آغاز فیلترینگ هوشمند اپلیکیشن‌های موبایلی
روزنامه شهروند
فیلتر شدن یا نشدن «ابزارک‌های هوشمند» شبکه‌های اجتماعی چندی است که مورد بحث و اختلاف مدیران کشور قرار گرفته است؛ از یک سو برخی معتقدند باید به کل مقابل این ابزارها ایستاد چرا که با آن فیلم، عکس و متونی ارسال می‌شود که منافی منافع کشور است و از سوی دیگر عده‌ای هستند که می‌گویند هر ابزاری بسان چاقو را که کارکردی دوگانه دارد نباید انکار کرد!
در این مقوله ماه‌هاست که بحث‌هایی در گرفته و قوه قضائیه به وزارت ارتباطات مهلت داده تا به این موضوع رسیدگی کند و فیلترینگ را انجام دهد؛ حال آن‌که رئیس قوه قضائیه معتقد است فیلترینگ باید هوشمند باشد. بنا بر اعلام شرکت‌های طراحی‌کننده اپلیکیشن‌های ارتباطی رایگان، ایرانی‌ها جزو بزرگترین کاربران این شبکه‌ها در دنیا به شمار می‌آیند. درچنین شرایطی روزگذشته شرکت ارتباطات زیرساخت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در خبری کوتاه از اجرای فاز اول «فیلترینگ هوشمند» شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های اینترنتی خبر داد تا معلوم شود برنامه انکار در پیش نیست و قرار است ساماندهی محتوایی یا فیلترینگ هوشمند اجرایی شود.
این موضوع درحالی رخ می‌دهد که در روزهای اخیر و به گفته کاربران، دسترسی به این اپلیکیشن‌های رایگان (اعم از وایبر، واتس‌آپ، اینستاگرام و...) در برخی مقاطع با اختلال مواجه شده است و علاوه بر این در خبرهای منتشرشده درباره نحوه عملکرد فیلترینگ هوشمند تناقض‌های اساسی وجود دارد و معلوم نیست پس از اجرای این طرح اپلیکیشن‌های رایگان به‌طور کامل فیلتر شده و از دسترس کاربرانش خارج می‌شوند یا تنها محتوای مجرمانه این اپلیکیشن‌ها مورد سانسور قرار می‌گیرد. برای روشن شدن موضوع «شهروند» با مسئولان روابط عمومی وزارت ارتباطات و شرکت ارتباطات زیرساخت ارتباط گرفت تا از کم و کیف ماجرا جزییات تازه‌تری به‌دست آورد. اما این مجموعه در پاسخ اعلام داشت که موضوع حساسیت‌برانگیز است و از افشای جزییات بیشتر به خبرنگاران خودداری می‌کند.
فیلترینگ هوشمند، جایگزین فیلتر کامل
فاز اول اجرای فیلترینگ هوشمند کلید خورد. این تمام خبری است که دیروز از مجرای شرکت ارتباطات زیرساخت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات منتشر شد. براساس این خبر اعلام شد در مراسمی و طی تفاهمنامه‌ای، مدل جدید پالایش هوشمند شبکه‌های مجازی به مرحله اجرا خواهد رسید. این تفاهمنامه بین مسئولان شرکت ارتباطات زیرساخت و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات امضا شد تا فاز اول این طرح رسما کلید بخورد. بنا بر اعلام وزارت ارتباطات، این تفاهمنامه پس از طرح و تصویب «مدل مفهومی پالایش هوشمند» در کمیسیون امنیت شورایعالی فضای مجازی برای توسعه ارتباطی و اطلاعاتی (بر اساس اصول و ضوابط فرهنگی و اجتماعی کشور) به مرحله اجرا در آمده است.
