دو روز پس از ششمین سالگرد حصر میرحسین موسوی، مهدی کروبی و زهرا رهنورد سه منتقد سیاسی، علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی روز چهارشنبه ۲۷ بهمن ماه طی سخنانی طرح «آشتی ملی» را که طی هفته‌های گذشته توسط محمد خاتمی رییس جمهوری پیشین ایران مطرح شده بود، رد کرد و از اینکه روزنامه‌ها و رسانه‌ها در ایران به چنین پیشنهادی «پروبال» داده‌اند به صراحت انتقاد کرد. آقای خامنه‌ای «آشتی ملی» را موضوعی «بی‌معنی» دانست.
در یک هفته گذشته، محمد خاتمی رئیس جمهور دوره اصلاحات و حسن روحانی رئیس جمهور فعلی موضوع «آشتی ملی» را طرح و بر لزوم ایجاد آن تاکید کردند. برخی از اصولگرایان میانه رو نیز «رفع حصر» را از ملزومات «آشتی ملی» عنوان کرده و به طور ضمنی با آن موافقت کرده بودند. در حالی که بخشی از اصولگرایان تندرو به شدت با «آشتی ملی» مخالفت کردند.
پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ و سرکوب معترضان و شکل گیری فضای دوقطبی در جامعه ایران، بسیاری از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی کشور، برای پایان دادن به منازعات سیاسی و سرکوب مداوم نیروهای سیاسی منتقد، خواستار آشتی ملی نیروهای سیاسی به منظور پایان دادن به برخورد نیروهای حاکم با نیروهای منتقد شدند. اما علیرغم این درخواست عمومی، آیت‌الله خامنه‌ای و هوادارانش همچنان به در محاق نگاه‌داشتن نیروهای مخالف سیاسی ادامه داده‌اند.
آیت‌الله خامنه‌ای روز چهارشنبه طی سخنانی گفت: «مگر مردم با هم قهر هستند که بخواهند آشتی کنند؟ قهری وجود ندارد، البته مردم ما با کسانی که در سال ۸۸ به روز عاشورای حسینی اهانت کردند و با قساوت و لودگی و بی‌حیایی، جوان بسیجی را در خیابان لخت کردند و کتک زدند، قهر هستند و با آنها آشتی هم نمی‌کنند.»
او با اشاره به یکی از شعارهای معترضان پس از انتخابات سال ۸۸ گفت: «کسانی که با اصل انقلاب مخالف بودند و می‌گفتند “انتخابات بهانه است و اصل نظام هدف ماست”، عده‌ای معدودند و در مقابل اقیانوس عظیم و پر طراوت ملت ایران، فقط یک قطره کوچک هستند.»
رهبر جمهوری اسلامی همچنین گفت که «مردم ایران در جایی که پای اسلام، ایران، استقلال و ایستادگی مقابل دشمن در میان است، با همه وجود ایستاده و با یکدیگر متحد و مجتمع هستند، البته ممکن است در فلان قضیه سیاسی دو نفر با هم اختلاف‌نظر داشته باشند، اما این چیز مهم و مؤثری نیست و مسئله‌ای عادی و طبیعی به‌شمار می‌رود.»
در اظهارات روز بیست و هفتم بهمن ماه علی خامنه‌ای انتقادات ضمنی از دولت حسن روحانی نیز بیان شد از جمله اینکه گفت: «سال “اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل” در حال پایان یافتن است و مسئولان دولت و دیگر قوا باید به مردم گزارش دهند در این زمینه چه کرده اند؟» و «مسئولان نباید به مردم بگویند “باید چنین بشود”، بلکه باید بگویند :چنین شد».
رهبر جمهوری اسلامی از «بیکاری و رکود و گرانی» به عنوان «مشکلات مهم کشور» نام برد و گفت: «البته مسئولان در تلاش هستند اما ظرفیت‌های کشور بیش از اینهاست و راه خروج از مشکلاتِ چند بعدی هم مشخص است.» او هچنین گفت که شش سال «در زمینه هدف‌گذاری دشمن برای تشدید فشارهای اقتصادی و دلسرد شدن مردم» هشدار داده و گفت: «مسئولان باید به مسائل اقتصادی توجه کامل کنند، البته مسائل فرهنگی و علمی نیز مهم است اما در نگاه کوتاه‌مدت، مسائل اقتصادی در اولویت است.»
