هفته‌نامه تجارت‌فردا
اقتصاد ایران با شش ابرچالش بیکاری، مشکلات نظام بانکی، بودجه، صندوق‌های بازنشستگی، آب و محیط زیست دست به گریبان است. با فرض باقی ماندن چالش‌ها، تصویر ایران ۱۴۰۰ چگونه است؟
مرضیه محمودی در هفته‌نامه تجارت فردا نوشت: جامعه ایران ترکیبی از«کوتاه‌مدت‌های بهم پیوسته» است که در آن موضوعات به مشکل تبدیل شدند، مشکلات چالش شدند و حالا چالش‌ها، ابرچالش شده‌اند. اگر این شش چالش حل نشود، تصویر ایران چگونه خواهد بود؟
۱. بمب ساعتی، سونامی بیکاری و یا شورش جوانان بیکار اما بازنشسته تصویر جامعه‌ای است که احتمالا سال ۱۴۰۰ با حدود ۵.۵ میلیون نفر بیکار مواجه است. وزیر تعاون کار و رفاه اجتماعی می‌گوید گزارشی از سونامی ۱۰ میلیون بیکار به حسن روحانی داده و وزیر کشور گفته اگر با الگوهای تجربه شده پیش برویم، سال ۱۴۰۰ حداقل ۱۱ میلیون نفر بیکار خواهیم داشت.
۲. دولت پس‌انداز کارکنان در صندوق‌های بازنشستگی را به جای سرمایه‌گذاری پیش‌خور کرده. در نتیجه صندوق‌های بازنشستگی برای پرداخت مقرری بازنشستگان خود متکی به بودجه دولتی هستند. دولت باید سالانه ۴۰ هزار میلیارد تومان- معادل یارانه نقدی- از بودجه عمومی صرف مستمری آنان کند و سالانه ۲۸ درصد به این رقم اضافه می‌شود. در چهار سال آینده دولت باید حدود ۸۰ هزار میلیارد تومان معادل سه چهارم کل درآمدهای مالیاتی سال ۹۶ و یا سه چهارم درآمد دولت از فروش نفت را صرف مستمری بازنشستگان کند.
۳. ناسا هشدار داده منطقه خاورمیانه در بدترین خشکسالی ۹۰۰ سال اخیر خود گرفتار شده است. ۴۵ کشور جهان در ۳۰ سال آینده در معرض خشکسالی شدید خواهند بود و ایران رتبه چهارم تنش آبی این گزارش را دارد. ۹۵ درصد مساحت کشور با بحران خشکسالی درگیر است. عیسی کلانتری گفته ادامه این روند یعنی تخلیه ایران از جنوب البرز تا دریاهای آزاد و از شرق زاگرس تا مرزهای شرقی کشور.
۴. تنش آبی در منطقه کم‌آب خاورمیانه آغاز شده و اگر چاره‌اندیشی نشود به زودی جرقه‌های جنگ آب زده می‌شود. ترکیه سد ایلیسو را تا سال ۲۰۱۹ تکمیل می‌کند (دو سال آینده) و با ساخت این سدها عملا دیگر آبی به سمت میان‌رودان جاری نمی‌شود که این به معنای افزایش چشمه‌های گرد و خاک است. از طرف شرق هم افغانستان کار را بر ایران درگیر خشکسالی داخلی سخت می‌کند. در یک نگاه کلی مرکز ایران درگیر خشکسالی خواهد بود، شهرهای شرقی درگیر ریزگردهای ناشی از بستن آب هیرمند روی ایرانند و غرب مرکز ریزگردهای ناشی از اقدامات ترکیه.
۵. بانک‌ها همچنان تحت فشار دولت‌اند، معوقات بانکی پرداخت نشده، بدهی دولت به سیستم بانکی ۲۱۰ هزار میلیارد تومان است و سودهای بالا رمق بانک‌ها را گرفته است. احتمالا با تدوام این روند، بانک‌ها در چند سال آینده بیش از گذشته بیشتر در معرض دستبرد دولت برای جبران دیگر هزینه‌ها قرار بگیرند. از طرف دیگر بدهی دولت به شبکه بانکی افزایش یابد و با کمبود نقدینگی بانک‌ها، بانک‌ها باید مشوق‌های بیشتری به سپرده‌گذاران خود بدهند.
۶. آمارها نشان می‌دهد ناپایداری و عدم تعادل بودجه در اقتصاد ایران روندی فزاینده دارد. کسری بودجه عملیاتی در بودجه سال ۹۶ معادل ۷۷ هزار میلیارد تومان است و در بودجه سال ۹۵ کمی کمتر از ۴۷ هزار میلیارد تومان بود. در شرایطی که نفت و مالیات توان تامین کسری تراز عملیاتی را ندارد، تنها راه تامین هزینه‌ها انتشار اوراق بدهی است. اما دولت فقیر برای پرداخت اصل و سود این اوراق باید اسکناس چاپ کند و نتیجه آن تورم است.