مهدیه سعیدی، دستیار روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی نوشت: در آبان‌ماه سال ۱۳۹۹، شورای پژوهش در نظام سلامت دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، ایران و شهید بهشتی و کمیته اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران به سفارش ستاد فرماندهی عملیات مدیریت کرونا در کلانشهر تهران به منظور بررسی وضعیت رعایت رفتارهای بهداشتی توسط مردم در کلانشهر تهران، پژوهشی را انجام داد.
هدف این پژوهش تعیین راه‌های انتقال ویروس کووید-۱۹ در بیماران کلانشهر تهران به منظور تعیین سهم هرکدام از راه‌های انتقال این بیماری و تعیین درصد رعایت رفتارهای بهداشتی توسط مردم در کلانشهر تهران بود.
این مطالعه مورد-شاهدی بین ۶۳۷ نفر از بیماران مراجعه‌کننده به بیمارستان‌های سطح شهر تهران انجام شد که ۴۰۴ نفر معادل حدود ۶۳.۵ درصد آنها زن بودند.
از افراد در خصوص محل‌هایی که در دو هفته و سه هفته قبل از بیماری مراجعه کرده بودند و همچنین وضعیت تراکم این محل‌ها پرسیده شد. وضعیت تماس بیماران و رعایت رفتارهای بهداشتی توسط پاسخگویان در کلانشهر تهران طبق پاسخ‌های‌شان به سئوالات پژوهش به صورت زیر بود:
* در طی سه هفته قبل ۹.۵۸درصد افراد «اصلا» از اجتماعات دوری نکرده بودند و ۵۷.۳۰درصد «کاملا» دوری کرده بودند.
* ۹۱.۶۸درصد افراد تماس با فرد مبتلا طی سه هفته اخیر نداشتند.
* ۴.۷۱درصد با اعضای خانواده خود که مبتلا شده بودند در ارتباط بودند.
* ۲.۶۷درصد افراد با همکاران خود که مبتلا بودند، ارتباط داشتند.
برای فهم میزان رعایت اصول بهداشتی توسط افراد شرکت‌کننده، سوالات زیر برای شرکت کنندگان شرح داده می‌شد و براساس آن افراد پاسخ‌گویی می‌کردند:
از پاسخگویان سئوال شد: در سه هفته گذشته، چقدر از وسایل حفاظت فردی (ماسک، رعایت فاصله فیزیکی، دستکش، شستن دست‌ها، استفاده از الکل و مواد ضدعفونی …… ) استفاده کرده بودید؟ ۸۳.۶۷درصد افراد پاسخ دادند که «همیشه» استفاده کردهاند و ۱.۱درصد افراد پاسخ دادند که «به ندرت» استفاده کردهاند. درباره میزان استفاده از ماسک، ۹۳.۸۱درصد افراد پاسخ دادند که «همیشه» استفاده کردهاند و ۰.۴۷درصد افراد پاسخ دادند که «به ندرت» استفاده کردهاند.
در مورد رعایت فاصل فیزیکی (حداقل یک‌ونیم متر) ۷۵.۹۹درصد افراد پاسخ دادند که «همیشه» این فاصله را رعایت کردهاند و تنها ۱.۲۷درصد افراد پاسخ دادند که «به ندرت» رعایت کردهاند.
در مورد رعایت بهداشت دست (شامل شست‌و‌شوی دست) ۸۶.۵۱درصد افراد پاسخ دادند که «همیشه» رعایت کردهاند و ۱۱.۲۷درصد افراد پاسخ دادند که «به ندرت» چنین کردهاند. در مورد اینکه در سه هفته‌ی قبل از ابتلا، کلا تا چه حد به توصیه‌هایی که در مورد بیماری کووید-۱۹ شنیده یا خوانده‌اید، عمل کرده‌اید؟ ۸۳.۸۳درصد افراد پاسخ دادند که «همیشه» عمل کردهاند و ۰.۶درصد افراد پاسخ دادند که «هیچ وقت» عمل نکرده‌اند.