رهبر در مقابل رئیس جمهور اصلاح‌طلب
اظهارات علی‌خامنه‌ای، در واقع جوابی مستقیم به سیدمحمد خاتمی رئیس جمهوری است که طی هشت سال گذشته، نه تنها ممنوع الخروج بوده است، بلکه رسانه‌ها از انتشار عکس و مطالب مرتبط با او منع شده‌اند.
تنها یک هفته پیش در ۲۰ بهمن ماه ۱۳۹۵ محمد خاتمی رئیس جمهور دوره اصلاحات پیشنهاد «آشتی ملی» را طرح و گفت: «هرکس که حاضر است در چارچوب قانون اساسی عمل کند باید آزادی فعالیت داشته باشد و از همه آزادی‌های یک شهروند و حقوق شهروندی برخوردار باشد.»
محمد خاتمی با اشاره به تغییر رئیس جمهور آمریکا و افزایش احتمالی فشارها بر ایران گفت: «الان بهترین موقعیتی است که می توان فضای آشتی ملی را در کشور حکم‌فرما کرد و زمینه همبستگی بیشتر همه گرایش‌ها و نیروها را پدید آورد تا آنچه که واقعاً وجود دارد، یعنی عزم همه گروه‌ها، جریانات و دلسوزان نظام برای مقابله با تهدیدهای بیرونی و گزافه گویی‌ها و افراط‌کاری‌های کسانی که با اصل اسلام و انقلاب و ایران مخالف هستند و نیز برای پیشرفت و توسعه کشور هم‌صدایند، دیده شود که در فراهم آوردن زمینه این اتحاد، حاکمیت نقش بسیار مهمی دارد.»
رئیس جمهور سالهای ۱۳۷۶-۱۳۸۴ در ایران اضافه کرد: «من می گویم که هیچ‌کس نباید در گذشته بماند! همه به آینده نگاه کنند. کسانی که در حصر و زندان هستند هم در این زمینه دلشان برای انقلاب و کشور می سوزد و نسبت به تهدیدهایی خارجی موضع دارند و بی‌شک بیشتر از خیلی از کسانی که در جامعه، مدعی انقلابی‌گری هستند دلشان به درد آمده است. باید از این فرصت حسن استفاده کنیم و زمینه آشتی ملی را فراهم آوریم و از این مرحله با درایت به سوی دفاع از اصل اسلام و انقلاب و کشور و منافع مردم حرکت کنیم.»
محمد خاتمی البته به نقش «حاکمیت» و رهبر جمهوری اسلامی در فراهم آوردن زمینه «آشتی ملی» هم تاکید کرد و گفت: «به آشتی ملی و تحقق بیش از پیش همبستگی درونی امیدوارم که البته زمینه آن باید از سوی حاکمان فراهم شود.»
دو روز بعد، حسن روحانی هم در جریان سخنرانی ۲۲ بهمن، جشن سالگرد پیروزی انقلاب سال ۵۷، بر «آشتی ملی» تاکید کرد و گفت: « با پیروی از مقام معظم رهبری در پی اجماع، آشتی و انسجام ملی هستیم.»
واکنش اصولگرایان و اصلاح طلبان به موضوع «آشتی ملی»
پیشنهاد محمد خاتمی و تاکید حسن روحانی بر لزوم «آشتی ملی»، با واکنش‌های مختلفی مواجه شد. اصلاح‌طلبان آز آن استقبال کردند اما طیف‌هایی از اصولگرایان تندرو آن را طرحی برای «رفع حصر» و برنامه رئیس جمهور دوره اصلاحات برای پُر کردن خلا ناشی از مرگ اکبرهاشمی رفسنجانی عنوان کردند.
عباس سلیمی نمین از چهره‌های اصولگرا و مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران که سال ها مدیر مسئول «کیهان هوایی» یک رسانه نزدیک به نهادهای امنیتی را در کارنامه خود دارد گفت که «پبش نیاز آشتی ملی رفع حصر موسوی و کروبی است.»
حتی محمد علی‌آبادی از معاونان محمود احمدی نژاد در دولت سابق نیز درباره اینکه «آیا رفع حصر بخشی از این سازو کار آشتی ملی هست یا نه»، گفت: «بله چرا نیست، اختلاف‌نظر طبیعی است اما آشتی ملی واجب است» و «رفع حصر هم بخشی از سازو کار آشتی ملی است.»
