جلایی‌پور : پویایی جامعه مدنی ایران تماشایی است
کلمه: حمیدرضا جلایی پور که بعد از انتخابات ۱۳۹۲ از جمله حامیان جدی دولت روحانی در میان اصلاح طلبان محسوب می شود، معتقد است که نتیجه انتخابات مجلس دهم در صورت پیروزی فهرست اصلاح طلبان و اعتدال گرایان می تواند به برجام دو بینجامد و توسعه سیاسی و فرهنگی را در کنار شرایط اقتصادی پسابرجام قرار دهد.
جلایی پور که عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است، معتقد به پویایی جامعه مدنی ایران به رغم اعمال محدودیت از سوی تندروهاست و می گوید اینکه کاندیداهای ردصلاحیت شده از کاندیداهای باقی مانده دفاع می کنند، نشانه بلوغ جامعه ایرانی است.
در دو سال و نیم اخیر دولت روحانی هیچ نتیجه عملی در جهت پیگیری وعده خود برای رفع حصر به مردم نشان نداده است، اما جلایی پور معتقد است که موفقیت در انتخابات مجلس می تواند به رئیس جمهور برای تحقق این وعده خود کمک کند. هرچند این سوال همچنان باقی است که پیگیری رفع حصر از سوی اصلاح طلبان یک موضوع راهبردی است یا صرفا یک وعده انتخاباتی.
متن کامل گفت و گوی کلمه با این عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت درباره انتخابات پیش رو در پی می آید:
آقای جلایی پور، کمتر از یک هفته به روز برگزاری انتخابات مجلس دهم مانده. با توجه به رد صلاحیت ها، وضعیت اصلاح طلبان برای آرایش سیاسی خود چگونه است؟
اصلاح طلبان از انسجام بسیار خوبی برخوردارند به طوری که منسجم ترین فعالیت های اصلاح طلبی را از سال ۷۶ به بعد الان می بینیم. به رغم رد صلاحیت های گسترده چهره های اصلاح طلب، هیچ اختلافی جدی بین آنها پیش نیامده و در سطح حوزه های انتخاباتی اصلاح طلبان با توجه به شرایط موجود سعی می کنند کسانی را که به اصلاح طلبان نزدیکترند گزینش کنند و خود این مسئله امر بسیار مهمی است. کار با حداقل ها هم انصافا هنر می خواهد.
در لیست سی نفره ای که از سوی اصلاح طلبان منتشر شده تنها چند نام شناخته شده از اصلاح طلبان به چشم می خورد. آیا این لیست مورد حمایت تمام اصلاح طلبان و سران این جریان سیاسی است؟
خاطرم هست که در دو دهه گذشته بر سر لیست های انتخاباتی همیشه تنش های جدی بود. اما الان در این شرایط هیچ کدام از این تنش ها را شاهد نیستیم، که خود نشان از انسجام بالای اصلاح طلبان دارد.
از سوی دیگر اهمیت لیستی است که اصلاح طلبان می دهند و تمام نیروها پشت آن می آیند و صدرصدی حمایت می کنند، که باز این مسئله بی سابقه است. در انتخابات های گذشته چند لیست داده می شد اما الان یک لیست واحد منتشر شده که باز نشان از انسجام بالا در میان اصلاح طلبان است.
فکر می کنید با چنین لیست ترکیبی مردم به پای صندوق های رای خواهند آمد؟ برآوردی از میزان مشارکت مردم دارید؟
در آراء مردم بی تصمیمی وجود ندارد و طبق نظرسنجی ها بالای شصت درصد از مردم در انتخابات شرکت خواهند کرد. این در حالی است که اگر خاطرتان باشد در انتخابات مجلس ششم ۴۹ درصد از مردم در انتخابات شرکت کردند. بنابراین مردم تصمیم خود را گرفته اند و سرگشتگی در میان آنها به چشم نمی خورد. مردم تصمیم گرفته اند رای بدهند، سال ۹۲ هم به همین نتیجه رسیدند که بهترین انتخاب را کردند.
به تکرار کامیابی انتخابات سال ۹۲ برای مردم و اصلاح طلبان اشاره کردید، اما انتخابات ۹۲ تجربه تلخی هم برای جریان تندرو بود و قطعا تمام ابزارهای خود را برای عدم تکرار آن به کار خواهند بست. آیا اصلاح طلبان برنامه ای برای مهار اقدامات بعدی تندروها دارند؟
ببینید، اتفاق ۹۲ در حال تکرار است. اتفاق ۹۲ چه بود؟ در انتخابات ۹۲ کاندیدای اصلاح طلبان آقای هاشمی بود. حالا چه با ایشان موافق باشیم یا نباشیم، بالاخره ایشان شناسنامه انقلاب بوده و هست. این تندروها روی این شناسنامه خط کشیدند. اما بعد از رد صلاحیت ایشان، خاتمی و خود هاشمی و اصلاح طلبان از آقای روحانی حمایت کردند و بر خلاف تصور تندروها که فکر می کردند اصلاح طلبان با رد صلاحیت هاشمی کنار می کشند، اینگونه نشد و آنها با حداقل ها پیروزی را ساختند. مردم هم با اصلاح طلبان همراه شدند و رخداد بزرگ ۹۲ با رای آوردن آقای روحانی روی داد. تندروها حتی اگر می دانستند که آقای روحانی رای می آورد، او را هم رد صلاحیت می کردند!
