مذاکرات محرمانه؟ / احمد زیدآبادی

هر از گاهی خبری در مورد مذاکرات محرمانۀ ایران با آمریکا و حتی اسرائیل در برخی رسانه‌ها منتشر می‌شود و مورد قبول عام هم قرار می‌گیرد.

به گمانم، پذیرش این نوع خبرها از سوی بخش بزرگی از جامعه به علت سابقۀ تماس و مذاکرۀ محرمانه با آمریکا در کارنامۀ جمهوری اسلامی است؛ بخصوص تماس‌هایی که منجر به ماجرای ایران - کنترا یا به قول مقام‌های ایرانی «رسوایی سفر مک فارلین به ایران» در سال ۱۳۶۵ شد.

بخشی از افکار عمومی با توجه به این سابقه معتقدند که نظام سیاسی ایران برای بقاء یا خلاص کردن خود از فشارهای بین‌المللی از برقراری تماس و گفتگو با دولت‌هایی که آنها را متخاصم می‌نامد؛ ابایی ندارد و برای حفظ وجهۀ خود در بین پایگاه اجتماعی‌اش، این مذاکرات را محرمانه انجام می‌دهد.

در واقع، در بین مقام‌های رسمی جمهوری اسلامی شخصی که به تماس‌های محرمانه با آمریکا بیش از دیگران علاقه نشان می‌داد؛ مرحوم هاشمی رفسنجانی بود. با این حال، او نیز پس از افشای سفر مک فارلین به ایران، به خطرات و تهدیدهای داخلی ناشی از مذاکرات محرمانه واقف شد؛ گو اینکه این ماجرا تأثیر عمده‌ای بر سلوک او نداشت!

از همین رو، گویا در دوران بیل کلینتون نیز دولت هاشمی در پی مذاکرۀ محرمانه با دولت آمریکا بود؛ این بار اما مقام‌های رسمی واشنگتن در بارۀ عدم افشای چنین مذاکراتی حاضر به ارائۀ هیچ نوع تضمینی نبودند. از نگاه آنها مذاکرۀ محرمانه عیبی نداشت؛ اما دادن ضمانت یا حتی قولی مبنی بر محرمانه ماندن مذاکرات، در حوزۀ اختیار آنها نبود چرا که اگر رسانه‌ها از مذاکرات بو می‌بردند؛ بدون درنگ آن را افشا می‌کردند و دولت آمریکا هم امکان تکذیب خبر آنان را نداشت.

هاشمی رفسنجانی البته در این زمینه‌ها اهل خطر کردن و شاید هم بتوان گفت اهل بی‌احتیاطی بود. به نظر می‌رسد هاشمی در پشت ذهن خود می‌پنداشت که افکار عمومی، موافق مذاکرۀ محرمانۀ او با آمریکاست و یا اگر هم به فرض نباشد؛ پس از افشای احتمالی مذاکرات، می‌توان ذهن آنها را به مثابۀ مومی به شکل دلخواه در آورد!

در حال حاضر اما به نظر می رسد که مقام‌های بلندپایۀ نظام به خلاف هاشمی رفسنجانی در این مورد سخت محتاط شده‌اند. ظاهراً از نگاه آنان اگر سیاست رسمی عدم مذاکره است؛ چاره‌ای جز پایبندی بدان نیست و اگر هم در شرایطی برقراری تماسی محرمانه یا علنی ضرورت یافت؛ زمینه‌سازی برای انجام آن در افکار عمومی هم تا اندازه‌ای الزامی است.

این اتفاقی بود که در روند مذاکرات منجر به امضای برجام رخ داد و به گمانم اصول آن همچنان پابرجاست.

با این حساب، من بدون آنکه کوچکترین اطلاعی از نوع تماس‌های پشت پردۀ حکومت ایران داشته باشم؛ به لحاظ تحلیلی به ضرس قاطع بر این باورم که هیچگونه تماس و مذاکرۀ رسمی مستقیمی بین ایران با آمریکا و بخصوص اسرائیل در جریان نیست؛ چرا که هزینۀ افشای آن برای مقام‌های رسمی در بین پایگاه اجتماعی‌شان غیر قابل تصور است؛ بخصوص آنکه رهبران آمریکا و اسرائیل نیز کمترین فرصتی را برای افشای چنین مذاکرات فرضی از دست نمی‌دهند!

با این همه، روشن است که مذاکرۀ محرمانه با انتقال پیام‌های دو طرف از سوی کشور ثالث متفاوت است. در مورد انتقال پیام چندین کشور اکنون این وظیفه را به عهده دارند و روسیه در رأس آنهاست.