ايران امروز

درياچه اروميه در وضعيت بحران

ايرنا / محمد كرامت
ظهور لكه‌های سفيد در بستر نيلگون درياچه اروميه، نشان از انباشت بلورها و تشكيل توده‌های بزرگی از نمك در بستر اين درياست.
مشاهده چنين مناظری در حواشی و بسترهای كم عمق درياچه در عين غم‌انگيز بودن علايم يك فاجعه زيست محيطی است كه بزرگترين پهنه آبی فلات ايران را تهديد می‌كند.
كارشناسان محيط زيست از هفت سال پيش وضعيت درياچه اروميه را بحرانی اعلام كرده‌اند و معتقدند در صورتی كه اقدامات لازم برای احيای اين درياچه انجام نشود، درياچه اروميه خواهد مرد.
بر اساس آخرين آماری كه يك هفته قبل از سوی محيط زيست آذربايجان غربی اعلام شد، سطح آب درياچه اروميه در سال جديد با ٤٠ سانت كاهش نسبت به سال ٨٤ به ٥/١٢٧٣ متر از سطح درياهای آزاد رسيده است.
ميانگين دراز مدت سطح آب درياچه اروميه ١٢٧٧ متر است كه در زمان حاضر نزديك به چهارمتر از ميانگين دراز مدت پايين تر است.
بر اثر كاهش سطح آب، نمك موجود در آب درياچه اروميه از ١٦٠ گرم در زمان پر آبی به ٣٥٠ تا ٤٠٠ گرم در هر ليتر رسيده و در برخی از نقاط لكه‌های بسيار بزرگ و ضخيمی از نمك بستر دريا را پوشانده است.
همچنين بر اثر پس روی آب درياچه افزون بر ١٥٠ هزار هكتار از بستر دريا به نمكزار تبديل شده و ادامه حيات "آرتميا" تنها موجود زنده اين دريا را نيز با بحران روبرو كرده است.
به گفته كارشناسان محيط زيست اين ميزان، پايين‌ترين ارتفاعی است كه تاكنون از درياچه اروميه به ثبت رسيده است.
كاهش تدريجی و بدون بازگشت آب درياچه اروميه نه تنها دوستداران محيط زيست را نگران كرده بلكه مجموعه تصميم گيران كشور را به تكاپو واداشته چه بايد كرد؟
مدير كل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربی عوارض ناشی از خشكی درياچه اروميه را چنين توصيف می‌كند : در صورت بروز چنين فاجعه‌ای علاوه بر از بين رفتن امكانات زيستی برای پرندگان آبزی و كنار آبزی، محيط زيست طبيعی و انسانی نيز دچار لطمات جبران ناپذيری می‌شود.
كيومرث كلانتری می‌افزايد : با خشك شدن درياچه اروميه، پهنه بزرگی از باتلاقها و نمك‌های روان سطح دريا را فرا می‌گيرد كه در نوع خود بزرگترين فاجعه زيست محيطی خواهد بود.
وی می‌گويد: با وزش هر بادی مولكول‌های نمك تمام مزارع، باغات، مراتع را فرا می‌گيرد و حتی تنفس نيز برای ساكنان اطراف درياچه اروميه با مشكل روبرو می‌شود.
كارشناسان محيط زيست كاهش نزولات آسمانی و افزايش تعداد سدهای مخزنی در حوزه آبريز درياچه اروميه را عامل كاهش سطح آب اين درياچه عنوان می‌كنند و اظهارمی‌دارند: اگر حق آبه معمول سالهای قبل وارد درياچه نشود مرگ دريا حتمی است.
آمارهای موجود در سازمان آب آذربايجان غربی نشان می‌دهد كه در سال‌های قبل از ١٣٧٣ بطور متوسط سالانه شش ميليارد متر مكعب از آبهای سطحی وارد درياچه اروميه شده و در همين حد نيز تبخير شده است.
در سال ١٣٧٣ بدليل بارندگی زياد آب درياچه اروميه بيش از يك متر از حد متوسط دراز مدت بالاتر رفت كه در اين حادثه بسياری از زمين‌ها و باغات اطراف دريا زير آب رفت و خساراتی را ببار آورد.
بعد از سال ١٣٧٣ كاهش تدريجی آب درياچه آغاز شده و تاكنون هيچ بازگشتی نداشته است.
