ایسنا: ظهور ویروس کرونا بسیاری از افراد را در سراسر جهان مجبور به خانه‌نشینی کرد. افراد برای جبران این یک‌جانشینی و عزلت اجباری و همچنین برای حفظ ارتباط خود با دنیای بیرون، به فضای بی‌انتهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی روی آوردند. اگر قبل از شیوع این بیماری، فقط بخشی از ارتباطات بین فردی به صورت مجازی بود، با شیوع کرونا و به دلیل لزوم فاصله‌گذاری‌های اجتماعی، تقریبا تمامی تعاملات و امور اجتماعی به این فضا منتقل شده است؛ کسب و کارها، خریدها، رفت‌وآمدهای خانوادگی و دوستانه، کلاس‌های آموزشی مدارس، دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و... تنها گوشه‌ای از این امور گسترده است.
با تمرکز بر مسئله چگونگی استفاده افراد از فضای مجازی در دوران شیوع کرونا و تاثیرات مجازی شدن ارتباطات بر کیفیت تعاملات اجتماعی به سراغ تعدادی از افراد با مشاغل و دغدغه‌های متفاوت رفتیم تا برای ما از تجربیاتشان در استفاده از این فضا بگویند.
تنها چیزی که مرا در خانه نگه داشت فضای مجازی بود
خانمی که راهنمای گردشگری است در مورد ایام ابتدایی شیوع کرونا و ترس ناشی از آن چنین می‌گوید: اوایل کرونا که با یک شوک عظیمی از ظهور این بیماری عجیب مواجه بودیم. فضای گسترده خبرگزاری‌ها و خبررسانی‌ها این شوک و ترس را در مردم بیشتر می‌کرد که این یکی از فواید و همچنین معایب تکنولوژی است. شاید زمانی که همه‌گیری وبا وجود داشت، افراد با مناطق جغرافیایی متفاوت، متوجه جدی بودن این همه‌گیری و خطری که با آن روبه‌رو بودند، نمی‌شدند، اما در دنیای کنونی در کسری از ثانیه تمامی افراد متوجه اتفاقاتی که در دنیا رخ می‌دهد، می‌شوند.
وی ادامه می‌دهد: من هم این ترس را تجربه کردم. زمانی که شیوع ویروس به صورت جدی اعلام شد. در تهران بودم و با دلهره و وحشت به سرعت به شهر خودم بازگشتم. زمانی که در راه فرودگاه مهرآباد بودم، آمبولانسی متوقف شده بود و در یک متری من در حال سوار کردن بیماری بودند و من با پاهای لرزان از آن مکان گذر کردم.
این خانم در خصوص نقش مهمی که فضای مجازی در این ایام برای او ایفا کرد، می‌گوید: آدمیزاد ناخودآگاه به همه‌چیز عادت می‌کند. وجود فضای مجازی نیز در عادت کردن و مقابله با ترس ناشی از همه‌گیری این ویروس بی‌تاثیر نبوده است. در فضای مجازی مردم تمامی کشورهای دنیا با هم همزاد پنداری می‌کردند و سختی‌هایی که این ویروس در زندگی‌شان ایجاد کرده بود را به اشتراک می‌گذاشتند. این حس تنها نبودن در این سختی و دنبال کردن فضای مجازی باعث عادت کردن به زندگی جدید می‌شد.
وی همچنین بیان کرد: مسافران خارجی من از کشورهای مختلف پیام می‌دادند و این برای من که شغلم سفر کردن بود و در اوایل کرونا ۷۳ روز در قرنطینه بودم، دلگرمی بسیار بزرگی بود. تنها چیزی که توانست من را ۷۳ روز در خانه نگه دارد، همین فضای مجازی بود.