از آنها پرسیدیم در سه هفته گذشته، آیا سطوح آلوده و اجناس خریداری شده را با مایع ظرفشویی و یا مواد ضدعفونی کننده تمیز کرده‌اید؟ ۸۵درصد پاسخ دادند که «همیشه» این کار را کردهاند و ۰.۹درصد پاسخ دادند که «هیچ وقت» چنین نکرده‌اند.
از آنها پرسیده شد آیا در سه هفته‌ی قبل از ابتلا، وقتی دوستان یا اقوام‌تان را دیدید از بغل کردن، دست دادن و روبوسی به خاطر بیماری کووید اجتناب کرده‌اید؟ ۷۲.۰۶درصد افراد پاسخ دادند که «همیشه» اجتناب کردهاند و ۲۱.۸۲درصد افراد پاسخ دادند که «هیچ وقت» چنین نکرده‌اند.
پرسیده شد در سه هفته‌ی قبل از ابتلا آیا هنگامی که از آلوده نبودن دست‌های خود مطمئن نبودید، مراقب بودید به چشم، بینی و دهان خود دست نزنید؟ ۸۱درصد افراد پاسخ دادند که «همیشه» مراقب بوده‌اند و ۵.۳درصد افراد پاسخ دادند که «هیچ وقت» مراقب نبوده‌اند.
در مورد میزان معاشرت‌ها از پاسخگویان پرسیده در مدت سه هفته قبل از ابتلا آیا معاشرت‌ها و خروج از منزل را محدود به موارد خیلی ضروری کرده بودند یا خیر؟ ۸۴.۳۰ درصد افراد پاسخ دادند که «همیشه» این مورد را رعایت کردهاند و ۰.۴درصد افراد پاسخ دادند که «هیچ وقت» چنین نکرده‌اند.
برآورد سهم هرکدام از راه‌های انتقال
در مرحله بعدی سعی شد تا با پرسش‌هایی سهم هرکدام از راه‌های انتقال بیماری کووید-۱۹ از نظر پاسخگویان برآورد شود. به همین منظور از افراد مبتلا پرسیده شد آیا طی سه هفته قبل با فرد مبتلای شناخته شده‌ای، تماس داشته‌اید؟ ۶۶.۹۳درصد پاسخ منفی دادند و ۳۳.۷درصد جواب مثبت دادند.
وقتی از پاسخگویان پرسیده شد در سه هفته قبل خود فکر می‌کنید چقدر ماسک استفاده کرده بودید؟ تنها ۳.۶۳درصد گفتند هیچ وقت و در مقابل، ۷۵.۷۶درصد پاسخ دادند همیشه استفاده کردهاند. همچنین در پاسخ به اینکه در سه هفته‌ی گذشته چقدر فاصله اجتماعی را رعایت کرده بودید؟ فقط ۳.۹۵درصد پاسخ دادند هیچ‌وقت و در مقابل ۵۳.۸درصد جواب دادند همیشه این کار کردهاند.
در این تحقیق سهم هرکدام از راه‌ها احتمالی انتقال بیماری از دیدگاه بیماران به شرح زیر به دست آمد:
– نمی‌دانم: ۲۲.۳۶درصد
– ارتباط با اعضای خانواده درجه اول: ۱۸.۲۶درصد
– مراجعه به بیمارستان: ۱۰.۷۷درصد
– بیرون رفتن از منزل برای خرید کردن: ۵.۵۵درصد
– مسافرت رفتن: ۴.۵۷درصد
– شرکت در دورهمی، مراسم یا مهمانی: ۴.۲۴درصد
– استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی: ۳.۵۷درصد
– شرکت در مراسم ختم، زیارت اهل قبور: ۳.۲۶درصد
– حضور در تماس با افراد مبتلا: ۳.۱درصد
– مراجعه به مطب، کلینیک یا درمانگاه: ۲.۴۵درصد
– خوردن غذای رستوران یا بیرون‌بر: ۱.۱۴درصد
– به علت رفتن به پارک: ۰.۹۸درصد
جمع‌بندی
به نظر می‌رسد که ارتباط با فرد مبتلا در خانه و محل کار، مهمانی‌های دوستانه یا فامیلی، مراکز بهداشتی درمانی (بیمارستان‌ها و مطب‌ها)، و به‌هنگام خروج از خانه برای خرید مایحتاج روزانه و رفتن به محل کار، به ترتیب مهم‌ترین راه‌های انتقال ویروس کرونا در تهران محسوب می‌شوند.
