نفتی كه منطقه را به آتش می‌كشد
شهروند: به هرمیزان كه درباره خطرات نفت بنویسیم و بگوییم، باز هم كم است. نفتی كه با كوچكترین جرقه آتش می‌گیرد و تر و خشك را با یكدیگر می‌سوزاند، سیاست و جامعه را نیز به آتش می‌کشاند. نفت و درآمدهای نفتی نه فقط در داخل كشورها موازنه قوا را به هم می‌زند و موجب تقویت استبداد و اختلال در روند توسعه اجتماعی و سیاسی می‌شود، بلكه در روابط منطقه‌ای نیز ایجاد اختلال می‌كند. اگرچه تحلیل تك‌عاملی امر پسندیده و مورد قبولی نیست، ولی چندان غیرمعقول نیست كه بگوییم ریشه اصلی بحران منطقه خاورمیانه درنفت و درآمدهای نفتی است. درآمدهای نفتی رژیم‌های استبدادی را ایجاد كرد و قوام بخشید. نمونه‌اش عراق و لیبی و جوامع آنها را دچار ناهنجاری کرد و در نهایت نیز منجر به اضمحلال سیاسی و امنیتی دراین كشورها شد و درمورد عراق، حداقل چهار جنگ خانمان‌برانداز را طی سه‌دهه شاهد بوده‌ایم و هنوز هم این كشورها درگیر بحران هستند، ولی نفت اثرات ویرانگر دیگری هم داشت. جنگ داخلی لبنان، جنگ فعلی یمن، حتی جنگ نیابتی رژیم‌های سعودی و قطر در سوریه و... ریشه در درآمدهای نفتی دارد. چطور؟
هركشوری می‌كوشد كه قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی خود را بسط دهد. كشورهایی كه با تنش‌های داخلی بیشتری مواجه هستند و از نوعی ناپایداری سیاسی رنج می‌برند نیز، می‌كوشند كه حوزه هم‌پیمان‌های منطقه‌ای خود را گسترش دهند. چنین كاری جز با دادن امتیازات ویژه ممكن نیست و چه امتیازی مهمتر از امتیازات اقتصادی. نمونه روشن آن رفتار نخست‌وزیر انگلیس و رئیس‌جمهوری آمریكا با كشورهای حوزه خلیج‌فارس است كه اعتبار خود را می‌فروشند تا هرچه می‌توانند شیوخ منطقه را بدوشند. برای كشورهای غربی و حتی مردمش فرقی نمی‌كند كه دولت ترامپ یا ترزا می از كجا پول می‌آورد و به چه قیمتی این پول را تهیه می‌كند. برای آنان مهم نیست كه کشور مورد حمایت آنان، بمب‌های آتش‌زا روی كودكان یمن بریزد یا سیاست دولت متبوع خود را درخدمت ارتجاعی‌ترین رژیم جهان یعنی عربستان سعودی قرار دهند. مهم كسب پول و بقای دولت‌های خودشان است و این نوع ازخاصه‌خرجی‌ها برای هیچ كشوری ممكن نیست، مگر این‌كه درآمدش از منابع غیرمولد مثل نفت به دست آید. منابعی كه مردم عربستان و سایر شیخ‌نشین‌ها هیچ نقشی درتولید آن ندارند. گویی كه منابع خدادادی خود را به كشورهای دیگر اجاره می‌دهند و تحت‌الحمایگی می‌خرند.
این نحوه خرید هم‌پیمان خارجی منشأ بی‌ثباتی درمنطقه می‌شود. اول به این علت كه ثبات منطقه‌ای محصول وضعیت پایدار رژیم‌هاست. درحالی كه درآمدهای نفتی می‌تواند منشأ ناپایداری این منابع شود و درچشم به هم‌زدنی قدرت یك رژیم را چند برابر كند. اتفاقی كه درمورد شاه ایران رخ داد، ولی مشكل اساسی این است كه این منابع ناپایدار است و قابل تداوم نیست. همین الان حكومت عربستان با چالش بزرگ كسری بودجه مواجه است و آنقدر ضعیف شد كه چاره‌ای جز پذیرش پیشنهادهای ایران در اجلاس اوپك نداشت. چنین رژیمی كه صرفا به دلیل مسائل اقتصادی مرتبط با درآمدهای نفتی قوی می‌شود، هر آن ممكن است درمسیر معكوس قرار گیرد و تجربه گذشته اقتصاد نفت این را ثابت كرده است. از آن مهمتر این‌كه كوچكترین خللی درموازنه قدرت‌های داخلی این رژیم‌ها موجب می‌شود كه كل صحنه بازی تغییر كند. اتفاقی كه درمورد رژیم شاه رخ داد یا حتی مشكلاتی كه صدام حسین با آن مواجه شد، نمونه‌های خوب برای اثبات این ادعا هستند؛ بنابراین هرگونه تكیه بر منابع نفتی برای ایجاد تغییر درموازنه قدرت‌های منطقه‌ای و نیز قدرت‌های داخلی فقط اثرات كوتاه‌مدت دارد و نمی‌تواند درمیان‌مدت پایدار باشد؛ زیرا یك مولفه مهم این موازنه كه درآمدهای نفتی باشد، تناسب لازم را با موازنه پایدار ندارد.
سفر ترامپ به عربستان و دیدار با رهبران كشورهایی كه عربستان می‌كوشد و با تزریق پول نفت آنان را متحد خود كند، جز به ناپایداری سیاسی منطقه‌ای منجر نخواهد شد. به حراج‌گذاشتن استقلال حكومت‌های منطقه‌ای در برابر حمایت‌های نظامی مشكل امنیت منطقه‌ای را حل نخواهد كرد. این سیاست اعتیادآور است. وقتی كه پول می‌ریزند تا امنیت بخرند، پس ازمدتی دوباره نیازمند تزریق بیشتر پول هستند و چون این روند پایان‌ناپذیر نیست، مثل اعتیاد به موادمخدر عمل می‌كند و فرد معتاد برای آرامش باید میزان مصرف خود را افزایش دهد و درنهایت به جایی می‌رسد كه امكانی برای افزایش مواد مصرفی وجود ندارد و معتاد دچار مشكل می‌شود. عربستان نیز دیر یا زود به این نقطه خواهد رسید. ارقام نجومی برای قراردادهای نظامی مشكلی را از این رژیم حل نمی‌كنند، حتی در داخل كشور نیز به بی‌ثباتی آن دامن خواهد زد.
انتخابات ایران نشان داد كه امنیت یك حكومت فراتر از هواپیمای نظامی و موشك یا حتی متحدان فرامنطقه‌ای است. امنیت واقعی مرتبط با مشاركت و حمایت مردم یك كشور در سرنوشت خویش است. این كار كم‌هزینه و موثر است.