پیام‌های متنی همیشه افراد را دچار سوءتفاهم می‌کند
این خانم جوان درمورد قالب‌های مختلف پیام می‌گوید: من همیشه سعی می‌کنم در هر موقعیتی با دوستانم به صورت صوتی و تصویری ارتباط برقرار کنم. به نظر من پیام‌های متنی همیشه افراد را دچار سوءتفاهم می‌کند. بسیاری از مواقع پیش آمده که من پیامی را به صورت عادی نوشته و برای شخصی ارسال کردم، اما مخاطب از پیام من برداشت اشتباه می‌کند و با لحن متفاوتی آن را در ذهن خود می‌خواند. در پیام صوتی، حالت، بیان و لحن فرد مشخص است و به این شکل کمتر باعث ایجاد مشکلات در ارتباطات می‌شود.
او ادامه می‌دهد: برای من ارتباط در دنیای واقعی و مجازی تفاوتی ندارد؛ اعتقادم این است که وقتی رفتار افراد بر پایه صداقت شکل می‌گیرد، چه پشت دوربین و چه رودررو، شخصیت تغییری نمی‌کند، البته که خیلی از آدم‌ها که شخصیت درونگرایی دارند و در دنیای خارج فرصت بروز پیدا نمی‌کنند، این فضا فرصتی برای شکوفا شدنشان است.
وی درخصوص تاثیرات کرونا بر روحیاتش بیان می‌کند: اکثر دوستان من در شهرهای دیگر زندگی می‌کنند و ارتباط ما پیش از کرونا نیز در اکثر اوقات به صورت مجازی صورت می‌گرفته است. با اینکه پیش از کرونا من دائما در حال سفر بودم، اما خانه‌نشینی تاثیری از لحاظ منزوی شدن من نداشت؛ به نظر من همه آدم‌ها یک وجه درونگرایی و نیاز به خلوت درون خود دارند و علاقه به این گوشه دنج، علاوه بر فعالیت‌های تولید محتوا که در شبکه‌های اجتماعی داشتم، دلیل عدم منزوی شدن من بود.
به دلیل درونگرایی، در فضای مجازی احساس راحتی بیشتری می‌کنم
یاسمن یکی از افرادی است که در این ایام وارد دانشگاه شده و دوران خوش دانشجویی را به صورت مجازی سپری می‌کند. او در مورد استفاده‌اش از فضای مجازی می‌گوید: آرزو داشتم حس دوران دانشجویی را با حضور در دانشگاه لمس کنم، اما به خاطر این شرایط از این حس محروم شدم.
او ادامه می‌دهد: در تمام ساعات روز به جز مواقعی که در حال انجام کارهای روزانه‌ام هستم، در فضای مجازی می‌گردم. دیگر حتی تحصیل و شرکت در کلاس‌ها هم درون قاب کوچک تلفن همراه صورت می‌گیرد. البته برای من به شخصه این نکته کاملا منفی نیست؛ زیرا به واسطه درونگرا بودنم در این فضا احساس راحتی بیشتری دارم.
یاسمن از ارتباطاتی که پیش از کرونا داشته و به دلیل محدودیت‌های اجتماعی از بین رفت، می‌گوید: حضور خیلی از افراد به واسطه محل تحصیل یکسان یا رفت‌وآمدهای تصادفی که اتفاق می‌افتاد در دایره ارتباطاتم حفظ می‌شد، اما زمانی که این رفت‌وآمدها از بین رفتند، این ارتباطات نیز از بین رفت.
استیکرهای مختلف و پیام‌های کپی‌شده، طرز صحیح ارتباط نیست
یکی از دانشجوهای رشته علوم ورزشی از تجربه‌های جدیدی که در استفاده از فضای مجازی در رابطه با رشته خود داشته است، می‌گوید: ما حتی کلاس شنا را نیز به صورت مجازی گذراندیم. همچنین شرکت در کلاس‌های مربی‌گری و داوری رشته‌های مختلف ورزشی از تجربه‌های جدید و عجیبی بود که در این ایام به اجبار کسب کردم.
