تونس: مسیری متفاوت

روزنامه اعتماد

وضعیت تونس بر خلاف مصر، سوریه و لیبی، به گونه دیگری رقم خورده و بهار عربی، سرنوشت خاصی در این کشور یافته است به طوری که آن را از سایر موارد متمایز می کند.

تجربه تونس از نظر یک ناظر سیاسی بسیار جالب و آموزنده است و نشان می دهد که رژیم های بسته چگونه با دست های خود برای خودشان مشکل می آفرینند. همچنین و در برابر نیز بی صبری و عجله برخی نیروها چگونه موجبات برکناری و نیز بدبختی آنان را فراهم می سازد. بهار عربی از تونس و با خودسوزی یک جوان آغاز شد و خیلی سریع به پیروزی رسید. در نخستین دور انتخابات نیروهای باسابقه مبارزاتی چپ سوسیالیستی و مذهبی، پیروزی را در هر دو انتخابات ریاست جمهوری (از طرف مجلس انتخاب شد) و مجلس به دست آوردند. پس از یک دوره ناآرامی نسبی که حتی به ترور برخی فعالان سیاسی انجامید، تنش هایی میان جناح های سیاسی به وجود آمد و در نهایت با نوعی مسامحه و رواداری مسائل را حل کردند یا مسکوت گذاشتند و به انتخابات بعدی رسیدند. در این انتخابات ابتدا حزب تازه تاسیس شده از جانب یکی از مسوولان دولت (السبسی) پیش از انقلاب که در حال گام گذاشتن به ٨٧ سالگی! است، در انتخابات مجلس اکثریت را به دست آورد و جانشین حزب النهضه اسلامی تونس شد که اکثریت را در مجلس داشت. این انتخابات ماه گذشته برگزار شد و اکنون نیز انتخابات ریاست جمهوری برگزار شده است که همین آقای ٨٧ ساله باقی مانده از رژیم پیش به همراه رییس جمهور فعلی به دور دوم انتخابات رفتند. با این تفاوت که آقای السبسی یا همان کارگزار و مقام سیاسی دولت بن علی که فرار را به قرار ترجیح داد، پیشتاز انتخابات است و در مقابل رییس جمهور فعلی یعنی آقای منصف المرزوقی که از افراد خوشنام و باسابقه مبارزاتی سیاسی و نیکوکار که هم اکنون نیز رییس جمهور است، رای به مراتب کمتری از کارگزار دولت پیش از انقلاب آورده است. از این اتفاق چه نتایجی می توان گرفت؟

آیا این اتفاق به معنای بازگشت تونس به گذشته و شکست جنبش و بهار عربی در این کشور است؟ نخستین نکته این است که تغییر افراد لزوماً به معنای پیروزی جنبش و انقلاب و حتی شرط لازم آن نیز نیست. زیرا هدف اصلی انقلاب ها در اساس تغییر افراد نیست، بلکه تغییر ساختارهاست. اگر ساختارها اصلاح شود، چه بسا همان افراد سابق در ساختار اصلاح شده عملکرد خوب و موفقی داشته باشند. اگر هم ساختارها اصلاح نشوند، به طور قطع افراد جدید و حتی انقلابیون و مبارزان علیه دولت پیشین نیز رفتارهای مشابه دولت قبلی خواهند داشت. منظور از اصلاح ساختار سیاسی، ایجاد وضعیتی است که نیروهای سیاسی در چارچوب موازنه قدرت بر یکدیگر نظارت پیدا کنند و دستگاه قضایی و نیروی مسلح فراتر از رقابت های حزبی قرار گیرد و نظام دموکراتیک شکل گیرد. در این ساختار آزادی های مدنی و بیان از طریق موازنه قوای میان نیروهای رقیب حفظ و با داوری دستگاه قضایی و بی طرفی نیروهای نظامی تضمین می شود. نکته دیگر برگشت یا رای آوری نیروهای دولت پیش از انقلاب است. به عبارت دیگر می توان گفت همان مردمی که علیه یک رژیم قیام می کنند و آن را برمی اندازند، در شرایط آزاد ممکن است همان افراد را بر مخالفان حکومت ترجیح دهند، مشروط بر اینکه خودشان تصمیم گیرنده باشند. ولی از آنجا که حاکمان

می ترسند قدرت خود را از دست بدهند، استبداد را پیشه می کنند و در نهایت با انقلاب و سقوط مواجه می شوند. بنابر این تردیدی نیست که از بستن فضای سیاسی و نیز نفی حاکمیت و مشارکت عمومی، نه تنها مردم و جامعه ضرر می کنند، بلکه حاکمان مستبد نیز در نهایت دچار ضرر می شوند. اشتباهی که ژنرال سیسی با کودتای خود در مصر کرد، از همین منظر قابل توجه است. تا وقتی که اخوان المسلمین متعهد به رای گیری و انتخابات بود، امثال سیسی می توانستند منتظر بمانند و از طریق صندوق رای و نه کودتا، وارد دولت شوند و قدرت را به دست بگیرند. در حالی که اکنون برچسب کودتاچی را به حق بر جبین خود چسبانده اند. آنان هر روز نگران انجام یک اقدام نظامی یا یک تظاهرات سراسری علیه خود هستند به طوری که الان مجبور شده اند رهبران سیاسی همپیمان سابق خود را برای جلوگیری از انجام تظاهرات بازداشت کنند و این وضع بحرانی سال ها ادامه خواهد داشت. نکته دیگر اینکه رای دادن در تونس به یک پیرمرد ٨٧ ساله از سوی جامعه یی که اکثر آنان را جوانان تشکیل می دهند، مفهومی قابل تامل دارد. آن هم پیرمردی که در دولت پیش از انقلاب تونس از صاحبان قدرت بوده است. این امر را می توان به نوعی مترادف با نوعی از ترجیحات خواست های مردم در بهبود معیشت و ثبات و امنیت دانست. اگرچه در این باره نمی توان سریع قضاوت کرد، ولی وجود این گونه رفتارها با تحلیل هایی که درباره این رویدادها انجام می شد، همسویی ندارد و لذا قابل چشمپوشی نبوده است. بنابراین باید تحلیل های قبلی را درباره جنبش های جوانان عرب تغییر داد.