مي‌شده در حال اجراست. نگراني دوستداران و فعالان محيط زيست به اين خاطر است كه آشوراده يك منطقه حفاظت شده تلقي مي‌شود و نبايد تعدادي بيش از ظرفيت قابل قبول به اين منطقه وارد شود. در تمام دنيا بحث توسعه پايدار مطرح است. در توسعه پايدار بايد همزمان مسائل اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي در نظر گرفته شود تا آسيبي به هيچ‌كدام وارد نشود و چرخ‌هاي اقتصاد كشور با توان بيشتري به حركت درآيد، اما آيا در طول اين سال‌ها تصميماتي كه براي مناطق حفاظت شده به‌خصوص آشوراده گرفته شد، بر اساس توسعه پايدار بوده است؟ ما در پاسخ به اين سوال مي‌گوييم، خير زيرا سندهايي داريم كه نشان مي‌دهد اين طور نبوده است.
تامين بودجه استان از طريق طرح گردشگري
او افزود: با توجه به اعتراضاتي كه مطرح شد و جلساتي كه با سازمان‌ها، معاونت‌ها و دست‌اندركاران داشتيم، آن‌ها در پاسخ به نگراني‌هاي ما از آينده آشوراده به طور مشخص و واضح گفتند: به ما دستور داده شده كه ۵۰ درصد بودجه استان را بايد از حوزه گردشگري تامين كنيم و ما مي‌خواهيم از طريق طرح گردشگري آشوراده اين اقدام را انجام دهيم. متاسفانه آن‌ها محيط زيست و منابع طبيعي را مانند قُلكي مي بينند كه براي‌شان درآمدزايي دارد. به اين فكر نمي‌كنند كه آينده و آيندگان چه مي‌شود؟ به مفهوم نسل‌هاي آينده كه يكي از مفاهيم حقوق محيط زيست دنياست، توجهي نمي‌كنند. اصل ۵۰ قانون اساسي تاكيد مي‌كند كه محيط زيست بايد به نسل‌هاي آينده برسد و هرگونه فعاليتي كه سبب تخريب و آلودگي محيط زيست شود ممنوع است، با اين حال گوش شنوايي نيست. آن‌ها مي‌خواهند به هر طريقي ۵۰ درصد بودجه استان را از طريق گردشگري تامين كنند.
رضوي با بيان اينكه تمام اين اقدامات برخلاف فرمايشات مقام معظم رهبري صورت مي‌گيرد، گفت: ايشان فرمودند محيط زيست چيزي نيست كه متعلق به فرد يا عده‌اي باشد؛ براي آحاد كشور است. بايد نهايت تلاش‌مان را داشته باشيم تا از محيط‌زيست حفاظت كنيم. از سوي ديگر مقام معظم رهبري فرمودند: تمامي امور عمراني بايد شفاف‌سازي شود و محرمانه و سري باقي نماند. قانوني با عنوان دسترسي آزاد به اطلاعات وجود دارد. ماده دوم اين قانون مي‌گويد هر شخص ايراني حق دسترسي به اطلاعات عمومي را دارد و تمام موسسات عمومي مكلفند كه اطلاعات را در حداقل زمان ممكن و بدون تبعيض در اختيار مردم قرار دهند. بارها سمنا به صورت كتبي درخواست كرده كه طرح و اطلاعات مربوط به آشوراده را ارائه دهند، اما هميشه به نوعي سمنا و فعالان محيط زيست را از خود رانده‌‌اند. موضوع جالب در قانون دسترسي آزاد به اطلاعات اين است كه در فصل چهارم آن برخي موارد را در اين قانون مستثني مي‌كند، در اين ميان، اما مسائلي كه مربوط به بروز خطرات در محيط زيست است جزو استثناها قرار نمي‌گيرد. حتي با اين حال اين قانون اجرا نمي‌شود.از سوي ديگر حسن روحاني رييس جمهور كشور نيز دسترسي آزاد به اطلاعات را جزو حقوق شهروندي دانسته و بر آن تاكيد داشته است. به گفته او مردم در نظام مردم سالار بايد از عملكرد تمام سازمان‌ها كه از بيت المال استفاده مي‌كنند با خبر و مطلع شوند.
