ايران امروز

نشريه خبری سياسی الكترونيك

Iran Emrooz (iranian political online magazine)

iran-emrooz.net | Sun, 21.06.2020, 19:50
غرق شدن چند روستای حاشیه سدگتوند در پی آبگیری ‏

شهروند / زهرا جعفرزاده

آب، خانه‌ها را برد. زمین‌های کشاورزی را ویران کرد، گاو و گوسفندان را سرگرداند، ‏ریشه درختان لیمو، پرتقال، انجیر، موز و انار را کشت، قبرها را شکافت و اهالی را آواره کرد. اهالی ‏روستاهای حاشیه سد گتوند، نزدیک ١٠‌سال است تابستان که می‌شود عزا می‌گیرند. بعضی‌ کوچ ‏کرده‌اند به حاشیه شهرها و بی‌خانه، بی‌زمین و بی‌دام، اجاره‌نشین شده‌اند و این طرف و آن طرف، ‏مشغول به کاری‌اند. آنها که مانده‌اند به امید زندگی روی زمین‌های پدری، هر بار که سقف خانه روی آب ‏شناور می‌شود و آخرین تصویر از کاشانه‌شان تلی از گل می‌شود، آستین‌ها را بالا می‌زنند، کفش‌های ‏پلاستیکی را پا می‌کنند و شروع می‌کنند به نجات اسباب و اثاثیه، گاو و گوسفندان، مرغ‌ها و ‏خروس‌ها. تراکتورها را روشن می‌کنند و از میان تلی از گِل، راه به جاده‌های خراب می‌‌گیرند. چندین ‏سال است که اهالی روستاهای حاشیه گتوند، خاطرات‌شان از خرداد و تیر، با آوارگی و غرق‌آب شدن ‏خانه، آغل‌ها و زمین‌ها گره خورده. ‏

کارفرمای پروژه سد گتوند، شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بود که مشاوره این پروژه را به ‏شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس واگذار کرد و حالا فارغ از مشکلات ‏محیط‌زیستی ساخت این سد و پیامدهای اجتماعی آن گریبان تعداد قابل توجهی از اهالی روستا را گرفته. ‏شرکت پیمانکار با خرید تعدادی از خانه‌ها به قیمت‌های پایین، می‌گوید این زمین‌ها حالا دیگر در حریم ‏رودخانه است و کسی حق ساخت‌وساز ندارد و باید تمام روستاها تخلیه شوند. اهالی اما می‌گویند ‏قیمت‌گذاری کارشناسان غیرمنصفانه است، آنجا زمین‌های پدری‌ است و با این قیمت نمی‌روند. از‌سال ٩١، ‏هر سال سناریوی آبگیری سد و غرق‌آب شدن خانه‌ها و زمین‌ها تکرار می‌شود. فرماندار مسجد سلیمان ‏که طرف اهالی است از شرکت آب نیرو می‌خواهد که به سرعت وضع ساکنان روستاها را تعیین ‏تکلیف کند.

محمدپاکدل می‌گوید خانه‌ها و زمین‌های روستای «پرنوشته یک»، خریداری شده، حالا هم که به ‏زیر آب رفته مشکلی ایجاد نشده اما روستای «پرنوشته دو»، هنوز بلاتکلیف است. با اینکه فرماندار ‏مسجد سلیمان می‌گوید تنها روستای تلخاب تاجدین است که با مشکل آبگرفتگی روبه‌روست اما نماینده ٦ روستای لاری و مسجد سلیمان به «شهروند» می‌گوید که در آبگیری اخیر شاید دو روستا بیش از ‏همه خسارت دیده باشند، قبلا  اما به‌طور رسمی اعلام شده بود که ٤٢ روستا زیرآب رفته‌اند و بررسی‌ ‏اهالی نشان می‌دهد ٥٠ روستا خسارت دیده‌اند. ٣٥٠ خانواده که در سال‌های قبل از این آبگیری خسارت ‏دیده‌اند، سال‌هاست دنبال حق و حقوق‌شان‌اند؛ زمین‌ها و خانه‌هایشان را به قیمت‌های پایین، یکی دو ‏میلیون تومان و حتی ٥٠٠‌هزار تومان قیمت‌گذاری کرده‌اند و اهالی به فروش رضایت نمی‌دهند. از ٢٠ ‏روز پیش که سد گتوند برای چندمین بار آبگیری شد، آب بیشتر از هر‌سال دیگری از دیوار خانه‌ها بالا ‏رفت.