به خاطر همین تجربه غافلگیر کننده ۹۲، در این انتخابات ۹۴ هم تندروها تا توانستند چهره های اصلاح طلب را رد صلاحیت کردند که ۹۰ درصد از اصلاح طلبان و حتی نیروهای میانه روی اصولگراها را هم ردصلاحیت کردند. اما برخلاف انتظار تندروها که فکر می کردند می توانند با ردصلاحیت های گسترده ناامیدی در میان مشارکت خواهان و اصلاح طلبان ایجاد کنند، نیروهای اصلاح طلب این بار نیز از نیروهای موجود شناسایی کردند و با اجماع به یک لیست واحد رسیدند که کار سختی بود. به خاطر همین هم الان تندروها عزا گرفته اند و در سخنانشان می بینیم که این شکست را که مجلسی با اکثریت تندرو شکل نگیرد حس می کنند.
الان اصلاح طلبان و مردم فهمیده اند که زمان برداشتن گام دوم است. گام اول این بود که تندروها از قوه مجریه دور شدند و کشور از وضعیت تحریم و فشار امنیتی بین المللی خارج شد که در جای خود اقدام بسیار مهمی بود. اینکه مردم ایران با یک کار مدنی و رای دادن زمینه فرجام برجام را درست کردند.
الان هم مردم دارند گام دوم را بر می دارند. امیدواریم که در روز انتخابات با مشارکت بالای مردم مواجه باشیم، زیرا هرچه مشارکت بالا باشد گام دوم نیز با موفقیت برداشته خواهد شد.
در صورت مشارکت بالای مردم امیدی هست که آرای آنها بدون دستکاری خوانده شود؟
اگر گام دوم درست برداشته شود، دیگر مجالی برای دستکاری در خواندن آراء رخ نخواهد داد یا کمتر اتفاق خواهد افتاد.
پیام سیاسی لیست ترکیبی اصلاح طلبان چیست؟
انتخابات را باید در چارچوب و زمینه موجود جامعه سیاسی ایران مورد ارزیابی قرار داد، نه از دریچه معیارها و ارزشها و سازوکارهایی که در علم سیاست یا جامعه شناسی سیاسی درباره کشورهایی که وارد مرحله تحکیم توسعه سیاسی و دموکراسی شده اند، مطرح است. در فضای کنونی تندروها نقشه های نگران کننده ای در سر دارند که می توان علائم آن را دید. در سال ۸۸ خاطرتان هست که معلوم نبود کی عکس امام را آتش زد و آن را از تلویزیون نشان دادند که به امام بی احترامی شده است…. ولی الان همان تندروها که مدعی حمایت از امام ( ره) بودند رودربایستی را کنار گذاشتند و سیدحسن خمینی مجتهد مسلم را که چهار مرجع تقلید از اجتهاد او حمایت کردند را رد صلاحیت می کنند. او فرزند احمد آقا است. احمد آقا وقت تمرکز بر درس حوزوی نداشت و در کنار امام کار اجرایی سخت روزهای انقلاب را انجام می داد. در آن زمان شورای نگهبان او را تایید کرده بود، اما حالا فرزند ایشان را که ۲۵ سال در حوزه علمیه است و درس خارج می دهد و مراجع او را تایید کرده اند، او را رد صلاحیت می کنند! پس ببنید ما داریم در چنین شرایطی در مورد انتخابات صحبت می کنیم که به نوه مجتهد امام هم رحم نمی کنند. دهها نفر از بچه های باسواد جانباز و جبهه را که امکان رای آوری داشتند، رد صلاحیت کردند. ما راجع به سویس که صحبت نمی کنیم.
در لیست اصلاح طلبها مهم این بود که با سایر عقلا و میانه روها به هدف های حداقلی برسیم تا در مجلس آینده تندروها در اقلیت قرار بگیرند. یعنی اگر فردا روزی وزیری سه هزار تا بورسیه غیرقانونی داد، او را ردصلاحیت کنند نه اینه وزیری را که این مسائل را پیگیری کرده استیضاح کنند. به خاطر همین لیست ترکیبی است که اشکالی هم ندارد و قابل دفاع است، زیرا مجلسی می خواهیم با تندروهای کمتر. ببینید اصلاح طلبها با هدف روشن و حداقلی و قابل دسترس کار می کنند. فقط حرفهای گنده و خوب نمی زنند. مردم فقط حرف خوب نمی خواهند، کار خوب هم می خواهند، مانند سال۹۲.
