مذاکره حقوق بشری در بروکسل
شهروند| روند گفتوگوهای حقوق بشری ایران با اتحادیه اروپا وارد مرحله عملی شده است. روز گذشته معاون وزارت امور خارجه از هیأتی متشکل از وزارت خارجه و قوه قضائیه برای شرکت در گفتوگوهای حقوق بشری با اتحادیه اروپا در بروکسل خبر داد. سخنگوی وزارت امور خارجه نیز روز گذشته گفت که «موضوع حقوق بشر می‌تواند یکی از مسائلی باشد که در مذاکرات بروکسل مطرح می‌شود، اما الزاما این مذاکرات حول محور حقوق بشر نیست. ما مسائل زیادی را با طرف اروپایی داریم. سخنگوی وزارت خارجه خاطرنشان کرد: «ما در بحث حقوق بشر، دیدگاه‌ها و نگاه‌های خود را براساس دین اسلام و نیز قانون اساسی داریم و آنها هم نگاه خود را دارند که می‌توانیم در این رابطه شنونده نظرات یکدیگر باشیم.»
موضوع گفتوگوهای حقوق بشری با اتحادیه نخستین‌بار از سوی آیت‌الله آملی لاریجانی، رئیس‌قوه قضائیه مطرح شد. آیت‌الله آملی لاریجانی، در تاریخ ١٣ مرداد سال‌جاری در مراسم بزرگداشت روز حقوق بشر اسلامی و کرامت اسلامی، خطاب به ستاد حقوق بشر و وزارت امور خارجه گفت: «من پیشنهادی دارم به ستاد حقوق بشر که با همکاری وزارت امور خارجه مسأله گفت‌وگو با کشورهای اروپایی را در بخش حقوق بشر ایجاد کند البته آمریکایی‌ها را باید کنار گذاشت. آنها اهل خدعه‌اند و در برجام نشان دادند. ما در بحث حقوق بشر با آنها گفت‌وگویی نداریم. اصلی‌ترین شرط این گفت‌وگو باید این باشد که این گفت‌وگو حقوق بشری و مضمونش طرفینی باشد نه این‌که فقط ایران مورد سوال قرار گیرد، باید دوطرفه باشد. ما هم نسبت به اروپا بحث داریم.»
آملی لاریجانی ٥ روز بعد درخصوص پیشنهاد خود درباره آغاز گفتوگوهای حقوق بشری با اروپا این مسأله را بار دیگر مطرح و البته شروطی را نیز برای آغاز این گفتوگوها تعیین کرد. آملی لاریجانی گفته بود: «شرط اصلی آغاز این گفتوگوها پرسشگری طرفینی است و این‌گونه نیست که تنها طرف غربی پرسشگر باشد و ما در مقام پاسخ و دفاع برآییم. به‌علاوه آمریکا هم به جهت برخورداری دوگانه و خدعه و نیرنگش در مذاکرات و در انجام تعهدات از دایره این گفت‌وگو خارج است.»
روز گذشته با سخنان مجید تخت روانچی و بهرام قاسمی، معاون و سخنگوی وزارت امور خارجه مشخص شد که این گفتوگوها به‌زودی آغاز خواهد شد و قرار است قوه قضائیه نیز در کنار وزارت امور خارجه در این گفتوگوها حضور داشته باشد. مجید تخت روانچی روز گذشته خبر داد که تا دو، سه هفته آینده هیأتی در سطح معاونان متشکل از وزارت خارجه و قوه قضائیه به بروکسل سفر کرده و در گفتوگوها شرکت خواهند کرد.
تخت روانچی با اشاره به گفتوگوهای حقوق بشری با اتحادیه اروپا به‌عنوان زمینه لغو تدریجی و فرآیندی تحریم‌های حقوق بشری اتحادیه اروپا علیه ایران گفت: «این گفتوگوها بخشی از گفتوگوهای جامعی است که با اروپایی‌ها داریم. در هفته‌های آینده، احتمالا دو تا سه هفته دیگر، نشستی تحت عنوان گفتوگوهای سطح بالای سیاسی با اتحادیه اروپا داریم که در آن مباحث منطقه‌ای، سیاسی، اقتصادی، محیط زیستی و موضوعاتی از این دست، با اتحادیه اروپا مطرح می‌شود. در کنار اینها قرار است مباحث حقوق بشری نیز مطرح شود. تخت روانچی تأکید کرد: ما اصلی در گفتوگوهای حقوق بشری داریم که می‌گوییم بحث‌های حقوق بشری نباید سیاسی و باید فنی باشد. در این دور گفتوگوها قاعدتا این اصل رعایت خواهد شد.