به گفته یوسف بهمنی، بخشدار عنبر از توابع مسجد سلیمان، تراز آب در مخزن سد گتوند روزانه ‏‏۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر بالا می‌آید و خانه‌های روستایی که در ارتفاع کمتری هستند در معرض ‏آبگرفتگی‌اند، همین هم شده تا جاده‌های دسترسی اصلی روستاهای «پرنوشته» و «تلخاب تاجدین» با بالا ‏آمدن آب بسته شود. اهالی این روستا خودشان را آواره‌های دَه‌ساله می‌دانند، هر بار که سد آبگیری شد و ‏خانه‌هایشان زیر آب رفت، در روستاها و ییلاق‌ها پناه گرفتند. هوا گرم است، آب و برق ندارند و راهی ‏جز مهاجرت برایشان نمانده. ماجرا، اختلاف بر سر تملک زمین‌های روستایی است که سال‌هاست بر ‏زمین مانده و حل نمی‌شود. دامداران و کشاورزان خسارت محصولات و دام‌هایشان‌ را می‌خواهند و ‏مسئولان سد گتوند، خسارت‌شان را پرداخت نمی‌کنند. تنها راه‌حل جابه‌جایی روستاست که آن هم اهالی با ‏این شرایط زیربار نمی‌روند.

حالا در این وضعیت مدیر اجرایی سد گتوند توضیح‌های خودش را دارد. ‏محمد مرادی به ایرنا می‌گوید که اینها زمین‌های خودشان است:  «ما می‌توانیم آب را بالا ببریم یا پایین ‏بیاوریم، هیچ‌کس حق ورود به منطقه را ندارد، نمی‌دانم چرا این افراد مانده‌اند و حالا ما از آنها شاکی ‏هستیم.» به گفته او، از مالکان خواسته شده که بیایند و پول‌شان را بگیرند، اما استقبالی نکرده‌اند. این پول ‏حالا به صندوق ثبت بازگردانده شده است:  «اواخر اردیبهشت امسال این پول به مبلغ ۴۰‌میلیارد ریال ‏طبق نظر دادگستری به صندوق دولت تودیع و از سوی دادستانی هم تأیید شده و اسناد آن موجود است‎.‎‏» ‏مالکان نسبت به قیمت‌ خرید زمین‌ و خانه‌هایشان ناراضی‌اند و مدیراجرایی سد گتوند می‌گوید که طرف ‏اهالی سد، قوه قضائیه است، اهالی بروند علیه کارشناسان رسمی دادگستری طرح دعوی کنند. ‏
‏ ‏
اهالی، کوچ اجباری کرده‌اند

عباس حسینی، یکی از اهالی روستای گاورالبرود شهرستان لالی است که چند‌سال است خانه و زندگی ‏را در روستایش رها کرده و در اهواز ساکن شده. او یکی از روستاییانی است که‌سال گذشته تمام ‏زمین‌های کشاورزی‌اش غرق شد و تنها کسی نبود که در این روستا آواره شد، دیگر اهالی ‏هم با از بین رفتن خانه‌ها و غرق شدن زمین‌ها و دام‌هایشان کوچ کردند به حاشیه شهرهای ‏بزرگ:  «تمام مردم روستاهایی که در این سال‌ها خانه‌هایشان و کارشان را از دست دادند، به حاشیه ‏شهرها مهاجرت کردند، آنجا رفته‌اند برای اجاره‌نشینی.»

محله‌های اطراف شوشتر و لالی، روستای ‏اندیکار و عقیلی و ... چند سالی است که میزبان روستاییان آواره شده‌اند. برخی دام‌هایشان را فروختند ‏چون جایی برای نگهداری‌شان نداشتند، گروهی هم دام‌ها را با خود بردند. آنها هم که در روستا ماندند، ‏سیاه چادر زدند و زمینگیر شدند. اهالی روستا می‌گویند زندگی‌شان تباه شده. گروهی از اهالی با وجود ‏غرق شدن زمین‌ها، با فروکش کردن آب، دوباره بازگشتند و زمین‌ها را کاشتند، چرا؟ «چون راه‌ دیگری ‏برای امرار معاش نداشتند.»