عاطفه از فضای مجازی بسیار شاکی است؛ او ادامه می‌دهد: آدم دلش می‌خواهد دو نفر را ببیند تا دلش باز شود. این استیکرهای جورواجور و پیام‌های کپی‌شده طرز صحیح ارتباط برقرار کردن نیست. همچنین خیلی از روابط من در این فضا از بین رفتند. فشار کلاس‌های آنلاین ذهن و چشم‌هایم را خسته می‌کند و دیگر حوصله‌ای برای تعاملات اجتماعی برایم باقی نمی‌گذارد. بسیاری از دوستانم کاهش ارتباط از جانب من را بی‌معرفتی می‌خواندند و توقع داشتند ۲۴ ساعت به صورت مجازی از آن‌ها خبر بگیرم.
از بودن در اجتماع می‌ترسم
او همچنین در مورد تاثیراتی که کرونا بر روی روحیاتش داشته، می‌گوید: احساس می‌کنم عصبی و بدخلق شدم. من آدمی پر جنب‌وجوش و دائما در حال فعالیت بودم، اما از بعد از شیوع کرونا، زمانی که به خارج از خانه می‌روم، احساس می‌کنم از بودن در اجتماع می‌ترسم و سریعا نیاز دارم به کنج خودم در خانه برگردم.
دختر جوان دیگری با اشاره به اینکه کم‌وبیش سوءتفاهماتی در ارتباطات مجازی او به دلیل عدم انتقال لحن در پیام‌های متنی شکل گرفته که البته بعد از یک صحبت نسبتا کوتاه رفع و رجوع شده است، اظهار می‌کند: فکر می‌کنم استفاده از ایموجی‌ها می‌تواند تا حد زیادی این مشکل را حل کند. من همیشه سعی کردم موضوعات مهم را در فضای مجازی مطرح نکنم و ترجیحا درباره این مسائل رو در رو با افراد صحبت کنم. به نظرم استفاده از پیام‌رسان‌های اجتماعی برای بیان موضوعات مهم، از ابراز احساسات گرفته تا اطلاع‌رسانی‌های فوری که به هر نحوی می‌تواند تاثیرات گستره‌ای داشته باشد، صحیح نیست.
فرهنگ پایین استفاده از دنیای مجازی؛ عامل اصلی کیفیت ضعیف روابط مجازی
هنگامه ادامه می‌دهد: دوستی‌هایی از طریق همین فضای مجازی شکل گرفته است که بسیار قابل تقدیر است؛ مانند ارتباط با افرادی در شهرها و حتی کشورهای دیگر. شخصا فکر می‌کنم کیفیت تعاملات، ارتباطی با قالب مجازی آن‌ها ندارد. به نظرم عدم پایبندی و جدی نگرفتن دوستی‌ها از سمت عده‌ای از افراد که بیشتر به فرهنگ پایین استفاده از دنیای مجازی برمی‌گردد، عامل اصلی کیفیت ضعیف روابط مجازی است.
او با اشاره به اینکه مشکل بزرگ ارتباطات مجازی، جایگزینی ارتباطات چهره به چهره است، بیان می‌کند: این موضوع روی قدرت برقراری ارتباطات بین فردی تاثیر می‌گذارد و احساس می‌کنم با این درجه از وابستگی افراد به فضای مجازی، در آینده‌ای نزدیک شاهد سیل عظیمی از مردمی هستیم که حتی سلام کردن در فضاهای عمومی نیز برایشان دشوار باشد!
خانمی ۳۴ ساله درمورد تجربیاتش از ارتباط مجازی می‌گوید: بارها پیش آمده که از پیام‌های متنی‌ام برداشت اشتباه شده و دوستانم را ناراحت کرده است. هردفعه مجبور می‌شدم در قالب پیام صوتی منظورم را مجددا توضیح بدهم تا ناراحتی‌ها را رفع کنم.
کرونا باعث شد فقط دوستی‌های واقعی من پایدار بمانند
سینا اما تجربه‌ای متفاوت ازاین ارتباطات داشته است. او می‌گوید: تاحالا سوءتفاهماتی برای من پیش نیامده است. محدودیت‌ها صرفا شکل ارتباطاتم را تغییر داده است. روابطی که تا قبل از شیوع کرونا به صورت رودررو صورت می‌گرفتند، حال در دنیای مجازی ادامه پیدا کرده‌اند. البته که تعاملاتم با یک‌سری از افراد که پیش از این در دنیای مجازی با آن‌ها ارتباطی نداشتم، کم‌رنگ یا کاملا قطع شد.