در میان چهره‌های اصلاح طلب، مصطفی تاج‌زاده که خود از سال ۸۸ تا ۹۴ بازداشت و زندانی شده بود، در تشریح ایده آشتی ملی گفت: «مقصود رئیس دولت اصلاحات این است که همه کسانی که به قانون اساسی ملتزم هستند، بتوانند در فرآیند مدیریت کشور و در عرصه اجتماع و سیاست فعال شوند و امکان خدمتگزاری یابند. تأکید دیگر ایشان این بود که ما به هیچ عنوان دست از هویت، ایده‌ها و عقاید خودمان برنمی‌داریم، کما اینکه انتظار نداریم چه اصولگراها و چه دیگر نیروهای قانونگرای خارج از این دو جناح، برای آشتی و وفاق ملی از باورها و عقایدشان دست بکشند؛ بلکه لازم است برای حل مشکلات دست یاری به یکدیگر داده، با یافتن اشتراکات، روی این نقاط مشترک تأکید کنند و درمورد اختلاف‌ها نیز با ساز و کار قانونی به رقابت سالم بپردازند و درنهایت تسلیم نظر مردم باشند.»
مجید انصاری معاون حقوقی حسن روحانی، طی یادداشتی در روزنامه اعتماد پیشنهاد «آشتی ملی» را به معنای «تحکیم همبستگی ملی» عنوان کرد و گفت که با توجه به شرایط منطقه و جهان «دشمنان ما باید از ایران در مسائل کلان ملی صدای واحدی را بشنوند.» او البته حملات جناح اصولگرا به دولت را مورد نکوهش قرار داد و نوشت که «تاکیدات محمد خاتمی و بزرگان اصلاحات» بر «آشتی ملی» ناشی از «درک حساسیت مقطع کنونی» است.
اصولگرایان تندرو اما هرگونه آشتی ملی را رد کردند. برای مثال حسین شریعتمداری نماینده رهبر جمهوری اسلامی در روزنامه کیهان در سرمقاله روز یک شنبه ۲۴ بهمن ماه(۹۵) این روزنامه پیشنهادکنندگان «َآشتی ملی» را وابسته به آمریکا، اسرائیل و انگلیس معرفی و آنها را متهم کرد که «ماموریت تازه‌ای برای فتنه انگیزی و توطئه ای دیگر در آستین» دارند و در صدد « ورود به ساختار نظام و نفوذ به مراکز تصمیم‌ساز و سیاست‌پرداز با هدف تغییر محاسبات مسئولان» برآمدهاند.
روزنامه وطن امروز، که به مهرداد بذرپاش، نماینده تندرو سابق مجلس نزدیک است، پیشنهاد دهندگان «آشتی ملی» را متهم کرد که «از سال ۸۵ طراحی یک انقلاب رنگی» را تدارک دیده و آن را در انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ اجرا کرده‌اند و پس از شکست اعتراضات پس از آن انتخابات «در ضعیف‌ترین موقعیت خود در طول سالهای پس از انقلاب اسلامی قرار گرفتند». اگرچه در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ ائتلاف اکبرهاشمی رفسنجانی و حسن روحانی با اصلاح طلبان سبب پیروزی آنها در انتخابات شد. این روزنامه نوشت که هدف پیشنهاد دهندگان «آشتی ملی» بازسازی تشکیلاتی لیبرال‌ها پس از مرگ اکبر هاشمی رفسنجانی است.
این روزنامه امکان اجرای آشتی ملی را رد کرد و نوشت که معترضان انتخابات سال ۸۸ «می‌توانند در صورت توبه، به مسجد بازگردند و در کنار مومنان قامت ببندند و نماز بخوانند اما نباید انتظار داشته باشند کفش‌دزد دیروز، امام جماعت امروز شود.»
صادق لاریجانی، رئیس قوه قضائیه، نیز در اظهار نظری ضرورت موضوع «آشتی ملی» را در ایران رد کرد، گفت: «برخی گفته‌اند که رئیس قوه‌قضاییه با آشتی ملی مخالف است. من قطعا مخالف آشتی، صلح و دوستی نیستم اما بحث بر سر این است که آشتی ملی در حال حاضر موضوع ندارد، مردم با هم قهر نیستند که نیازمند آشتی ملّی باشد.»
رئیس قوه قضائیه همچنین گفت که «عده ای در جریان فتنه از مردم جدا شدند. مشکل از مردم نیست مشکل از آنها‌ست که از مردم جدا شدند. آنها باید به دور از فرافکنی از مسیر نادرست خود که همصدایی با دشمن است، بازگردند و به مردم بپیوندند. راه بازگشت نیز قبول اشتباه است. گاه انسان‌ها بر اثر برخی تعصبات، اشتباه خود را نمی‌پذیرند و برای خود ودیگران باور نادرست ایجاد می‌کنند. اگر جداشدگان از مردم، حق طلب باشند راه برای اصلاح باز می‌شود لذا اولین گام این است که دست از فتنه‌گری بردارند و اشتباه خود را بپذیرند.»