حسینی می‌گوید در سال‌های گذشته جلسه‌های زیادی با فرمانداری و ‏بخشداری و شرکت آب نیرو داشته‌اند، نتیجه تنها وعده‌هایی بوده که هیچ وقت عملی نشد. آنها جزئیات ‏اتفاقات سال‌های گذشته را به مدیران گفته‌اند، گفته‌اند چه بر سرشان آمده، بی‌خانه شده‌اند، دام‌هایشان و ‏خودشان آواره شده‌اند. بی‌پول شده‌اند. تنها جوابی که گرفتند: بروید، ما پولش را می‌دهیم:  «به ما می‌گویند ‏این اتفاقات به دلیل اختلاف میان شرکت

و کشاورزان رخ می‌دهد. وقتی گلایه می‌کنیم می‌گویند چشم انجام ‏می‌دهیم. به تعدادی از اهالی چندرغازی داده‌اند و گفته‌اند بروید. برخی گرفتند و رفتند. اما برای همه این ‏اتفاق نیفتاد.» حسینی ١٤٠هکتار زمینش را در همین ‌آبگیری‌ها از دست داده:  «یک ریال به ما ‏ندادند.»‏

قرار بود بالاتر از آن منطقه، برای اهالی شهرکی مسکونی بسازند، یا کارشناسی بیاید و زمین‌ها و ‏خانه‌های مسکونی را ارزیابی کند، به همان قیمت پول بدهد. اما نه از پول خبری شده و نه از شهرک ‏وعده داده شده. سه  هفته پیش یک بار دیگر آب بالا آمد و همه جا را زیر آب برد. هر بار نزدیک به دو ‏هفته طول می‌کشد تا آب ته‌نشین شود. تنها آب نیست که به زمین‌ها و خانه‌ها سرریز می‌شود، آب همراه ‏با نمک است. زمین‌ها شوره‌زار می‌شود:  «ما آب آشامیدنی نداریم، آب شور است و برای مصرف آب ‏شرب، به لالی می‌رویم و با تانکر آب می‌آوریم.»

حسینی می‌گوید از وقتی سد را ساخته‌اند آب هم شور ‏شده:  «وقتی از شرکت می‌خواهیم این اقدام را متوقف کند، طلبکار می‌شود که این کارها به نفع آیندگان ‏و روستاییان است.» مسئولان و پیمانکاران شرکت آب نیرو، با ساخت‌ و سازهای جدید در روستا ‏مخالف‌اند، می‌گویند هر خانه‌ای که از قبل ساخته شده بود، پولش را می‌دهند برای خانه‌های جدید اما ‏هزینه‌ای نمی‌شود.‏

شرکت خانه‌های تازه ساخت را نمی‌خرد

‏نجات داودی یکی از اهالی روستای تلخاب تاجدین شهرستان لالی است. آب تمام روستای آنها را گرفته ‏و او درشرایطی که اسباب و اثاثیه‌اش را از زیر آب بیرون می‌کشد، به «شهروند» می‌گوید که ٤٤‌سال ‏است در همین روستا زندگی می‌کند، آنجا روستای پدری‌اش است و حالا هشت‌سالی می‌شود که آبگیری ‏سد، معضل زندگی‌شان شده: «شرکت آب‌نیرو می‌گوید خانه‌هایی که ١٠، ١٥‌سال پیش ساخته شده، ‏خریده نمی‌شوند. تنها خانه‌های قدیمی را می‌خریم، درحالی ‌که اینجا هر روستا برای یک خانواده است. ‏خانواده بزرگ می‌شود. بچه‌ها ازدواج می‌کنند و خانه مستقل می‌خواهند. نمی‌شود که همه در یک خانه ‏زندگی کنند.» خانواده داودی بالاتر از همان منطقه، زمینی دارند به شرکت پیشنهاد کرده‌اند که همان‌جا ‏برایشان خانه بسازند تا آنها نقل‌مکان کنند، اما این اتفاق هم نیفتاده است: «به ما می‌گویند بروید، ‏خب کجا برویم؟ ما می‌گوییم در همان جایی که زمین داریم، برایمان آب و برق تأمین کنند، برایمان ‏ساختمان بسازند. نمی‌سازند، تأمین نمی‌کنند.»