ما از یک شرایط ایده آل صحبت نمی کنیم، یعنی در شرایطی که یک نیروی سیاسی با قدرت و امکانات سازمانی و امنیت خاطر رد صلاحیت گسترده می کند و حتی به هاشمی رفسنجانی و به خانواده امام و خانواده شهدا هم بی اعتنا هستند داریم صحبت می کنیم. ما از دموکراسی در سوییس که صحبت نمی کنیم. همه باید بدانیم الان تحقق گام دوم (یعنی مجلسی با تندرو کمتر، مجلسی که در کنار دولت بتواند در جهت توسعه کشور گام بردارد، نه مثل دوره احمدی نژاد ضد توسعه باشد) به مشارکت حداکثری مردم به پای صندوق نیاز دارد. تک تک ما باید با خودمان، با اعضای خانواده با فامیل ها با دوستان هم افزایانه به پای صندوق های رای بیاییم و به لیست اصلاح طلب ها کامل رای بدهیم و به لیست خبرگان هاشمی کامل رای بدهیم. یعنی یک یا حسین دیگر.
استراتژی اصلاح طلبان برای ائتلاف حداکثری برای مجلس حداقلی به منظور جلوگیری از ورود نیروهای تندرو می تواند در آینده به رشد و توسعه سیاسی کشور کمک کند؟
دولت در شرایطی که توضیح دادم توانست تهدیدهای ناشی از تحریم و بحران های اقتصادی ناشی از آن را رفع کند. مردم با مشارکت خود در انتخابات ۹۲ زمینه این کار را فراهم کردند و ایستادگی خود آقای روحانی هم پای این قضیه بسیار مهم بود.
البته درست است که موفقیت روحانی در سیاست خارجی بوده اما به طور مستقیم به معیشیت مردم و توسعه فرهنگی و اقتصادی کشور مربوط می شد. آن هم در شرایطی که تندروها اصلا اعتقادی به توسعه فرهنگی و سیاسی ندارند بلکه به مهندسی فرهنگی و کنترل سیاسی اعتقاد دارند. حتی به توسعه اقتصادی هم اعتقادی ندارند و این را از آمار منتشر شده می توان دریافت. بنابراین گام اول دولت روحانی به طور مستقیم در عرصه های فرهنگی و سیاسی دیگر هم اثر می گذارد.
واقعیت این است که انتخابات در شرایطی برگزار می شود که تندروها این مشکلات را برای کشور درست کرده اند، اما ببنید که شیوه های مدنی و مسالمت آمیز چگونه دارد نقشه های آنها را نقش بر آب می کند. این در طول تاریخ معاصر ایران کم سابقه است. اینکه در مقابل رد صلاحیت های گسترده، شخص کاندیدای رد صلاحیت شده به جای اینکه بگوید دیگی که برای من نمی جوشد سر سگ در آن بجوشد!، با علاقه می آید و از کاندیدای باقی مانده دفاع قاطع می کند. این شیوه های مدنی، خودش نشانه توسعه سیاسی در جامعه مدنی است.
در ایران بخشی از حکومت انحصارگری می کند ولی در جامعه مدنی ایران پدیده های جالب مدنی و دموکراتیک قابل رویت است. ما فقط بلدیم از افریقای جنوبی و ماندلا تعریف کنیم، بابا این حرکت های زیبای جامعه مدنی ایران هم عالی است. ما مدام عادت داریم بخش سالک دار جامعه ایران را ببینیم.
ببنید شرایط چگونه بود. تندروها دور مجلس بست نشستند تا برجام تصویب نشود. ولی خود علی لاریجانی در مجلس محکم پای برجام ایستاد و موقعیت بهتری در نظر مردم پیدا کرد و پیش بینی من این است که ایشان در قم اول خواهد شد. اصلاح طلبان هم قطعا جلوی او نمی ایستند. شما می دانید در دوره اصلاحات علی لاریجانی یک فرد ضد اصلاحات بود، ولی الان به اینجا رسیده است. واقعا در جامعه ایران حرکت های خوب هم انجام می شود. تندروها از همین مسائل ناراحت هستند.
مسئله مهم کشور این است که ده سال دارد دور خودش می چرخد هفت میلیون بیکار در کشور است که باید وارد بازار کار شوند تا مشکلات دیگر مثل اعتیاد و افسردگی پیش نیاید یا … بنابراین اینکه کشور در مسیر رشد و توسعه قرار بگیرد بسیار مهم است.