او ادامه می‌دهد: تاثیر اصلی و قابل توجه این شرایط، افزایش آگاهی من نسبت به روابطم و حتی تغییر دیدگاه در این خصوص بود. یک‌سری روابطم به دلیل پایه محکم، پایدار ماند و صرفا به فضای مجازی کوچ کرد و متوجه شدم که لزوما اینکه برچسب دوست روی هر فردی می‌خورد، به این معنا نیست که تمامی این دوستی‌ها در یک سطح هستند. این قضیه باعث شد فقط دوستی‌های واقعی من پایدار بمانند.
کرونا سبب انزوا و جامعه‌ستیزی در من نشد
سینا درمورد تاثیر کرونا بر خلقیاتش می‌گوید: کرونا سبب انزوا و جامعه‌ستیزی در من نشد. به نظر من این تاثیرات به شخصیت هر فرد بستگی دارد. من خودم را شخصی اجتماعی و برون‌گرا می‌دانم و این ویژگی مانعی برای منزوی شدن من بوده است. به نظر من افراد درونگرا در مقابل این تاثیرات آسیب‌پذیرتر هستند.
فاطمه در خصوص نحوه استفاده‌اش از این فضا بیان می‌کند: پیش از کرونا، من چندان وابستگی به دنیای مجازی نداشتم اما بعد از این اتفاق به شدت به این فضا اعتیاد پیدا کردم. البته که پیدا کردن دوستان جدید، بعد مثبت استفاده از فضای مجازی بود.
فضای مجازی، مدرسه و دانش‌آموزان تمام کار من شده است
خانمی که مدیر یک دبیرستان است، ضمن اشاره به اینکه اکثر زمان استفاده‌اش از فضای مجازی صرف کار و همچنین خواندن کانال‌های خبری می‌شود، در خصوص شغلش بیان می‌کند: در حال حاضر فضای مدرسه به دنیای مجازی انتقال یافته است؛ تا پیش از این، دانش‌آموزان را به عدم هرگونه استفاده از تلفن همراه تشویق می‌کردیم، اما اکنون شرایط به گونه‌ای رقم خورده که فضای مجازی، مدرسه بچه‌ها و محیط کاری من شده است.
وی ادامه می‌دهد: این تغییرات به نوعی مثبت بوده است؛ بچه‌ها یاد گرفتند که می‌توانند استفاده مفید از فضای مجازی داشته باشند و متوجه شدند که می‌شود در این فضا خدمات آموزشی دریافت کنند. همچنین این فضا، بستری برای شکوفا شدن یک‌سری از دانش‌آموزان شده که به دلیل عدم اعتماد به نفس و خجالت امکان بروز در مدرسه را نداشتند.
او در مورد سوءتفاهمات پیش آمده می‌گوید: در پیام‌های خانوادگی به دلیل الفاظ صمیمانه و ایموجی‌هایی که به کار می‌برم، مشکلی پیش نمی‌آید، اما در ارتباطات کاری همیشه از پیام‌هایم لحن عصبانی برداشت می‌شود. اگر حضوری این صحبت‌ها انجام می‌شد، هیچ‌گاه باعث سوء برداشت نمی‌شد.
این خانم با بیان اینکه تاثیر فضای مجازی در ارتباطات قطعا نسبی است و برای هر شخصی متفاوت عمل کرده است، می‌گوید: برای من به شخصه صد در صد منفی بوده است. در خصوص عده‌ای از افرادی که با آن‌ها رابطه دوستانه و صمیمانه متقابلی داشتم، اکنون به کلی صمیمیت از این روابط حذف و حتی تبریک عید با اکراه بین ما رد و بدل شده است.