اهالی توانایی زندگی در شهر ندارند، زمین‌ها و گاو و ‏گوسفند و گاومیش‌ها را نمی‌توانند رها کنند به امید خدا و شهرنشین شوند: «اگر دومتر پایین‌تر آبگیری ‏کنند، خانه‌های ما را آب نمی‌گیرد، ما اینجا گاوداری داریم، نزدیک ٥٠٠ گاومیش و گاو داریم، وقتی آب ‏هجوم می‌آورد، فقط با تراکتور می‌توان رفت‌وآمد کرد. حتی جاده‌ای که خودمان ساختیم هم، خراب شده. ‏تا به‌حال سه‌بار برق‌مان را قطع کرده‌اند. هیچ‌کس به دادمان نمی‌رسد، نه بخشدار، نه فرماندار.»

سیل که ‏می‌آید، عقرب‌ها و مارها می‌افتند به جان دام‌ها و بچه‌ها. داودی می‌گوید که خیلی از دام‌هایشان را ‏عقرب زده. روستای تلخاب تاجدین، نزدیک به ٦ خانواده دارد، هرکدام نزدیک به سه تا چهار بچه ‏دارند و ٣٠ تا ٤٠ گوسفند: «نامه‌ای از فرمانداری داریم که با امضای خودِ شرکت است و در آن نوشته ‏شده خانه‌هایی که می‌خواهند بفروشند، می‌خریم و آنهایی که نمی‌خواهند، در جای دیگر برایشان ‏می‌سازیم، اما حالا امضای خودشان را هم قبول ندارند.» داودی می‌گوید حتی به مسئولان گفته‌اند که ‏برایشان کانکس بیاورند، همان را هم دریغ کرده‌اند.  ‏

٥٠ خانواده معترض

علی یوسفی، نماینده اهالی معترض ٦ روستایی است که در حاشیه سد گتوند قرار دارند. او تا پیش از ‏اینکه آب خانه‌ و زمین‌هایش را در روستای گلزاری آب ماهیک ببرد، در این روستا زندگی می‌کرد، ‏حالا از آنجا کوچ کرده و به «شهروند» می‌گوید که با جاری‌شدن آب در هفته‌های گذشته، روستای ‏تلخاب تاجدین و پرنوشته، به زیر آب رفته است. آنها از ‌سال ٩١، درگیر ماجرای آبگیری سد هستند و ‏از آن زمان، ٥٠ خانواده که همه زندگی‌شان را از دست دادند، پیگیر پرونده‌شان هستند، هنوز اما ‏نتیجه‌ای ندیده‌اند: «در نتیجه آبگیری سد در ‌سال ٩٣، یک‌میلیارد و ٤٠٠‌میلیون تومان به زمین‌ها و ‏کارگاه‌های تولید آرد خسارت وارد شد.» اهالی روستاهای گلزاری آب ماهیک، برآفتاب، ‏تنگ هلیل، رگ هلیل، سربیشه، گاورالبرود، تلخاب تاجدین، پرنوشته و کنارهشتلک از این آبگیری ‏بیشترین خسارت را دیده‌اند: «بدون اینکه به روستاییان اطلاع دهند، آبگیری می‌کنند.»

یوسفی می‌گوید ‏برای عبور از یک منطقه باید از تیوب استفاده کنند، هیچ راهی برای تردد نیست: «زمین‌های ما ١٠ و ‏‏١٥ هکتار بود، بخش زیادی از آن از بین رفته، ما رفتیم برای پیگیری و باخبر شدیم که خود شرکت آب‌نیرو گتوند از من شکایت کرده که چرا پیگیری می‌کنی. حق و حقوق ما را بدهید ما هم پیگیری نمی‌‏کنیم.» یوسفی در سال‌های گذشته نامه‌های زیادی نوشته به ریاست‌جمهوری، نمایندگان مجلس شورای ‏اسلامی، استانداری و... پاسخی اما نگرفته: «طبق قراردادی که در‌ سال٩٥ با وزارت کشور به ‏نمایندگی فرمانداری لاری منعقد شد، قرار بود زمین به جای زمین، خانه به جای خانه داده شود. اما همین ‏را هم عملی نکردند.» یوسفی می‌گوید که سد گتوند باید تخریب می‌شد، چراکه روی کوه نمک ساخته ‏شده، مسئولان شرکت هم هربار با آبگیری می‌خواهند شوری آب را کم کنند، همه زمین‌ها تا خرمشهر ‏شوره‌زار شده است. ‏

