منبع: تابناک
از زمان مطرح شدن محور سه جانبه ایران-روسیه-ترکیه در خصوص مساله سوریه، همواره این مهم یکی از دغدغه‌های اصلی تحلیل‌گران بوده است که آیا داخل شدن ترکیه در این محور برای ایران به شکل کلی یک تهدید محسوب شده یا آنکه اساسا ایران با استفاده از پویایی‌هایی که ورود ترکیه در صحنه عملیاتی ایجاد می‌کند، از فرصت‌های اساسی در تعاقب اهداف خود در سوریه برخوردار خواهد شد.
این مساله و این سوال البته از ابعاد پیچیده‌ای برخوردار است که پرداختن به همه آن‌ها نیازمند مباحث و گفتگو‌های مفصلی است. ترکیه تاثیرگذاری بسیاری بر وضعیت عملیاتی در سوریه دارد و با توجه به نفوذی که این کشور در میان گروه‌های معارض علیه دولت دارد، قطعا ورود ترکیه به محور ایران و روسیه تغییرات اساسی در ادامه جنگ در سوریه ایجاد خواهد کرد.
از سوی دیگر باید به این نکته اشاره داشت که قطعا حضور ترکیه در محور ایران و روسیه که با حمایت تهران و مسکو همراه بوده است، با توجه به تقابل‌های جدی استراتژیک و منافع ترکیه با ایران، به ویژه در مورد بشار اسد به معنی آن است که هم تهران و هم آنکارا بر سر چانه‌زنی در خصوص منافع و استراتژی خود در سوریه کنار آمده و با میانجی‌گری مسکو توانسته‌اند خط مشترکی را – شاید به شکل موقت – در سوریه پیدا کرده تا دنبال کنند.
تا اینجای کار به نظر همه چیز برای ایران مساعد است. حضور ترکیه قطعا می‌تواند با خنثی کردن تهدیدات ناشی از معارضان علیه دولت بشار اسد، در حال حاضر، بخش مهمی از دغدغه‌های استراتژیک ایران در سوریه را آرام کند. قطعا توافق آتش‌بس در سوریه و متمرکز شدن قوای معارض و دولتی برای بیرون کردن داعش از سوریه مهم‌ترین دستاورد ایران از ورود ترکیه به محور بوده است، زیرا عملا تهدیدات فوری علیه دولت بشار اسد را به یک فرصت استثنایی برای شکست یک دشمن مشترک و خطرناک هم برای سوریه و هم بری منطقه تبدیل کرده و حتی امکان ابقای بشار اسد در قدرت را نیز – در پی مذاکرات سیاسی – فراهم آورده است.
مسکو و اولویت آنکارا
اما آنچه به یک باره این پرده خوش‌بینی را از مقابل دیدگان ما کنار می‌زند، تحولاتی است که طی هفته‌های اخیر و از زمان برگزاری نشست سه جانبه در مسکو شاهد آن هستیم. آنچه می‌بینیم این است که به تدریج ایران در این محور سه‌گانه ظاهرا تبدیل به یک بازیگر گوشه‌نشین شده و دستور کار امنیتی در سوریه را به تدریج به مسکو و آنکارا واگذار می‌کند.
اولین مورد از این مساله را در خصوص توافق آتش‌بس در سوریه دیدیم که به صراحت آنکارا و مسکو به عنوان بازیگران تدوین کننده و تضمین کننده آن معرفی شدند. هرچند کرملین اشاره کرده که ایران نیز در این آتش‌بس تاثیرگذاری جدی داشته است، اما عدم مداخله ایران در برقراری آتش‌بس به لحاظ عملیاتی و بیرون ماندن نام ایران از تضمین‌کنندگان آن، نکته‌ای اساسی است که در خصوص آن چندان بحثی به میان نیامده است.
موضوع دیگر حمایت‌های گسترده‌ای است که اکنون نیروی هوایی روسیه از عملیات سپر فرات آنکارا در مرزهای شمالی سوریه به عمل می‌آورد. هرچند بخش‌هایی که اکنون عملیات فرات در آن جریان دارد، مناطق اغلب تحت کنترل داعش همچون ادلب است، اما به خوبی می‌توان دریافت که هدف دیگر ترکیه که دست کمی از موضوع داعش ندارد، کردهایی هستند که به تدریج در این مناطق قدرت گرفته و ظاهرا به دنبال ایجاد یک منطقه خودمختار کردنشین در این نواحی از سوریه می‌باشند. کردهایی که از حمایت آمریکا نیز برخوردار هستند – یا تا اینجا به خوبی برخوردار بوده‌اند.