در این تفاهمنامه درباره زمان اجرا هم فقط به این نکته اشاره شده که فاز نخست سامانه پالایش هوشمند فضای مجازی تا پایان خرداد سال ١٣٩٤ به بهره‌برداری می‌رسد تا هدف مدل فیلتر کامل و انسداد عمومی صفحات اینترنتی به مدلی بدل شود که نیاز و درخواست‌های متعدد کاربران برای دسترسی به صفحات و اطلاعات علمی و تخصصی موجود در فضای اینترنت تأمین شود و همزمان اطلاعات غیرمجاز نیز فیلتر شود. براساس روایت وزارت ارتباطات، با اجرای مدل جدید، علاوه بر رفع نگرانی‌های صاحب‌نظران فرهنگی و دینی و نهادهای ذیربط، محتوای موجود در صفحات اینترنتی شامل متن، عکس و ویدئو براساس نیاز واقعی طیف مخاطبان در لایه‌های مختلف دسته‌بندی و مدیریت می‌شود و با بهره‌گیری از این سامانه (که به صورت هوشمند طراحی و اجرایی می‌شود) امکان تفکیک، ممیزی و پالایش صفحات زیرمجموعه سایت‌های اینترنتی فراهم شده و این سایت‌ها به صورت کامل مسدود نمی‌شوند.
این نکته همان چیزی بود که چندی پیش مركز ملی فضای مجازی خبر آن را داده و اعلام کرده بود که دستیابی به آن ممکن شده است. در آن خبر آمده بود که برای بهره‌گیری از خدمات مفید شبكه جهانی اینترنت و برنامه‌ریزی و درعین حال، صیانت از آسیب‌های ناشی از آن، سیستم فیلترینگ هوشمند تصویر، فیلم و متن در موضوعات اخلاقی را اجرایی کرده است. این طرح نیز با همكاری مشترك پژوهشكده فضای مجازی دانشگاه شهیدبهشتی و سازمان تبلیغات اسلامی (مؤسسه اطلاع‌رسانی تبیان) در چندین مركز داخل كشور و همزمان به‌عنوان یك طرح صادراتی در خارج از كشور راه‌اندازی شده و قرار است مراحل بعدی آن در آینده نزدیك به اجرا درآید.
فیلترینگ هوشمند چه می‌کند؟
از مشخصه‌های این طرح، تشخیص هوشمند محتوای درخواست‌شده كاربر است كه سرعت و گستره صفحات پالایش‌شده را افزایش می‌دهد و با كاهش نرخ خطا، كاربر سریع‌تر و دقیق‌تر به محتوای مفید مورد نیاز خود دست پیدا می‌كند. همچنین در این نرم‌افزار به دلیل امكان پالایش جزیی صفحات و ریزدانگی، پالایش صرفاً بر صفحاتی اعمال می‌شود كه به دلیل محتوای نامناسب نیاز به پالایش دارند و نیازی به بستن كل دامنه نیست.
از ویژگی‌های دیگر این طرح، توزیع‌شدگی است كه براساس آن سازمان‌ها، شركت‌ها و موسسات می‌توانند این نرم‌افزار را مستقلاً به كار گیرند.
تعیین تکلیف وایبر در آینده؟
اما با وجود این خبرها، براساس وعده پیشین «محمود واعظی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات تکلیف اپلیکیشن‌های ارتباطی مانند وایبر، واتس‌آپ و تانگو پس از اجرای این طرح مشخص خواهد شد. درست یک ماه پیش از این بود که محسنی‌اژه‌ای معاون اول قوه قضائیه در نامه‌ای به واعظی به موضوع اهانت به مقامات کشور و رعایت نشدن مسائل شرعی در اپلیکیشن‌های ارتباطی اشاره کرده و خواستار رسیدگی به این مسأله شده بود. اژه‌ای در این نامه تأکید کرده بود چنانچه وزارت ارتباطات در مدت یک ماه برای این موضوع اقدامی انجام ندهد، قوه قضائیه وارد عمل خواهد شد و رسیدگی به قضیه اپلیکیشن‌ها را شخصا در دستور کار خود قرار خواهد داد.
حدود ١٠ روز پس از نامه اژه‌ای مرکز ملی فضای مجازی از طراحی اولین نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند با پشتیبانی علمی ٣ دانشگاه کشور خبر داد و اعلام کرد که این نرم‌افزار به صورت آزمایشی در چند اداره و نهاد دولتی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. در این خبر به اجرایی شدن این نرم‌افزار در سطح ملی اشاره نشده بود اما به فاصله ٣ هفته پس از آن و درحالی‌که این نرم‌افزار هنوز دوره آزمایشی خود را به صورت کامل پشت سر نگذاشته شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد با امضای تفاهمنامه‌ای با پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات اجرای سامانه هوشمند پالایش شبکه‌های اجتماعی را کلید زده و بنا شده است فاز اول این طرح تا پایان خرداد ٩٤ به بهره‌برداری برسد.