گردشگري انبوه در مناطق حفاظت شده!
وي در پاسخ به اين پرسش كه آيا ماهيت اين طرح از لحاظ حقوقي، فني و كارشناسي درست است، گفت: خير. تمام فعالان محيط زيست اين طرح را با ايرادات فراوان رد كردند. از طرفي ايران در سال ۹۲ به كنوانسيون بين‌المللي زيست محيطي ملحق شد كه جهش بسيار بزرگي بود. براساس ماده ۱۰ قانون مدني ايران است كه دولت اين كنوانسيون را پذيرفته و ضمانت اجراي آن با دولتمردان ايران است. اما با اقداماتي كه صورت مي‌گيرد اين كنوانسيون را زير سوال مي‌بريم. از يك سو بيابان‌زايي و از سوي ديگر نابودي تالاب‌ها نشان مي‌دهد ما به اين كنوانسيون عمل نكرديم. همچنين اهداف اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت نيز كه مناطق چهارگانه حفاظت شده ايران را به ۶ قسمت تقسيم بندي مي‌كند، با گردشگري انبوه و طرحي كه اين اواخر براي آشوراده نوشته شده، هيچ تطابقي ندارد. درحالي كه در برنامه توسعه ششم كشور تاكيد شده كه سازمان محيط زيست بايد مناطق زيست محيطي ايران را براساس معيارهاي «آي يو سي ان» طبقه بندي كند. يعني به جاي طبقه بندي چهارگانه، طبقه‌بندي ۶گانه صورت بگيرد. براي مثال آشوراده منطقه حفاظت شده و ذخيره‌گاه زيست‌كره است؛ بنابراين ما در اين منطقه حق گردشگري انبوه نداريم. با توجه به وضعيت زيست‌محيطي آشوراده روزانه كمتر از ۵۰ نفر مي‌توانند به اين منطقه وارد شوند، اما براساس طرحي كه براي آشوراده درنظر گرفته شده تعداد ۵۰۰ نفر به اين منطقه وارد مي‌شود! منطقه‌اي كه سروصداي زياد موجب كوچ پرندگان و ناتواني در توليدمثل و تخم‌گذاري آن‌ها مي‌شود. حالا در نظر بگيريد روزانه جمعيت انبوهي وارد آشوراده شود، چه بلايي بر سر اين منطقه خواهد آمد؟
اما و اگرهايي در خصوص مجري طرح آشوراده
رضوي اظهار داشت: برخي مسئولان در پاسخ به انتقادات فعالان محيط زيست مي‌گويند توانستيد از ۳۸۰ هكتار به ۲۲ هكتار برسيد و اين طرح را محدود كنيد. آن‌ها محيط‌زيست را بي‌ارزش مي‌بينند. با اين حال هنوز مشخص نيست كه آيا سازمان محيط‌زيست براي انجام اين طرح از سازمان جنگل‌ها مجوز دارد يا خير؟ زماني كه از سازمان جنگل‌ها سوال مي‌پرسيم، مي‌گويند مجوزي نداديم، اما از محيط‌زيست سوال مي‌كنيم، مي‌گويند سازمان جنگل‌ها مجوز داده‌است. هنوز مستنداتي براي مجري طرح نيز ارائه نشده، مي‌گويند مجري طرح سازمان همياري شهرداري است كه در اين باره نيز ابهامات زيادي وجود دارد. محيط زيست چه از بعد ملي وچه از بعد بين‌المللي از آنِ تمام مردم است، دولت بايد در مقابل مردم پاسخگو باشد. در اين ميان عدم شفافيت و پاسخگويي ابهاماتي را به وجود مي‌آورد.