عملیات سپر فرات اگر همچنان با حمایت‌های هوایی روسیه ادامه پیدا کند، می‌توان حدس زد که در آینده نزدیک به نتیجه مطلوب ترکیه ختم خواهد شد و در پی آن آنکارا از یک موقعیت تاکتیکی و استقرار نظامی بسیار خوب در سوریه برخوردار خواهد شد. موضوعی که به شدت می‌تواند معادلات آتی در سوریه را به نفع ترکیه تغییر دهد. ایران در این خصوص نیز به نظر سکوت اختیار کرده و در حال حاضر تنها شاهد همکاری عملیاتی روس‌ها و نیروهای ترکیه در شمال سوریه است. موضوعی که تا پیش از این نه مطرح بود و نه شدنی به نظر می‌رسید.
آنچه به نظر می‌رسد این است که حضور ترکیه در سوریه و در همراهی با روسیه، برای مسکو اهمیت بسیار زیادی دارد. این موضوع به قدری حائز اهمیت است که حتی ماجرای قتل سفیر روسیه در آنکارا نیز نتوانست ضربه‌ای به آن وارد کند. دلایل این اهمیت نیز به نظر مشخص است.
ترکیه قطعا می‌تواند مسیر بسیار مطمئن‌تری از ایران برای مسکو در راستای استراتژی توسعه از جنوب باشد. پویایی‌های امنیتی منطقه قفقاز و آسیای میانه، برای بازیگری مانند روسیه که در پی تبدیل شدن به یک هژمونی در این خطه است، اهمیت بسیاری دارد و بدون شک ترکیه مهم‌ترین بازیگر تاثیرگذر در این منطقه می‌تواند باشد. از سوی دیگر مساله گرجستان، اوکراین و کریمه اکنون مسیری است که روسیه برای عقب نگاه داشتن ناتو از حیطه خود برای آن اهمیت بسیاری قایل است و وقتی خوب نگاه می‌کنیم در می‌یابیم که ترکیه در مسیر روسیه برای این بخش از اروپا قرار دارد. این مسائل اهمیت ترکیه را برای روسیه دوچندان کرده است و با توجه به آنکه ترکیه دومین نیروی قدرتمند در ناتو را به لحاظ عملیاتی در اختیار دارد، می‌تواند در صورت عدم همراهی با روسیه، دردسرهای جدی برای جاه‌طلبی روس‌ها باشد.
همه این مسائل یک چیز را به ما در ابتدا می‌گوید: اینکه ترکیه حداقل به لحاظ استراتژیک اهمیت بیشتری از ایران برای روس‌ها دارد و اکنون شواهد این اهمیت را به خوبی در محور سه گانه می‌بینیم. روسیه اکنون هماهنگی بیشتری با ترکیه دارد و به نظر ابتکار عمل در سوریه اکنون به دست ترک‌ها و روس‌ها و در نهایت با مشاوره ایران است. ظاهرا.
ناتو و یک دغدغه امنیتی بزرگ
حتی این همراهی و نزدیکی به حدی است که به تدریج منجر به ترس و واهمه غرب و آمریکا نیز شده است. نیروهای ائتلاف آمریکا به خوبی اکنون شاهد همراهی و حرکت روسیه و ترکیه در سوریه هستند و این موضوع با توجه به آنکه ترکیه عضوی از ناتو است، برای غرب هشداری جدی و یک دغدغه امنیتی به حساب می‌آید.
رویترز روز چهارشنبه، ۴ ژانویه/۱۵ دی ۱۳۹۵، گزارش داده است که نیروهای ائتلاف آمریکایی هفته گذشته در یک پرواز جدی به حمایت از نیروهای ترکیه در عملیات سپر فرات پرداخته‌اند. پیتر کوک سخنگوی پنتاگون در این باره با تایید این حمایت گفته است که این حمایت یک «نمایش صریح از قدرت» بوده است.
