ايران امروز

الگوی اکبر گنجی در حاکمیت سلطانی

(متن سخنرانی در مراسم آخرین روز اعتصاب غذا در سازمان ادوار تحکیم وحدت)


یکسال از پوشیده شدن لباسی یکدست ، بر تن حاکمیت در ایران می‌گذرد و به جبر یا تقدیر ، اقتدارگرایان ایران ، پس از فتح آخرین سنگر که همانا کرسی ریاست جمهوری در ایران بود ، حاکمیت نظامی خود را بر جامعه ایران تحمیل کرده اند.
در یکسالگی تسلط اقتدارگرایان بر حاکمیت ایران ، اما شرایط حاکمیت یکدست بر خلاف آنچه عده‌ای وعده می‌دادند، در تشابه آن سالهای سیاه و نکبت بار دهه شصت نیست. چه آنکه در آن سالها، یکدستی حاکمیت آنچنان بود که صدایی به مخالفت از درون حاکمیت بر نمی‌خواست و در برابر اعدامهای فله‌ای تنها اعتراض یک حکومتمرد بود که سکوت جناح‌های سیاسی حاکم و حاضر در آن حاکمیت یکدست را شکست و به انتقاد از حذف فیزیکی و قتل دگراندیشان توسط حاکمیت پرداخت. در آن زمان، تنها آن فقیه آزاده ، آیت الله منتظری بود که باز گفتن سر حقیقت را بر ماندن در قدرت ترجیح داد و از حاکمیت اقتدارگرا خارج شد پیش از آنکه آزادمردان ایرانی در مرور تاریخ، او را از ذهن خود اخراج کنند.
اکنون اگرچه اقتدارگرایان ایرانی در برابر شعار «ایران برای همه ایرانیان» ، ایران و همه ایرانیان را برای خود می‌خواهند و تمایل دارند که در زندانی به وسعت ایران، صدایی از هیچ مخالفی شنیده نشود ،اما مقاومتها، ایستادگیها و فشارهای تحول خواهان ایرانی در عرصه جامعه مدنی و اجتماع، مانع از تحمیل چنین شرایطی توسط اقتدارگرایان وطنی شده است. شکی نیست که امروز ، حاکمیت استبداد پنجه در پنجه گذاری دموکراتیک در ایران انداخته است و اگر در این منازعه نیز پیروز نیست و پایی به پس دارد ، نه از آن روی است که پیروزی و تسلط را «نمی‌خواهد» بلکه بدان دلیل است که «نمی‌تواند». و توان برقراری حکومتی نظامی و در سایه آن برچیدن بساط تحول خواهی را در خود نمی‌بیند.
حاکمیت سلطانی اگرچه همواره دل در گرو تحققی فاشیستی داشته و دارد اما واقعیت از ناتوانی آن در تحقق یک نظام فاشیستی و توتالیتاریستی در ایران حکایت می‌کند. بدین ترتیب نه تنها در 8 سال حضور اصلاح طلبان در ایران که اکنون نیز ،توتالیتاریسم و فاشیسم نمی‌تواند سفره خود را در عرصه سیاسی ایران بگستراند. اگرچه ساختار سلطانی و چیدمان غیر انتخابی و غیر دموکراتیک حاکمیت ایران، اکنون نیز در تداوم آن هشت سال ، کارخانه تولید بحران و بحرانسازی خود را تعطیل نساخته و هر روز متاعی جدید را روانه بازار سیاست در ایران می‌کند . اینها را توضیح دادم تا گفته باشم که یکدست شدن حاکمیت در ایران بر خلاف انچه عده‌ای می‌گویند، زمینه ساز ظهور توتالیتاریسم و فاشیسم نمی‌توانسته است باشد و اگر مشکلی هست در ساختار سلطانی و استبدادی حکومت ماست که در سالهای گذشته نیز به چشم آمدنی بود و اصلاح طلبی محافظه کارانه اصلاح طلبان دوم خردادی نیز نتوانست ترکی در این ساختار متصلب ایجاد کند. اگرچه این «نتوانستن» به مفهوم «نشدن» نبود و اگر این اصلاح طلبان، مشروطه خواهی نیمه کاره خود را رها می‌کردند و در اثبات صداقت اصلاحی شان، پای در مسیر جمهوری خواهی می‌گذاشتند، بر تضاد و شکاف «نظر و عمل» فائق می‌آمدند و مسیر تحول خواهی را هموارتر می‌یافتند. از همین روی هم بود که وقتی بحرانهای گاه و بیگاه در مسیر تحول خواهی ،به عقب نشینی متداوم اصلاح طلبان مشروطه خواه انجامید و آن «سید خندان» از پس هر حادثه و بحرانی ،سکوت را در برابر «رندان» برگزید، تداوم حضور اصلاح‌طلبان در قدرت نیز بی‌فایده به نظر آمد و بخشی از ایرانیان تحول خواه، عدم شرکت در انتخابات را برگزیدند؛ البته نه از آن روی و با این تصور که این عدم مشارکت به تغییراتی بنیادین می‌انجامد که این خیال، خیالی باطل بود و تنها به کار آنانی می‌آمد که به دنبال اثبات کورچشمی تحریمیان بودند و از خیالپردازی تحریمیان یاد می‌کردند. بخشهایی از ایرانیان تحول خواه، عدم شرکت در انتخابات را برگزیدند صرفا از ان روی که در حاکمیتی که دوگانه می‌نامیدند آن را، نتیجه بازی، برقراری حاکمیتی یگانه به صورت کامل و حداکثری بود.