اظهارات روز چهارشنبه آیت الله خامنه‌ای نشان داد که نظر او به طیف اصولگرایان تندرو نزدیک است و حتی در سخنان خود بدون اشاره مستقیم به بخش‌هایی سرمقاله ۲۴ بهمن ماه کیهان استناد کرد. حسین شریعتمداری مدیرمسوول کیهان در شماره ۲۴ بهمن ماه در این روزنامه نوشت که در سال ۱۳۸۸ شعار «انتخابات بهانه است، اصل نظام نشانه است» نشان داد که چون رهبران جنبش سبز «از حمایت دشمنان بیرونی به اطمینان رسیده بودند، مقصود نهایی خود را بر زبان آوردند.»
این شعار دقیقا همان شعاری است که آیت الله خامنه‌ای سه روز بعد در سخنرانی روز چهارشنبه ۲۷ بهمن ماه خود آن را مورد استناد قرار داد و گفت: «کسانی که با اصل انقلاب مخالف بودند و می‌گفتند “انتخابات بهانه است و اصل نظام هدف ماست”، عده‌ای معدودند و در مقابل اقیانوس عظیم و پر طراوت ملت ایران، فقط یک قطره کوچک هستند.»
آیت الله خامنه ای علاوه بر رد پیشنهاد «آشتی ملی»، در مجموعه‌ای از انتصاباتی که طی ماه های گذشته به ویژه پس از مرگ اکبر هاشمی رفسنجانی انجام داده نیز نشان داده است که حداقل در شرایط فعلی با طیف‌های تندروی جناح اصولگرا و سپاه پاسداران نزدیک تر شده است. انتصاب «حسین نجات» یک عضو ارشد سپاه با دیدگاه‌های تند به عنوان «جانشین سازمان اطلاعات سپاه پاسداران»، انتصاب غلامحسین غیب‌پرور فرمانده پیشین سپاه استان فارس که به عنوان چهره‌ای تندرو در میان همقطارانش شهرت دارد به فرماندهی بسیج و انتصاب موقت محمدعلی موحدی کرمانی نماینده پیشین آقای خامنه‌ای در سپاه پاسداران به عنوان جانشین اکبر هاشمی رفسنجانی در ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام از جمله این انتصابات است.
رهبر جمهوری اسلامی حتی پس از درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی در حکمی بی سابقه علی اکبر ولایتی مشاور خود در امور بین الملل را به عنوان «رئیس هیات موسس دانشگاه آزاد اسلامی» منصوب کرد، درحالی که اساسنامه و آئین نامه‌های داخلی این دانشگاه بیانگر وجود مکانیزم های دیگری برای تعیین جانشین اکبر هاشمی رفسنجانی در این سمت است. انتظار می رفت که حسن خمینی عضو دیگر هیات موسس دانشگاه آزاد به چنین سمتی برسد اما آیت الله خامنه‌ای در حکمی حکومتی با دخالت مستقیم در امور این دانشگاه غیردولتی رئیس آن را منصوب کرد.
مجموعه این مواضع و اقدامات و به ویژه رد پیشنهاد «آشتی ملی» توسط رهبر جمهوری اسلامی از آن حکایت دارد که تلاش نمایندگانی چون علی مطهری برای رفع حصر از میرحسین موسوی، مهدی کروبی و زهره رهنورد نیز با موانع سختی مواجه است.
طرح موضوع «آشتی ملی» برای حسن روحانی، یک موقعیت برای طرح مطالبات و خواست‌های مرتبط با حقوق و آزادی‌های فردی بخشی از افرادی که پس از انتخابات ۸۸ دستگیر و زندانی شدند و به نوعی خسارت دیدند فراهم می کرد. ولی با بستن این دریچه توسط رهبر ایران، و حمله نیروهای اصولگرای نزدیک به او به طراحان این ایده، عملا بهبود وضعیت در این حوزه‌ها چشم انداز روشنی را نوید نمی‌دهد. به علاوه کلی بودن طرح «آشتی ملی» از سوی حسن روحانی و محمدخاتمی، امکان اجتماعی و بسیج اجتماعی در خصوص این موضوع را بسیار محدود می‌کند. هیچ کدام از این دو نگفتند که در چارچوب این طرح «آشتی ملی» چه تغییراتی را از طرف مقابل انتظار دارند و در مقابل خود چه امتیازاتی را اعطاء می‌کنند.