در همه این موارد، حضور در مکان‌هایی با تراکم بالا نسبت به حضور در مکان‌هایی با تراکم پایین و یا عدم حضور، شانس ابتلا را افزایش می‌دهد. بنابراین به نظر می‌رسد باید در مواردی که امکان تعطیلی، نظارت دقیق و کامل برای رعایت فاصله اجتماعی و پرهیز از حضور در مکان‌هایی با تراکم بالا در همه محل‌ها وجود دارد، این سیاست‌ها در اولویت قرار گیرد.
عدم استفاده از وسایل حفاظت فردی مانند ماسک و عدم رعایت فاصله فیزیکی می‌تواند شانس ابتلا به بیماری را تا حدی بالا ببرد.
علاوه بر نکات قبلی، به نظر می‌رسد استفاده نکردن از ماسک و عدم‌رعایت فاصله فیزیکی احتمال ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد. اگرچه مداخلات اخیر موجب شده افراد بیشتری از ماسک استفاده کنند اما به خاطر آنکه رعایت فاصله فیزیکی مناسب را نادیده گرفته‌اند، میزان خطر ابتلا همچنان بالاست. از این رو، ضروری است علاوه بر آنکه توصیه می‌شود که افراد از ماسک استفاده کنند، لازم است بر رعایت فاصله فیزیکی هم تاکید بیشتری شود.
سهم هریک از فاکتورهای خطر در انتقال و شیوع نشان می‌دهد که با کاهش یا حتی به صفر رساندن هر عامل خطر به تنهایی فقط می‌توان بخش کوچکی از شیوع بیماری در جامعه را کاهش داد. لذا لازم است برای کاهش مناسب بیماری در جامعه مداخلات را به صورت جامع در نظر گرفت.
از آنجایی که تماس با بیمار مبتلا بالاترین خطر منتسب را در شهر تهران نشان می‌دهد بنابراین لازم است برنامه‌های ویژه‌ای برای ایزولاسیون بیمارانِ مبتلا طراحی و اجرا شود. برنامه جداسازی (ایزولاسیون) و ردیابی موارد تماس بیماری از ابتدای همه‌گیری تا کنون در کشور و تهران اجرا شده ست اما نتایج این مطالعه نشان می‌دهد برنامه‌های اجرا شده در تهران نتوانسته است به‌گونه‌ای مناسب نتیجه دهد. لذا لازم و ضروری است اجرای این برنامه در سطح شهر تهران بازنگری شود.
اگرچه حضور در مهمانی با تراکم بالا، شانس ابتلا به بیماری را بسیار بالا می‌برد اما به دلیل اینکه تعداد مهمانی‌ها متراکم کم شده است به نظر می‌رسد این فاکتور نقش پررنگی در انتقال همه‌گیری در تهران ندارد اما همچنان لازم است برنامه‌های آموزشی برای پرهیز از حضور در مهمانی‌های خانگی ادامه یابد و توضیح داده شود که حضور در مهمانی شانس ابتلا به بیماری را افزایش خواهد داد.
به نظر می‌رسد مکان‌های درمانی مخصوصا بیمارستان (چه در حالت تراکم زیاد و چه در حالت تراکم کم) و مطب‌های خصوصی و کلینک‌ها (به ویژه با تراکم زیاد) می‌تواند یکی از راه‌های مهم انتقال بیماری در شهر باشند. از آنجایی که در مواردی مردم ضرورتا باید به این مراکز برای حفظ سلامت خود مراجعه کنند لذا نمی‌توان مردم را از حضور در این مکان‌ها منع کرد اما لازم است تا در سیاست‌های پیشگیری و بهداشتی توجه ویژه‌ای به نظارت و کنترل رعایت اصول بهداشتی در این مکان‌ها شود.
منبع: پنجره