وقتی نه چانه زنی از بالا نتیجه بخش بود و نه اعتقادی به فشار از پایین وجود داشت، آنگاهی که نه حاکمیت قانون عملی شده بود و نه در پس این ناتوانی، توجیهی وجود داشت، وقتی در بی مسئولیتی اصلاح طلبان، تدارکاتچی بودن آنها در تداوم بود و خروجی نیز از حاکمیت صورت نمی‌گرفت، به راستی چه تصور خیالپردازانه‌ای بود که می‌توانست از تداوم اصلاحات در چنین چارچوب و شرایطی سخن بگوید.
اصلاح طلبان دوم خردادی باید به مردم توضیح می‌دادند که بنابر چه عملکردی و چه سابقه‌ای، تداوم حضور آنها در قدرت به نفع اصلاحات می‌توانست باشد؟ آیا آنها در برابر توقیف فله‌ای مطبوعات، سکوت خود را شکسته بودند؟ و مگر نه آنکه در تهاجم به دانشجویان و کوی دانشگاه و سرکوب گسترده دانشجویان در 18 تیر حتی افشای عوامل پشت پرده آن بحرانسازی‌ها هم از دستور کار دولت اصلاح طلب خارج شد؟ آیا هیچ یک از حامیان و مشاوران سید محمد خاتمی در گوش او خواندند که شرکت در جلسات شورای عالی غیرقانونی انقلاب فرهنگی با شعار حاکمیت قانونی که خود داده است در تضاد به نظر می‌آید؟ به راستی که دولت اصلاح طلب در برابر رد صلاحیت‌های گسترده در انتخابات مجلس هفتم، بازداشت چهره‌های سیاسی و دانشجویی ، حمله به بیت یک فقیه عالیقدر و حصر او در خانه چه کرد؟ و آیا سکوت و آرامش فعال ، نسبتی نیز با اصلاح طلبی می‌توانست داشته باشد؟
مگر نه آنکه جنبش اصلاحات با حضور گنجی‌ها، کدیورها و اشکوری‌ها و نوری‌ها، سحابی‌ها و علیجانی‌ها قدرت گرفته بود و به راستی سکوت در برابر بازداشت این چهره‌ها و دهها و صدها چهره سیاسی، فرهنگی و دانشجویی دیگر چه توجیه اصلاح طلبانه‌ای داشت؟
این مشت نمونه آن خرواری است که مانع از سپردن رای به اصلاح طلبان دوم خرداد می‌شد و توجیهی برای عدم شرکت در انتخابات بود.
اکنون اما در گذر از آن هشت سال، دل در اندیشه آینده باید داشت. باید به نقد گذشته پرداخت و نباید به مانند گذشته، راه را بر انتقادهای راهبردی و آینده ساز مسدود کرد. باید در مشروطه خواهی اصلاح طلبان و مواجهه آن با بن بستها و برچیده شدن بساط مشروطه خواهی اندیشه کرد. باید در استراتژیهای بدیل و «توصیه‌های جمهوری‌خواهانه» تامل کرد و از پس این تامل ، راهی به آینده جست. این تاملات اما نباید ما را از حضور فعال در عرصه اجتماع بازدارد که اصلاح طلبی و دموکراسی خواهی، لزوما محتاج داشتن پایی در حاکمیت نیست.
اکبر گنجی نیز بی شک نمادی از آن اندیشه‌ای است که در پیشبرد دموکراسی خواهی و حقوق بشر خواهی، صرفا به اصلاحات از بالا توجه ندارد. او الگویی برای ماست تا نشان داده باشد که در شرایط تسلط کامل احزاب پادگانی بر کشور نیز می‌توان اصلاح طلب باقی ماند. بی شک سخن گفتن از دموکراسی خواهی و حقوق بشر نوید دهنده آینده‌ای پرامید نخواهد بود، اگر رامین جهانبگلو، سید علی اکبر موسوی خوئینی و منصور اسانلو در زندان باشند و ما مهر سکوت بر لب داشته باشیم.
حرکت اعتراضی اکبر گنجی و حمایتهای گسترده از او در ایران و جهان، اولین حضوری بود که در یکسالگی حضور اقتدارگرایان در حاکمیت ، فضای یاس و انفعال را درهم شکست و بی‌شک آغازی نیز می‌تواند باشد برای همبستگی ایرانیان تحول خواه در دفاع از حقوق شهروندی و تحمیل «گذاری دموکراتیک» بر حاکمیت. این حرکت و برنامه نمادین و گسترده نشان از آن داشت که همچنان نیز می‌توان جنبشی بر پایه صلح طلبی، دموکراسی و حقوق شهروندی را سامان داد و در سایه آن ، مطالبات دموکراتیک مردم ایران را پیگیری کرد. و بدین ترتیب تاریخ، داوری خوبی در باب ما نخواهد کرد اگر راحت طلبی و مصلحت جویی پیشه کنیم و چرخ سیاست را بر مدار انفعال بچرخانیم .
جنبش اصلاح‌طلبی و تحول‌خواهی در ایران اکنون محتاج گذر از عافیت جویی و ظهور مردان و زنانی است که در اعتقاد خود به دموکراسی، پای پیش می‌گذارند. ما محتاج مردان و زنانی دموکرات هستیم تا پس از آن متاع دموکراسی، خود بر سفره ما بنشیند.