این موضوع اهمیت بسیاری دارد زیرا آمریکا و ناتو تا کنون هیچ علاقه‌ای به حمایت از ترکیه در عملیات‌های سوریه نداشته‌اند. حمایت ائتلاف از کرد‌ها یکی از مهم‌ترین دلایل این موضوع بوده است. اما اکنون به نظر می‌رسد که نزدیکی روسیه به ترکیه – با توجه به ضربه‌هایی که ترکیه از ناتو و همچنین اروپا طی ماه‌های اخیر خورده است – برای ناتو و آمریکا به حدی جدی شده است که موضوع کرد‌ها را در حاشیه قرار می‌دهد.
اگر ائتلاف آمریکا به این شکل وارد حمایت از ترکیه شود، این مساله معانی جدی برای وضعیت سوریه و به ویژه ایران دارد. به عبارت دیگر اگر ناتو در پی آن باشد که از افتادن ترکیه به دامان روسیه جلوگیری کند، و با دلجویی از ترکیه شروع به حمایت از عملیات این کشور کند، روسیه را عملا وارد یک بازی امتیازدهی کرده است. در این شرایط مسکو باید با توجه به اهمیت آنکارا برای اهداف خود، امتیازات بیشتری به ترک‌ها بدهد که معنی آن این است که باز هم دست ایران در محور سه گانه کوتاه‌تر خواهد شد و قدرت چانه‌زنی ترکیه با روسیه بیشتر از ایران خواهد بود.
به نظر اگر این مسائل درست باشد، وضعیت در سوریه چندان به نفع ایران پیش نمی‌رود. البته همه این‌ها با توجه به عدم اطلاعاتی که از نشست مسکو در اختیار است، بیش از همه تجزیه و تحلیل‌های برآمده از اتفاقات جاری است. شاید ایران قبل از همه این‌ها حجت را با روسیه و ترکیه در مورد منافع خود تمام کرده باشد و اکنون بیرون ماندن ایران از این تحولات را بتوان تایم اوت ایران از روسیه دانست. همچنین مذاکرات آتی در آستانه قزاقستان می‌تواند بسیاری از مسائل را روشن کند و آینده دستاوردهای هر سه کشور در سوریه را مشخص سازد.
اما آنچه اکنون می‌توان فهمید این است که آنکارا به تدریج در حال به دست گرفتن نقش بیشتری در محور سه گانه است و روس‌ها نیز تا کنون نشان داده‌اند که مشکلی با پیگیری اهداف ترکیه در سوریه ندارند و همکاری با آنکارا را تحت شرایط مشخصی، ارجح و دارای اولویت می‌دانند.
اگر این حدس و گمان‌ها صحیح باشد، باید لزوم یک هشدار جدی را درک کرد. اینکه ایران مجبور به چانه زنی بر سر مهم‌ترین اهداف خود در سوریه – بیش از پنج سال بر سر آن‌ها مقاومت کرده – نشود و یا مجبور به دادن امتیازاتی که قرار بر آن نبوده، نباشد.
علی اکبر ولایتی روز گذشته به صراحت بیان کرده است که ایران از حمایت از خط مقاومت در سوریه دست نخواهد کشید. شاید این سخنان ولایتی اشاره‌ای به این چرخش وضعیت به ضرر ایران نیز در دل خود داشت باشد و هشداری باشد هم به روس‌ها و هم به آنکارا.
***
خروج حزب الله از سوریه جزء بندهای توافق روسیه - ترکیه
سرویس بین‌الملل فردا
طرف‌های لبنانی نزدیک به حزب‌الله فاش کردند که حزب‌الله به شدت اوضاع جاری در سوریه و رفتارهای روسیه را زیر نظر دارد تا دریابد واقعا نیات روسیه از اعمال آتش‌بس در سراسر سوریه در توافق با ترکیه چیست.
به گزارش روزنامه العرب، چاپ لندن، اخباری به دست نیروهای حزب‌الله رسیده که حاکی از آن است که در آتش‌بس سوریه بندی گنجانده شده که به موجب آن از نیروهای مسلح خارجی به عنوان تضمینی برای اعتمادسازی قبل از آغاز گفت‌و‌گوهای سوری – سوری خواسته می‌شود که سوریه را ترک کنند. همچنین گفته می‌شود که مسکو قبل از اجرای توافق این مساله را به اطلاع تهران رسانده است.
