آیا ایران به مانعی در برابر منافع روسیه در سوریه تبدیل شده است؟
العربیه: اخیرا روابط روسیه و ایران شاهد تنش شدیدی شده است. تنش سال گذشته پس از انتشار اخبار استفاده روسیه از پایگاه هوایی نوژه همدان برای حمله به مواضع مخالفان نظام اسد در سوریه آغاز شد. این خبر را مقام‌های روس منتشر کردند و باعث شد ایران، مسکو را به «بی‌معرفتی» و خیانت به منافع مشترک متهم کند.
به نظر می‌رسد پس از آن، ادامه اعتماد به روسیه برای ایران دشوار شد. تضادها و تنش‌ها میان دو طرف در مسله سوریه ادامه یافت و شکاف روز به روز بیشتر شد. تلاش‌های ایران برای تاثیر بر روابط روسیه با آمریکا را می‌توان به همین سبد اضافه کرد.
تناقض‌ها و اختلاف‌های آشکار میان ایران و روسیه از تغییر ریشه‌ای منافع دو کشور در منطقه خاورمیانه ناشی می‌شود؛ مساله‌ای که اعتماد میان دو طرف را کمرنگ‌تر کرد.
مذاکرات بر سر بحران سوریه در آستانه پایتخت قزاقستان، روز دوشنبه ۲۳ ژانویه، با میانجی‌گری روسیه، ترکیه و ایران آغاز شد.
این رویداد برای روسیه بسیار حائز اهمیت است چرا که سعی می‌کند از راه آن، خود را به عنوان میانجی دست‌یابی به توافقی میان طرف‌های رقیب سوری جلوه دهد. علاوه بر آن می‌خواهد از مذاکرات آستانه برای آغاز گفت‌وگوهایی جدی با دولت جدید آمریکا بهره برداری کند.
در حقیقت مذاکرات در آستانه برای مسکو نخستین سکوی زمینه‌ساز برای برقراری روابط دوستانه با دونالد ترامپ رئیس جمهوری جدید آمریکا است.
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در کنفرانسی خبری، تمایل کشورش را برای مشارکت دولت جدید آمریکا در مذاکرات صلح اعلام کرد. او در این باره گفت: «ما معتقدیم دعوت از نمایندگان سازمان ملل و ایالات متحده برای مشارکت در مذاکرات، اقدامی درست و به جا است از این رو امیدواریم دولت جدید آمریکا دعوت ما را بپذیرد».
انتظار می‌رود که روزهای نخست دولت رئیس جمهوری جدید آمریکا، میزان همکاری میان ایالات متحده و روسیه را در خصوص بحران سوریه و دیگر پرونده‌های مهم نشان دهد.
حضور آمریکا در مذاکرات آستانه برای روسیه می‌توانست سودمند باشد، اما در سایه غیبت آمریکا از این مذاکرات، نتایجی که انتظار آن بود، از این نشست حاصل نمی‌شود. دعوت از ایالات متحده با توافق روسیه و ترکیه صورت گرفت.
موضع ایران
وزیر امور خارجه ایران اما به صورت علنی، با ابتکار عمل هم‌پیمانان اصلی در این مذاکرات مخالفت کرد و گفت: «ما از ایالات متحده برای حضور در مذاکرات آستانه، دعوت نکردیم و با حضورش مخالفیم».
با این اظهار نظر به نظر می‌رسد اکنون تحقق صلح و ثبات در سوریه، به روابط روسیه و ایران مرتبط شده است؛ مساله‌ای که احتمال وقوع تنش‌های جدید در منطقه را زنده کرده است.
شایان ذکر است که مسکو از راه همکاری با تهران موفق شد منافع استراتژیک خود در سوریه و خاورمیانه را حفظ کند؛ به ویژه این‌که ایران از راه ایجاد آشوب در منطقه، به منافع روسیه خدمت می‌کرد.
در همین حال ایران بارها موفق شد توافق‌های آتش‌بس در سوریه را به بن‌بست بکشاند؛ مساله‌ای که می‌تواند مذاکرات روسیه با آمریکا در خصوص سوریه را با تهدید مواجه کند؛ به ویژه این‌که ایران عقیده دارد نزدیکی روسیه با آمریکا در پرونده سوریه، تعرضی آشکار به منافعش در منطقه است.