این تحولات تا چه میزان به عملکرد دو ساله دولت آقای روحانی باز می گردد؟
به نکته ای که توجه نمی شود این است که در حرکت های انتخاباتی پای میلیون ها نفر در میان است. یعنی در همین انتخابات پیش رو قطعا شصت درصد مردم شرکت می کنند یعنی بالای سی میلیون آدم از خانه اش می آید بیرون و رای می دهد. بنابراین تحول طلبان به این موضوع توجه ندارند که مردم از عملکرد آقای روحانی و اصلاح طلبان و شخصیت ممنوع التصویر راضی هستند، یعنی به رغم سخنانی که برخی می گویند که مردم ناراضی هستند اینگونه نیست و دارند می بینند که مشکلات آنها در مسیر حل شدن است. در حقیقت با برجام، ایران بدون هزینه و با گفت و گو و مذاکره از زیر بار فشار شورای امنیت بیرون آمده است و مردم از سرافرازی ایران در میان کشورهای دنیا خوشحال اند؛ حال این وضعیت را مقایسه کنید با دوران احمدی نژاد که حتی مدیرکل کشورهای افریقایی هم ایران را دعوت نمی کرد.
البته یکی از نارضایتی های مردم تداوم حصر رهبران جنبش سبز است. آیا دولت روحانی به پشتوانه مشارکت بالای مردم می تواند به حصر آقایان موسوی و کروبی و خانم رهنورد پایان دهد؟
با توجه به اینکه مشارکت مردم بالا است، شرایطی و نقطه تعادلی در فضای جامعه ایجاد خواهد شد که نقطه تعادل اول، دولت بود که کشور را بعد از دوران احمدی نژاد به مسیر تعادل بازگرداند. نقطه تعادل دوم مجلس است. به اعتقاد من آقایان موسوی و کروبی و خانم رهنورد هم از صمیم قلب خوشحال خواهند شد که کشور به سمت تعادل و توسعه حرکت کند و مشکلات مردم سرو سامان پیدا کند و اکثریت مجلس به دست تندروها نیفتد. از همین رو اگر موفقیتی در انتخابات صورت بگیرد، زمینه فراهم خواهد شد تا وعده های آقای روحانی در زمینه رفع حصر بهتر پیگیری شود.
به هرحال باید «برجام دو» صورت بگیرد، یعنی توسعه اقتصادی بدون حاکمیت قانون و توسعه سیاسی و فرهنگی ممکن نیست. این عزیزان محصور مورد احترام و در قلب میلیونها ایرانی هستند. حتی همین الان اگر آنها یک علامت کوچک بدهند روی مشارکت مردم اثر می گذارد، که خوشبختانه اکثر نزدیکان محصورین مشوق مشارکت مردم هستند. بعضی از دوستان نگران هستند -که حرفشان قابل درک است- می گویند با کوچکترین پیروزی مردم، تندروها برخوردهای امنیتی را بالا می برند. مانند تشکیل مجلس ششم که بعد از آن با بسیاری از چهره ها برخورد کردند، اما باز می گوییم اشکالی ندارد. کشور از این وضعیت در بیاید و مردم به موفقیت برسند، اصلاح طلب ها حاضرند هزینه بدهند. آن حرکت کلی مهم است که همان گام دوم است.
در چنین شرایطی نیروهای اصلاح طلب بدون زیاده خواهی به طرف توسعه دارند پیش می روند که قابل توجه است. امیدوارم با مشارکت بالای شصت درصدی مردم یک گام دیگر برداشته شود. البته پیش بینی من این است که اگر این گام برداشته شود، بگیر و ببندها شروع می شود. اما اشکالی ندارد، مهم این است که به کشور آسیب نرسد و درست در مسیر توسعه قرار بگیرد. اصلاح طلبان هم حاضرند به خاطر امنیت و توسعه کشور هزینه بدهند.
اصلاح طلبان به دنبال حذف رقیب نیستند. بالاخره اصولگراهای تندرو هم چهار میلیون رای دارند و حضور آنها به عنوان اقلیت در مجلس اشکالی ندارد. اما اگر اکثریت مجلس در دست تندروها قرار بگیرد برای کشور خطرناک است.
بالاخره رخدادهای کشور در آینده مورد مطالعه قرار می گیرد. اینکه تندروها عده ای را گرفتند و حصر کردند و دائم تهدید و ممنوع التصویر کردند، پنجاه درصد در کاندیداها را رد صلاحیت کردند تا برنامه های خود را پیش ببرند، اما مردم با حضورشان نقشه های آنها را در سال های ۹۲ و ۹۴ خنثی کردند. دموکراسی خواهی مگر شاخ و دم دارد؟ واقعا این پویایی جامعه مدنی ایران در شرایطی که تندروها به دنبال اعمال محدودیت حداکثری هستند، تماشایی است.
