پنجشنبه ۹ فروردين ۱۴۰۳ - Thursday 28 March 2024
ايران امروز
" width="800" />
iran-emrooz.net | Thu, 25.05.2017, 8:45

تأثیری که اصلاح‌طلبان از کاتوزیان گرفته‌اند

اندیشه پویا شماره ۴۲
گفتگوی متفاوت حمیدرضا جلایی‌پور، علیرضا علوی‌تبار و مصطفی‌تاج‌زاده با محمدعلی همایون کاتوزیان

حمیدرضا جلایی‌پور: سال ۱۳۷۶ که روزنامۀ جامعه را منتشر کردیم من مُصر بودم که روی واژۀ اصطلاحات تکیه کنیم و مرتب می‌گفتم که جامعه احتیاج به تغییر دارد. یادم هست که آن زمان آقای عباس عبدی یک بار آمد روزنامه و خیلی هم از کار ما تعریف کرد ولی می‌گفت چرا از واژۀ‌ اصلاح‌طلب و محافظه‌کار استفاده می‌کنید. از این اصطلاح‌سازی ناراحت بود و می‌گفت راست و چپ در این کشور جا افتاده و شما چرا این را به هم می‌زنید. الآن بیست سال گذشته و واژۀ اصلاحات حسابی جا افتاده است اما من خودم در این تأکید بر اصلاح‌طلبی از چهار نفر تأثیر گرفتم. یکی دکتر کاتوزیان و کتاب اقتصاد سیاسی بود که فقط یک کتاب نبود. یادم هست که وقتی این کتاب را می‌خواندم تلفن دستم بود و مرتب به این و آن می‌گفتم که این کتاب را بخوانید. به شوخی می‌گفتیم می‌رویم کلاس‌های نظریۀ دکتر توسلی اما جامعه‌شناسی را با کاتوزیان یاد می‌گیریم. در کنار دکتر کاتوزیان، تفکیکی که به لحاظ معرفتی دکتر سروش میان دین و علم و فلسفه انجام داد، به ما در نواندیشی دینی و فکری ــ و اتفاقاً نه در اصلاحات سیاسی ــ کمک کرد. عامل سوم، ترجمه‌های بکر دکتر فولادوند خصوصاً ترجمۀ کتاب جامعۀ باز و دشمنانش بود. برخی‌ها اصلاح‌طلب هستند اما ته حرف‌شان انقلابی است. این‌جا سهم آقای کاتوزیان بیش‌تر از همۀ معلمان ماست. معتقدم فکر دکتر کاتوزیان در شکل‌گیری اصلاحات سیاسی در این بیست سال اخیر نقش بارزی داشته است.

علیرضا علوی‌تبار: من در چند زمینۀ متفاوت از دکتر کاتوزیان تأثیر گرفته‌ام. اما مهم‌تر از همه، آثار دکتر کاتوزیان تأثیر بسزایی در جایگزینی روش اصلاحی با روش انقلابی در ذهنیت من داشته است. نمی‌خواهم بگویم فقط نوشته‌های دکتر کاتوزیان این ضربه را به ذهن من زد. اما به یاد دارم که زمان جنگ بود و مجروح بودم. اولین‌بار کتاب خشونت هانا آرنت، ترجمۀ دکتر عزت‌الله فولادوند، را یکی از دوستان برای من آورد. آن کتاب به‌شدت ذهنم را به‌هم ریخت. بعد که کتاب انقلاب آرنت منتشر شد کاملاً ذهنم به‌هم ریخته بود و از روش انقلابیِ توأم با خشونتِ تقلیل‌گرا نسبت به سیاست دور شده بودم و به دنبال جایگزین بودم. در این موقعیت، کارهای دکتر کاتوزیان به من اطمینان خاطر داد و گفت که در تاریخ ما کسانی که سعی کردند از روش‌های غیرانقلابی استفاده کنند کارهای ماندگاری برای ایران کردند. به من آرامش داد که در این رویکرد اصلاح‌طلبانه ما تنها نیستیم و این فکر یک پشتوانۀ تاریخی دارد.

مصطفی تاج‌زاده: من کتاب‌های دکتر کاتوزیان را در زمان درستی خواندم، در زمان پیش از آغاز اصلاحات و در این چند سال پس از ۸۸ که فرصت بهتری برای مطالعه پیش آمده بود. اگر کتاب‌های ایشان را قبل از انقلاب خوانده بودم احتمالاً توجه زیادی به آن‌ها پیدا نمی‌کردم، چرا که در پارادایم ذهنیِ انقلابی من چنین نگاهی نمی‌توانست جای بگیرد. نگاه انقلابی یک نگاه مطلق‌گرا و برانداز و بنابراین سرتاسر منفی‌نگر است، چون می‌خواهد مردم را بسیج کند. هر اتفاق پلیدی را که می‌افتد منتسب می‌کند به رژیم حاکم، اعم از این‌که چنین باشد یا نباشد. مثل همان داستان مرگ تختی و شریعتی و آل‌احمد و صمد بهرنگی و مصطفی خمینی که زمانی مثل روز برای ما روشن بود که رژیم شاه آن‌ها را کشته اما بعد فهمیدیم که هیچ سندی برای این باورمان نداریم. اگر کسی اجمالاً این نگاه‌ها را پذیرفته باشد کتاب‌های دکتر کاتوزیان خیلی به او کمک نمی‌کند. آثار دکتر کاتوزیان با یک رویکرد اصلاح‌طلبانه همراهی پیدا می‌کند. به یاد دارم که جنگ تمام شده بود و ما به دانشگاه برگشته بودیم. از برآورده نشدن برخی آرمان‌های‌مان پس از بروز جنگ، سرخورده بودیم. در حکومت هم دیگر نبودیم. اما مدیریت هم کرده بودیم و می‌دانستیم محدودیت‌ها و واقعیت‌ها چیست. من در این دوره با کتاب‌های آقای دکتر کاتوزیان آشنا شدم. در دوره‌ای که اصلاحات هنوز یه یک پروژۀ سیاسی تبدیل نشده بود بلکه یک نگرش فکری و مطالعاتی در ما بود. ما باید این آموزۀ دکتر کاتوزیان را جدی بگیریم که راه بیرون رفتن از چرخه‌ای که گرفتار آنیم، انقلاب نیست.

همایون کاتوزیان: من یک برنامۀ‌ آکادمیک برای خودم داشته‌ام و آگاه نبوده‌ام به این‌که می‌تواند این نتایج مثبت را داشته باشد؛ نتایجی که در واقع دلم می‌خواست داشته باشد. ۴۵ سال پیش که فعالیت آکادمیک و نوشتاری‌ام را آغاز کردم، من خیلی تنها بودم، با این وصف ناامید نشدم، و بحث و کارم را ادامه دادم. این شاید ادعای بزرگی باشد اما من واقعاً هیچ غرضی نداشتم جز این‌که راه‌هایی برای اصلاح و ساختن جامعۀ ایرانی پیشنهاد کنم و بر رویکرد بحث و گفت‌وگو تأکید کنم تا جامعه پیشرفت کند و خودش، خودش را بسازد.




 

ايران امروز (نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايت‌ها و نشريات نيز ارسال می‌شوند معذور است.
استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2024