در همین حال روابطه ایران و روسیه، شاهد کشاکش‌های بسیاری است. تهران سعی می‌کند مسکو را در مقابل گزینه‌های دشوار قرار دهد: «ما را انتخاب کن یا آنکارا را». این تلاش برای به انزوا کشاندن ترکیه پس از آن صورت می‌گیرد که این کشور تلاش می‌کند با روس‌ها برای انجام حملات هوایی مشترک علیه مواضع «گروه‌های تروریستی» مذاکره کند؛ رویدادی که ایران می‌خواهد ثابت کند بدون دخالت نیروهای زمینی‌اش بی‌فایده است.
اکنون بار دیگر تهران، مسکو را مقابل گزینه‌ای تازه قرار می‌دهد: «ما یا واشینگتن». در مقابل روسیه آمریکا را شریکی غیر قابل انکار در سوریه و در خاورمیانه به شمار می‌آورد.
در همین راستا، روسیه عزم خود را برای رها شدن از تسلط ایران نشان داد به ویژه این‌که درک می‌کند همکاری نزدیک با ایران، تنها کلید کنترل در خاورمیانه نیست. از این رو تصمیم گرفت برای تحمیل تسلط خود در منطقه و توسعه منافع خود از راه وضع «استراتژی جدید» که پایه‌هایش ائتلاف با آمریکا است، تلاش کند.
این تحولات استراتژیک بزرگ می‌تواند ایران را با ناخرسندی و نا امیدی مواجه کند، از این رو شاید به دنبال راه‌هایی برای مجازات «طغیان روسیه» بگردد.
در همین حال در ایران، کمپینی تبلیغاتی علیه روسیه به راه افتاده که در مراسم تشییع جنازه اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران به خوبی خود را نشان داد. در این مراسم شعارهایی علیه روسیه سر داده شد.
علاوه بر این رسانه‌های رسمی ایران، روسیه را متهم می‌کنند که باعث افزایش تلفات نیروهای ایرانی در جنگ سوریه شده است.
اصرار روسیه برای نزدیک کردن روابط با ترکیه، از دیگر اقدام‌هایی است که از نظر ایران «گناهی نابخشودنی» است.
آمریکا در کجای معادله ایران است؟
ایران در تلاش است این نگاه را تثبیت کند که از نقش پیشروانه خود در صحنه منطقه‌ای، کوتاه نخواهد آمد و می‌تواند به طور قاطع بر مواضع و تصمیم‌های روسیه حتی در آن‌چه به گفت‌گوهای روسیه و آمریکا مرتبط است، تاثیر بگذارد.
از سویی ایران تاکید می‌کند که تقسیم استراتژیک سوریه برپایه مناطق نفوذ به گونه‌ای که به منافع مشترک نیروهای ذی‌ربط احترام بگذارد، بدون نظارتش عملی نخواهد شد.
تمام این‌ها علاوه می‌شود بر اظهار نظرهای اخیر مقام‌های ایرانی که غرب و آمریکا را متهم به اخلال در توافق هسته‌ای می‌کنند و می‌گویند در صورت ادامه اوضاع به شکل کنونی، برنامه اتمی خود را به شکل سابق ادامه خواهند داد.
این مسائل باعث شد که دونالد ترامپ رئیس جمهوری جدید آمریکا تهدید به کنار گذاشتن توافق هسته‌ای کند که البته دستیارانش از بازنگری این توافق سخن گفتند.
این اظهار نظرها می‌تواند نشان دهنده شکاف جدیدی میان آمریکا و ایران باشد و گویای اهداف تهران است که از راه توان هسته‌ای یا دستکم استفاده از ابزار تهدید هسته‌ای، قصد بسط نفوذ بیشتر در کشورهای عربی و منطقه دارد؛ مساله‌ای که روسیه، یکی از اعضای گروه 1+5 (طرف‌های مذاکرات اتمی با ایران) با آن مخالف است.
همه این تحولات نشان می‌دهد که ایران اکنون به مانعی در برابر روسیه تبدیل شده که منافع رو به گسترشش در منطقه خاورمیانه را تهدید می‌کند؛ در حالی که اختلاف‌ها میان دو طرف آشکارتر شده است.