در ملاقات‌های حضوری پس از کرونا، دلسردی و عدم صمیمیت در روابط ادامه‌دار خواهند بود
یک دانشجوی ۲۲ ساله درمورد کم‌رنگ شدن ارتباطاتی که در دانشگاه داشته می‌گوید: هم‌کلاسی‌ها و هم‌دانشگاهی‌هایی که هرروز آن‌ها را ملاقات و با آن‌ها ناهار و عصرانه صرف می‌کردم، زمان‌های بین کلاس را با هم وقت می‌گذرانیم و بینمان صمیمیت ایجاد شده بود، اکنون حتی کوچک‌ترین رابطه‌ای با هم نداریم و این بسیار غم‌انگیز است.
او ادامه می‌دهد: احساس می‌کنم پس از کرونا و در ملاقات‌های حضوری همچنان این دلسردی و عدم صمیمیت در روابطمان برقرار بماند؛ زیرا هر دو طرف از هم انتظاراتی داشته‌اند که در دوران شیوع کرونا برآورده نشده است.
از طریق فضای مجازی کسب درآمد می‌کنم
کیمیا درمورد تجربه‌ای متفاوت از بودن در فضای مجازی می‌گوید: در دوران قرنطینه و محدودیت‌های اجتماعی، من حسابم در یکی از شبکه‌های مجازی را به حالت کاری درآوردم و در حال حاضر از به اشتراک‌گذاری دانسته‌هایم و کمک به دوستان کسب درآمد می‌کنم.
او اظهار می‌کند: به نظر من فضای مجازی شاید کیفیت ارتباطات را کم کرده و از میزان حس خوبی که افراد از همنشینی با عزیزانشان می‌گرفتند، کاسته باشد، اما کمیت ارتباطات و گستره ارتباطی را افزایش داده است. همچنین کرونا به من درس بزرگی داد و آن هم این است که هم‌دلی و در کنار هم بودن، نیاز به حضور فیزیکی ندارد؛ می‌توانیم با هم باشیم، بی‌آنکه نیاز به حضور هم‌زمان در یک مکان داشته باشیم.
با خودم قرار گذاشتم به صورت مستمر با عزیزانم تماس بگیرم
زهرا را مدت‌ها از طریق یکی از شبکه‌های اجتماعی و به صورت مجازی می‌شناختم. طی صحبتی که با او می‌کنم، تجربیاتش از فضای مجازی را با من به اشتراک می‌گذارد. زهرا با اشاره به اینکه بر روی کم‌رنگ شدن روابطش حساس است، بیان می‌کند: با خودم قرار گذاشته‌ام که به صورت مستمر با عزیزانم تماس صوتی و تصویری بگیرم تا نشان دهم که به یادشان هستم، البته که اکثرشان در شهرها و کشورهای دیگر ساکن هستند و تکنولوژی برای من، چه پیش از کرونا و چه در طول آن، همیشه در این خصوص مفید واقع شده است.
او ادامه می‌دهد: من از این فضا در بیشتر مواقع برای آسان و راحت‌تر کردن کارهایم استفاده می‌کنم. از جمله این موارد، انجام خریدهای اینترنتی است. همچنین نهایت تلاشم را می‌کنم که وقتم را بدون دلیل و بی‌هدف در دنیای مجازی نگذرانم.
در حال حاضر انزوا را به شرکت در اجتماع ترجیح می‌دهم
در گفت‌وگویی دیگر، مادری از استفاده‌اش از فضای مجازی چنین می‌گوید: به دلیل اینکه کلاس‌های دخترم آنلاین برگزار می‌شود و همچنین دیدار افراد فامیل و دوستانم به صورت تصویری صورت می‌گیرد، بیشتر از فضای مجازی و تلفن همراهم استفاده می‌کنم.
او با اشاره به اینکه تعامل مجازی کیفیت لازم را ندارد، ادامه می‌دهد: ارتباطات چهره به چهره مهر و محبت را افزایش می‌دهد، اما در دنیای مجازی روح و شادابی در ارتباط وجود ندارد. متاسفانه من شخصا از محیط‌های جمعی و خانوادگی دور شدم و در حال حاضر انزوا را به شرکت در اجتماع ترجیح می‌دهم.