منابع آگاه به اطلاع روزنامه العرب رسانده‌اند که رهبران حزب‌الله به دقت دستورات روسیه از طریق ایران را زیر نظر دارند، روس‌ها به ایرانی‌ها گفته‌اند که ضرورت دارد نیروهای حزب‌الله همانند دیگر گروه‌های شبه‌نظامی مسلح حامی بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه و گروه‌های مسلح مخالف وی از شهرهای مختلف سوریه عقب‌نشینی کنند.
به گفته این منابع آنچه باعث ناراحتی رهبران حزب‌الله شده این است که که طرح مورد انتظار روسیه، بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه را ناراحت نکرده و او هم چندان بدش نمی‌آید که نیروهای حزب‌الله و عراقی و افغانساتی و پاکستانی که شمار آن‌ها ده‌ها هزار نفر تخمین زده می‌شود، خاک سوریه را ترک کنند تا برگ فشاری از سوی ایران علیه او نباشند.
ناظران می‌گویند که اسد خود را از هر گونه پایبندی اخلاقی یا سیاسی به حزب‌الله رها می‌بیند، به ویژه که این گونه قلمداد شده است که این نیروهای روسیه و نه ایران و نیروهای مسلح وفادار به آن بودند که جنگ در سوریه را بعد از آزادسازی حلب پایان دادند. آن‌ها در تایید این ادعای خود به استقبال فوری بشار اسد از آتش‌بس در مقابل تاخیر تهران در پذیرفتن آن اشاره می‌کنند و ادعا می‌کنند که ایران تنها با صدور بیانیه‌ای ساده از سوی وزارت امور خارجه‌اش بسنده کرد که نشان می‌دهد بشار اسد بیشتر دوست دارد زیر چتر روسیه باشد تا زیر چتر ایران و نیروهای وفادار به آن.
یک ناظر سیاسی لبنانی که روزنامه العرب نامی از او به میان نیاورده است در این باره گفت که توافق روسیه – ترکیه بر سر سوریه، بندی در خود دارد که در آن بر خروج نیروهای حزب‌الله از شهرهای سوریه تاکید کرده است. به گفته این ناظر خروج حزب‌الله از سوریه می‌تواند عواقب خطرناکی را برای سوریه رقم بزند و انتظار می‌رود که ایران به آسانی زیر بار این خواسته روسیه نرود و واکنشی مقتدرانه از خود نشان دهد تا ثابت کند بازیگری مهم در سوریه است که نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت.
مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه روز پنج شنبه گفت: «همه نیروهای مسلح خارجی باید سوریه را ترک کنند و حزب‌الله نیز باید به لبنان برگردد.»
اظهار نظر مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نشان تلویحی از وجود چنین بندی در توافق روسیه – ترکیه دارد که البته با برخورد سرد ایران از آن مواجه شده است.
در واکنش به اظهارات چاووش اوغلو، ابراهیم امین السید، رئیس شورای سیاسی حزب‌الله گفت: «نیروهای حزب الله بنا به تصمیم ترکیه در سوریه نیستند (...) و بنا به تصمیم ترکیه نیز سوریه را ترک نمی‌کنند.» وی این اظهارات را بدون اشاره به مواضع روسیه بیان کرد.
به اعتقاد برخی تحلیل‌گران ایران برای حفظ رضایت روسیه از یک سو و حفظ توافق هسته‌ای‌اش تلاش خواهد کرد به نوعی از کنار این موضوع بگذرد و حزب‌الله و دیگر جریان‌های مسلح را نیز در این رابطه راضی نگه دارد.
اکثر تحلیل‌های موجود حاکی از آن است که ایران به توافق روسیه – ترکیه احترام می‌گذارد و اجازه نمی‌دهد که اختلاف دیدگاهی میان تهران با مسکو و آنکارا بر سر مساله سوریه به وجود آید تا به این ترتیب وضعیت حاکم بر سوریه و حفظ حکومت بشار اسد در قدرت تثبیت شود و خللی به وجود نیاید تا مثلا حادثه‌ای مثل سقوط دوباره تدمر به دست داعش تکرار شود.
اخیرا روزنامه «ایزویستیا»ی روسیه مقاله‌ای را منتشر کرد که در آن نیروهای ویژه حزب‌الله را متهم به انجام عملیات ترور رهبران میدانی مخالفان در ادلب سوریه کرد. مقاله‌ای که باعث ناخرسندی حزب‌الله شد اما نشان می‌داد که مواضع روسیه در برابر فعالیت‌های حزب‌الله در سوریه چندان هم ایجابی نیست.