مخالفت اپراتورها با اپلیکیشن‌های رایگان فرهنگی یا اقتصادی؟!
بلاتکلیفی کاربران اپلیکیشن‌های ارتباطی درباره فیلتر شدن یا نشدن این شبکه‌ها درحالی رخ می‌دهد که بنا به اعلام شرکت‌های طراحی‌کننده این اپلیکیشن‌ها کاربران ایرانی جزو بزرگترین کاربران این اپلیکیشن‌ها هستند به‌طوری که ایرانی‌ها دومین گروه بزرگ استفاده‌کننده از شبکه وایبر و پنجمین کشور استفاده‌کننده از اپلیکیشن تانگو به شمار می‌روند. شبکه‌های اجتماعی علاوه بر منتقدان فرهنگی، مورد هجمه ارگان‌های دیگری مانند اپراتورهای تلفن همراه نیز قرار گرفته‌اند که این موضوع باعث شد بسیاری از رسانه‌ها با مطرح کردن کاهش چشمگیر تماس‌های تلفنی و پیامک‌ها درباره بعد اقتصادی این اعتراض‌ها نیز گمانه‌زنی کنند. به گفته این رسانه‌ها استقبال چشمگیر ایرانی‌ها از این ابزارهای ارتباطی رایگان باعث شده است اپراتورهای تلفن همراه با کاهش شدید تماس‌های تلفنی و پیامک‌ها مواجه شده و ریزش درآمدی را تجربه کنند.
به این ترتیب این ریزش درآمدی باعث شده است اپراتورهای تلفن همراه نیز در صف مخالفان شبکه‌های اجتماعی قرار گیرند و با مطرح کردن نگرانی‌های فرهنگی درواقع به دنبال احیای منافع مادی خود باشند. این درحالی است که به‌رغم زیانی که اپراتورهای تلفن همراه در تمام کشورهای دنیا از ناحیه اپلیکیشن‌های رایگان متحمل شده‌اند، اما با روش کسب درآمد از خدمات منحصربه‌فرد خود این مشکل را جبران کرده و در ادامه حتی از گسترش این نوع ارتباط حمایت کرده‌اند. درخصوص ایران نیز باید گفت هرچند این گونه نرم‌افزارها به کاهش درآمد اپراتورها از محل پیامک و مکالمه منجر شده است ولی در مجموع برای اقتصاد ملی یک فرصت محسوب می‌شود که در مجموع هزینه‌های خانوارها و حتی دستگاه‌های دولتی را کاهش می‌دهد.
با این وجود و درحالی‌که ابهامات درباره وضع ادامه حیات اپلیکیشن‌های ارتباطی رایگان همچنان حل نشده وزارت ارتباطات از انتشار اطلاعات دقیق‌تر خودداری می‌کند. محمود واعظی در ابتدای سال جاری از ایجاد شبکه ملی اطلاعات نیز خبر داده و گفته بود پروژه شبکه ملی ارتباطات را طراحی کرده و درحال حاضر ابعاد مختلف آن درحال انجام است. واعظی همچنین تأکید کرده بود که امیدوار است در شش‌ماهه اول سال حدود ٥ یا ٦ شهر بزرگ را به صورت آزمایشی به شبکه ملی اطلاعات متصل کنند و تا پایان سال ٩٤ تمام کشور به این شبکه متصل شود. با این حساب و با توجه به گفته‌های پیشین وزیر می‌توان پیش‌بینی کرد فاز دوم سامانه پالایش اطلاعات، همان اجرای شبکه ملی اطلاعات باشد. باید منتظر ماند و دید وزارت ارتباطات درباره برنامه‌های آینده خود برای دسترسی کاربران ایرانی به فضای مجازی چه جزییاتی منتشر خواهد کرد.