مذاکرات هسته‌ای که در وین به نتیجه رسید، تنها مربوط به برداشته شدن تحریم‌های مربوط به موضوع هسته‌ای می‌شد. تحریم‌های اولیه آمریکا و همچنین تحریم‌های حقوق بشری اتحادیه اروپا و آمریکا همچنان به جای خود باقی است. تعدادی از اشخاص و نهادهای ایرانی به بهانه نقض حقوق بشر در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار دارند. فروردین‌ماه سال‌جاری نیز شورای وزیران اتحادیه اروپا تحریم‌های وضع شده علیه ٨٢ فرد و یک موسسه به بهانه نقض حقوق بشر را تا تاریخ ١٣ آوریل سال ٢٠١٧ تمدید کرد. اتحادیه اروپا از سال ٢٠١١، با متهم کردن برخی اشخاص و سازمان‌های ایرانی به نقض حقوق بشر، تحریم‌هایی علیه آنها وضع کرده است.
این اتحادیه در مهرماه سال‌جاری بعد از اجرایی شدن توافق هسته‌ای ایران و گروه ١+٥ موسوم به «برجام»، تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را رفع کرد. بروکسل با وجود این، اعلام کرده بود تحریم‌های وضع‌شده در حوزه‌هایی غیر از برنامه هسته‌ای نظیر «حقوق بشر» یا «تروریسم» را رفع نخواهد کرد و اجرای آنها را همانند گذشته ادامه خواهد داد. این تحریم‌ها شامل بلوکه کردن اموال و ممنوعیت اعطای ویزا به افراد و نهادهایی است که به ادعای اتحادیه اروپا مسئول نقض حقوق بشر در ایران هستند. اتحادیه اروپا همچنین صادرات تجهیزاتی به ایران که امکان دارد در آنچه اروپا سرکوب‌های داخلی و تجهیزات نظارت بر ارتباطات می‌نامد، استفاده شود، ممنوع کرده است.
حال ایران امیدوار است بتواند در سلسله مذاکراتی با این اتحادیه سوءتفاهم را رفع کرده و زمینه را برای رفع برخی دیگر از تحریم‌های ضدایرانی فراهم کند. سخنگوی وزارت خارجه بر این عقیده است که «روابط ما با اروپا روابطی مهم، اساسی و زیربنایی است و ما اشتراکات زیادی با یکدیگر داریم البته می‌توانیم بگوییم که اختلاف نظرهایی نیز در مورد مسائل ارزشی و حتی سیاسی در مورد مسائل منطقه نیز داریم.» البته او تأکید کرده است که «الزاما این مذاکرات حول محور حقوق بشر نیست و ما مسائل زیادی داریم که با طرف‌های اروپایی مطرح کنیم و همان‌طور که اشاره شد حقوق بشر می‌تواند یکی از این موضوعات اساسی باشد که در روابط ما وجود دارد. نگاه ما به حقوق بشر نگاهی اسلامی و دارای ویژگی‌های خاص خود است که ممکن است برخی از آن برای طرف اروپایی قابل درک نباشد. آنها نیز نگاه خاص خود را دارند و ما می‌توانیم صحبت‌های یکدیگر را بشنویم.» قاسمی گفت: «ما هیأت مستقل حقوق بشری در این مذاکرات نخواهیم داشت و در هیأتی که در این مذاکرات شرکت می‌کنند متخصصان از حوزه‌های مختلف که روی آن تفاهم شده، حضور خواهند داشت و این‌گونه نیست که هر حوزه گروه مستقل خود را
داشته باشد.»
البته گفتوگوهای ایران با اتحادیه اروپا درخصوص مسأله حقوق بشر پیشتر در سطح وزارت خارجه انجام شده بود. پیش از این، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مذاکراتی مختصر در این‌باره داشتند. محمدجواد لاریجانی، رئیس ستاد حقوق بشر قوه قضائیه در تاریخ ١٤ مرداد، یعنی یک روز پس از اعلام آمادگی رئیس‌قوه قضائیه با اصل گفتوگوها با اعلام این‌که «مذاکرات مقدماتی» حقوق بشر بین جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا آغاز شده است، گفتوگوهای انتقادی گذشته را تجربه تلخی نامید که در گفتوگوهای جدید نباید تکرار شود. به گفته او کشورهای اروپایی در دوره‌های پیشین مذاکرات، حقوق بشر را به مسائل دیگر پیوند زده بودند؛ مثلا اگر آلمان می‌خواست یک ماشین به ایران بفروشد، صدراعظم آن کشور به ما می‌گفت فلان زندانی را آزاد کنید. این‌گونه مذاکره مضحک‌ترین گفت‌وگوی حقوق بشری است.»
اما این‌بار به نظر می‌رسد که قوه قضائیه نیز در کنار وزارت امور خارجه مستقیما وارد گفت‌وگو با اتحادیه اروپا شده است و از این جهت می‌توان گفت که گفتوگوهای حقوق بشری با اتحادیه اروپا وارد فاز جدیدی شده است.