روستاها در حریم دریاچه سد قرار دارند

حسین آقامحمدی، کارشناس احداث و بهره‌برداری سد است و می‌گوید که تمام آن روستاها در حریم ‏دریاچه سد قرار دارند. شرکت، زمین‌های  تا تراز ٢٣٩ را خریداری کرده و آب تاکنون تا تراز ٢٢٥ بالا رفته است. ‏تمام آن خانه‌ها در حریم دریاچه‌اند. او در گفت‌وگوی کوتاهی با «شهروند» می‌گوید که روستاییان باید این ‏مناطق را تخلیه می‌کردند و از آنجا می‌رفتند اما این اتفاق نیفتاده است. ایرادی که از پروژه سد گتوند ‏گرفته می‌شود، نداشتن پیوست اجتماعی است که آقامحمدی این موضوع را تأیید نمی‌کند: «همه پروژه‌ها ‏پیوست اجتماعی دارند، هیچ دلیلی ندارد که یک اقدامی به صورت اجباری انجام شود، در مکان‌هایی که ‏مردم نسبت به یک پروژ‌ه‌ای اعتراض دارند، سعی می‌کنیم با آنها گفت‌وگو و از آنها حمایت کنیم. ‏آبگیری سد گتوند هم از قبل انجام می‌شد، حالا آب بالا رفته و مردم معترض شده‌اند.»‏

پیگیری قضائی پرونده

علی‌عسگر ظاهری عبدوند، نماینده مردم مسجدسلیمان در مجلس دهم هم به «شهروند» می‌گوید، برای حل ‏مشکلات روستاییان ساکن در اطراف این سد چندبار به وزارت نیرو رفته اما نتیجه آن چیزی نبوده که ‏روستاییان توقع داشته‌اند: «از زمان ساخت این سد، وزارت نیرو شروع به خرید زمین‌های اطراف سد ‏کرد. تعدادی از زمین‌ها خریداری شد و تعدادی از آنها باقی ماندند. از سوی دیگر تعدادی زمین هم باقی ‏ماند که روستاییان مخالف فروش‌شان بودند و در نتیجه پول را دریافت نکردند و وزارت نیرو پول را به ‏حساب دادگاه واریز کرد.»

او می‌گوید، هنوز هم این روستاییان پول‌شان را از دادگاه نگرفته‌اند؛ چراکه ساز‏ و کار خرید زمین‌ را قبول نداشته‌اند که یکی از آنها اهالی روستای علمداری بودند: «وزارت نیرو ‏می‌گوید تمام مدارک برای خرید این زمین‌ها و سازوکار خریداری زمین موجود است و چون این طرح، ‏طرحی ملی است، نمی‌توان به راحتی آن را کنار گذاشت.»

همین هم دلیلی بوده که عبدوند به روستاییان ‏بگوید باید برای‎ ‎حل مشکلات‌شان وکیل بگیرند و پرونده را از طریق قضائی پیگیری کنند؛ چراکه طرح ‏ملی است و تنها مرجعی که می‌تواند در این وضع به آنها کمک کند، مراجع قضائی است: «این درحالی ‏است که وزارتخانه هم از موضع خود کوتاه نمی‌آید و می‌گوید پول‌ها پرداخت شده و مردم منطقه باید ‏همراهی کنند؛ چراکه حتی تعدادی از روستاهایی که پول‌شان را هم گرفته‌اند، دوباره برگشته و باز هم ‏خانه ساخته‌اند.»

به گفته او، برای حل این مشکل علاوه بر پیگیری‌های قضائی، همراهی استانداری و ‏سایر ارگان‌ها هم نیاز است و باید در این مورد همه همراهی کنند تا درنهایت مشکل حل شود. باید ‏صحبت روستاییانی که سال‌های‌سال ساکن آنجا بودند، شنیده شود و نگرانی‌هایشان پایان یابد. «من به ‏روستاییان گفتم درباره پیگیری کارهای اداری همراهشان خواهم بود و این همراهی مستلزم این است که ‏خودشان هم وکیل توانمندی بگیرند و پیگیری‌های حقوقی را شروع کنند.»‏