ارتباط کمتر با دوستانم و دنیای بیرون، کسل و بی‌حوصله‌ام کرده است
زهره ۳۲ ساله در مورد جنبه‌های مثبت فضای مجازی اظهار می‌کند: در این فضا گاهی مطالب و اطلاعات خوب و مفیدی رد و بدل می‌شود و همچنین خیلی از افراد از این بستر برای تبلیغ کسب‌وکارهای خود استفاده می‌کنند؛ تجربه شخصی من استفاده از محتواهای آموزش آشپزی بود که بسیار در مهارتم در آشپزی موثر واقع شده است، اما به دلیل اینکه کمتر با دوستانم و دنیای بیرون ارتباط دارم، کسل و بی‌حوصله شده‌ام.
در فضای مجازی می‌توانیم انتخاب کنیم چه وجهی از خودمان را به دیگران نشان دهیم
در بخش دیگری از گفتوگوهای مجازی‌ام با افراد، دختر جوانی با بیان اینکه در فضای مجازی راحت‌تر می‌تواند به ابراز احساسات خود بپردازد، توضیح می‌دهد: با توجه به تجربه شخصی خودم، در این فضا می‌توانیم انتخاب کنیم که چه وجهی از خودمان را به دیگران نشان دهیم و معمولا ویژگی‌هایی را نشان دهیم که دوست داریم افراد با آن‌ها از ما یاد کنند، اما در ارتباطات چهره‌به‌چهره ترس از قضاوت بیشتر است و مانع از آن می‌شود که احساسات واقعیمان را بروز دهیم.
وی در مورد تاثیرات کرونا بر سلامت روان افراد می‌گوید: به نظر من مهم‌ترین نتیجه آن افسردگی است، حتی پیش از شیوع این ویروس، مردم ایران به دلیل وضعیت اقتصادی نابه‌سامان ناامید بودند و این اتفاق، ناامیدی‌ها را دو چندان کرد.
فضای مجازی ارتباطات را توسعه می‌دهد و این توسعه روابط را آسیب‌پذیرتر می‌کند
مدیر روابط عمومی یکی از ادارات دولتی درمورد تجربیاتش در فضای مجازی می‌گوید: تولید محتوای مرتبط با کارم در این فضا، یکی از تجربیات جدیدی است که در دوران شیوع کرونا به آن می‌پردازم. در مجموع افزایش استفاده از فضای مجازی منجر به افزایش تولید محتوای مجازی شده است؛ به تبع آن مطالب دروغ، شایعه‌ها و محتواهای غیرمفید گسترش یافته است.
وی ادامه می‌دهد: یکی از دوستانم دائما مطالبی که علاوه بر تضاد با عقاید سیاسی من، دروغ نیز بودند، برای من ارسال می‌کرد. این عمل او من را به ناچار مجبور به قطع آن رابطه کرد. همچنین در روابط و گروه خانوادگی نیز سوءتفاهمی پیش آمد که منجر به ایجاد دلخوری و ناراحتی شد.
این مدیر با اشاره به اینکه مجازی شدن ارتباطات در مجموع تاثیری منفی داشته است، اظهار کرد: در فضای مجازی ارتباطات توسعه پیدا می‌کند و این توسعه روابط را آسیب‌پذیرتر می‌کند؛ ایجاد سوءتفاهمات بیشتر و عدم حفظ حریم در بیان یک‌سری از مسائل از جمله دلایل آسیب‌پذیرتر بودن این روابط است.
شنیدن تجربیات گوناگون از شخصیت‌های متفاوت ما را به این نتیجه می‌رساند که حتی فضای مجازی، ارتباطات غیرحضوری و شیوع ویروس کرونا، با همه نکات تلخ و منفی خود، می‌تواند برای هر فردی به گونه‌ای خاص ایفای نقش کند و دنیایی نه سیاه و نه سفید، بلکه خاکستری است. شاید ما همچنان در حال تلاش برای عادت کردن و سازگار شدن به این شکل جدید از ارتباطات و همچنین یادگیری فرهنگ درست استفاده از آن هستیم و این دلیلی بر غالب بودن دیدگاه منفی نسبت به این فضا است.