تعهد ايران در كنوانسيون تنوع زيستي
به گفته او ايران تا سال ۲۰۲۰ ميلادي يعني كمتر از يك سال فرصت دارد تا به بزرگ‌ترين تعهد خود در كنوانسيون تنوع زيستي عمل كند. تعهد ايران اين است كه مناطق حفاظت شده خود را در خشكي تا ۱۷ درصد و در دريا تا ۱۰ درصد افزايش دهد. اكنون نه‌تنها اين مناطق را افزايش نمي‌دهيم بلكه با از بين بردن منطقه‌اي مانند آشوراده و اجراي طرح گردشگري در آن، تعداد مناطق حفاظت شده را كاهش مي‌دهيم. اين يك تعهد بين‌المللي است و آبرو و شخصيت حقوقي ايران در خطر است. ديگر خطاي يك مسئول نيست كه بتوانيم با بركناري آن مشكل را حل و فصل كنيم. يكي از مسائل حايز اهميت كه در بندهاي مختلف برنامه ششم توسعه به آن تاكيد شده، اين است كه جامعه محلي بايد در احيا و مديريت اين مناطق مشاركت داشته باشد، اما در اين طرح اصلا جامعه محلي ديده نشده است. مگر نمي‌گويند معيشت جامعه محلي به خطر افتاده است؟ مشكل مردم بيكاري است. چطور براي مردم بومي جزيره كيش ايجاد اشتغال شد؟ آن‌ها توانمند نشدند بلكه به شغل‌هاي كارگري روي آوردند. هزاران جوان بومي تحصيل كرده در كيش هستند كه مشاغل سطح پايين دارند. بنابراين در طرح گردشگري آشوراده برخلاف قانون به اين موارد توجهي نشده است. اگر طرح گردشگري آشوراده كليد بخورد ۱۰ سال ديگر پرنده‌هاي اين منطقه به نصف مي‌رسد و به مرور زمان ديگر چيزي از آشوراده باقي نمي‌ماند. اگرچه مي‌بينيم كه طرح گردشگري آشوراده از ۳۸۰ هكتار به ۲۲ هكتار رسيده، مايه خوشحالي است اما در عين حال زيركي خاصي در آن ديده مي‌شود. اگر پشتكار فعالان محيط زيست نباشد اين طرح مانند طرح هاي ديگر توسعه داده مي‌شود. به همين خاطر ما از هم اكنون صداي زنگ خطر را مي‌شنويم.
آسيب غيرقابل جبران به محيط‌زيست
او در ادامه گفت: سازمان حفاظت از محيط‌زيست در پاسخ به اين پرسش ما كه اگر مجريان طرح در آينده اين زيست بوم را با خطرات زيادي مواجه كنند و به نابودي بكشانند چه مي‌كنيد، گفت: مشكلي نيست چند ۱۰ ميليارد ضمانت مالي(سفته) از آن‌ها مي‌گيريم. پاسخ تلخي بود. محيط زيست به اندازه جان انسان‌ها ارزشمند است. برخي مسئولان محيط زيست را همين‌قدر بي ارزش مي‌بينند. آيا اگر لطمه‌اي به محيط زيست وارد شود با ۱۰ ميليارد تومان قابل جبران است؟ مگر درياچه اروميه را توانستند احيا كنند؟ محيط زيست سرمايه‌اي غيرقابل برگشت است؛ به همين خاطر برخي‌ها تمام تلاش‌شان را براي حفاظت از آن مي‌كنند.
در خواست فعالان محيط زيست از مسئولان
رضوي در پايان مي‌گويد: در حال حاضر سمنا چند درخواست دارد؛ اول اينكه تفاهمنامه اوليه درخصوص طرح گردشگري آشوراده ملغي شود. دوم اينكه طرح گردشگري كه ۲۲ هكتار تعيين شده خارج از آشوراده باشد و روزانه تعداد معدودي براي بازديد از اين جزيره به آن وارد شوند. از سوي ديگر جامعه محلي در اين طرح مشاركت داده شود. همچنين طرح گردشگري آشوراده شفاف سازي شده و اطلاعات در اختيار عموم قرار گيرد.
