چرا رفرمیست‌ها شکست می‌خورند؟
در گفت‌وگو با نجیبه محبی؛ روزنامهٔ آسمان‌ِآبی
۱. تقسیم روحانیت به دو قطبی دموکرات و غیردموکرات، خطایی بزرگ است که توسط اغلب اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان در ایران انجام شده و می‌شود. رابطه روحانیت با دموکراسی، رابطه صفر و صدی نیست.
۲. اغلب فعالان دموکراسی‌خواهی در ایران، به دلیل اینکه «منظومه روحانیت» را به‌خوبی نمی‌شناسند، رفتارها و اظهاراتی را بروز می‌دهند و بیان می‌کنند که باعث تقویت جبهه مخالفان دموکراسی میان روحانیت می‌شوند.
۳. روحانیت و مرجعیت، رابطه‌ای همدلانه و تقویت‌بخش با دموکراسی دارند؛ رهبری نظام جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از استوانه‌های جریان‌های حوزوی، مدافع نوعی از دموکراسی با نام «مردم‌سالاری دینی» هستند.
۴. آیت‌الله سیستانی از محورهای تقویت‌کننده دموکراسی و حقوق بشر در عراق هستند. ایشان با اتوریته خود در بحران‌های عراق، روند دموکراسی را تعمیق بخشیده‌اند. دفاع‌شان از حقوق اقلیت‌ها و اقوام قطعا در جبهه دموکراسی‌خواهی قرار می‌گیرد.
۵. طرفداران دموکراسی بلد نیستند با روحانیت در جهت ترویج دموکراسی تعامل داشته باشند. آن‌ها طوری رفتار می‌کنند که به جای همراه کردن روحانیت، آن‌ها را به مخالف خود تبدیل می‌کنند.
۶. باید جریان‌های مذهبی را به‌عنوان قدرت اجتماعی در نظر بگیریم و با آن‌ها تعامل کنیم. متأسفانه برخی اصلاح‌گرانِ سیاسی علاقه‌مندند با جریان روحانیت در قالب یک رقیب و منتقد روبه‌رو شوند که خطایی استراتژیک است. مدافعان دموکراسی در ایران سال‌هاست در جبهه تقابل با غالب روحانیت قرار گرفته و همواره سعی کرده‌اند رقیب روحانیت باشند.
۷. روحانیت پشتوانهٔ عمیقی دارد و تحولات اجتماعی-سیاسی-فرهنگی در ایران، بدون همراهی آنان ناممکن است. روحانیت مثل جریان روشنفکری جزیره‌ای نیست که چشم‌مان را بر آن ببندیم؛ ریشه‌دار است. روحانیت شبه‌نهاد مدنی قدرتمند و سابقه‌داری است که توانسته تجربه‌های گذشته خود را پشتوانه خویش کند.
اگر دنبال دموکراسی در ایران هستیم، باید روحانیت را به‌عنوان جریانی قدرتمند باور کرده و در کنش‌های خویش آن را لحاظ کنیم و به دغدغه‌هایش احترام بگذاریم؛ نه اینکه به جنگ آن برویم. باید کنش‌های رفرمیستی را طوری طراحی کنیم که نه‌تنها غالب جریان‌های حوزوی علیه آن نباشند، بلکه از آن حمایت کنند. پروژه دموکراسی‌خواهی بدون تعامل با روحانیت سراب است.