درياچه اروميه برای مردم آذربايجان تنها يك پهنه آبی نيست، بلكه ميعادگاهی برای گردش، تفريح، استراحت و منظرگاه زيبايی‌های خدادادی و شفابخش آلام و دردهاست.
الفت مردم با درياچه اروميه سابقه‌ای به درازای تاريخ دارد، در برخی منابع كهن آمده است كه وقتی " آشو زرتشت " در كنار اين دريا متولد شد آن را تقديس كرد، تا كسی در او غرق نشود.
در باورهای عاميانه مردم گفته می‌شود كه حضرت " خضر" انگشت خود را به اين دريا زد و آن را از غرق كردن مردم منع كرد و گفت: تنها بايد آن مرد دجال را كه در آخر زمان مردم را فريب می‌دهد غرق كنی.
اين باور از آن جهت ناشی شده كه در بر اثر غلظت آب كسی در آب درياچه فرو نمی‌رود و به همين دليل نيز غرق نمی‌شود.
دلبستگی مردم به درياچه اروميه داستانهای زياد ديگری هم دارد، ولی حالا درياچه‌ای كه حضرت خضر از آن گذشته رو به نابودی است.
به اعتقاد كارشناسان احيای درياچه اروميه دو راه بيشتر ندارد يا آنكه بايد ورودی آب سالانه به هفت تا هشت ميليارد متر مكعب در سال برسد و يا اينكه از تبخير آب آن جلوگيری شود.
راه اول نياز به افزايش بارندگی دارد كه در اختيار انسانها نيست و راه دوم هم اگر عملی باشد دارای هزينه و صرف وقت زياد و فن آوری بالاست.
برای جلوگيری از تبخير، كه گويا در برخی از نقاط جهان نيز اجرا شده يك ماده ژلاتينی را با استفاده از كشتی‌های بزرگ بر روی آب می‌پاشند كه اين ماده مانند درپوشی از تبخير آب جلوگيری می‌كند.
ولی برای زمان حال تنها راهی كه عملی بنظر می‌رسد برداشت سريع و با حجم زياد نمك از آب درياچه اروميه است.
يك كارشناس آرتميا معتقد است با برداشت نمك از آب درياچه اروميه می‌توان هم محيط زيست را نجات داد و هم به تكثير آرتميا اقدام نمود.
دكتر يوسفعلی اسدپور می‌گويد: اين طرح در بسياری از نقاط دنيا اجرا شده و نتايج بسيار خوبی نيز داشته است.
وی، نمك را ماده بسيار ارزشمند و مورد نياز صنايع دنيا توصيف كرد و گفت : با اجرای اين طرح علاوه بر اشتغال زايی می‌توان سالانه ميليونها تن نمك را به خارج صادر كرد.
به گفته اسدپور، با كاهش غلظت آب درياچه اروميه بسياری از مشكلات درياچه اروميه و زيست محيطی منطقه حل خواهد شد.
آب موجود در درياچه اروميه حدود ٣٠ ميليارد متر مكعب تخمين زده می‌شود كه نزديك به يك سوم آن را نمك تشكيل می‌دهد. با اين حساب درياچه اروميه دارای ١٠ ميليارد متر مكعب نمك طعام با كيفيت بسيار عالی و سرشار از يد می‌باشد كه از مهمترين مواد مورد نياز در صنايع غذايی، شيميايی، پتروشيمی و مواد شوينده، ضد عفونی‌كننده است.
درياچه اروميه با پنج هزار كيلو متر مربع وسعت در ميان دو استان آذربايجان غربی و آذربايجان شرقی واقع شده كه حدود ١٣٥ كيلومتر طول و ٥٥ كيلومتر عرض دارد.
اين درياچه به‌دليل اهميت زيست محيطی به عنوان ٥٩ ذخيره گاه زيست كره در مجامع جهانی به ثبت رسيده و مورد حمايت قرار گرفته است.
پارك ملی درياچه اروميه با ٣٠ تالاب اقماری آب شور و شيرين بزرگترين زيستگاه حيات وحش خاورميانه است كه سالانه صدها هزار پرنده بومی و مهاجر در آنها لانه‌سازی و زاد آوری می‌كنند.