واکنش آمریکا به استفاده روسیه از پایگاه نظامی ایران
رادیو فردا: سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا می‌گوید که استفاده روسیه از یک پایگاه هوایی ایران برای انجام حملات هوایی در سوریه «تاسف‌بار است ولی این اقدام غیرمنتظره نبود».
مارک تونر روز سه‌شنبه ۲۶ اسفند به خبرنگاران گفت که واشینگتن همچنان در حال ارزیابی میزان همکاری میان ایران و روسیه است.
وی گفت که جان کری وزیر امور خارجه آمریکا با سرگئی لاروف همتای روس خود در این زمینه صحبت کرده و ضمن ابراز نگرانی، گفته که استفاده از پایگاه نظامی ایران نقض احتمالی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اشاره نکرد که استفاده از پایگاه نظامی ایران از سوی روسیه در تضاد احتمالی با کدام بخش از این قطعنامه شورای امنیت است. ولی بر اساس بند «۵» پیوست «ب» قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، «عرضه، فروش و یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم هرگونه تانک جنگی، خودروهای رزمی زرهی، سامانه‌های توپخانه‌ای سنگین، هواپیماهای رزمی، بالگردهای تهاجمی، ناوهای جنگی، موشک‌ها و یا سامانه‌های موشکی، آن گونه که در نظام ثبت سلاح‌های متعارف ملل متحد تعریف شده است» تا پنج سال پس از «روز قبول توافق برجام» ممنوع است.
وزارت دفاع روسیه روز سه‌شنبه اعلام کرد که جنگندههای این کشور برای بمباران مواضع مخالفان بشار اسد رییس جمهوری سوریه از پایگاه همدان استفاده کرده‌اند.
به گزارش خبرگزاری رویترز، در این حملات از بمب‌افکن‌های دورپرواز توپولوف ۲۲ و جنگنده بمب‌افکن‌های سوخوی ۳۴ استفاده شده است.
علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، این خبر را تایید کرده و در عین حال گفته که همکاری تهران و مسکو «راهبردی» است.
پایگاه سوم شکاری نیروی هوایی ایران به نام شاهرخی (نوژه) در نزدیکی کبودرآهنگ در شمال در استان همدان قرار دارد.
***
اطلاعیه وزارت دفاع روسیه
وزارت دفاع روسیه استقرار بمب افکن‌های تو-22 ام 3 و سو-24 را در ایران تایید کرد.
به گزارش فرارو به نقل از خبرگزاری روسی اسپوتنیک، روز سه شنبه این هواپیماها با پرواز از فرودگاه نظامی همدان به مواضع داعش در سوریه حمله کردند.
در اطلاعیه وزارت دفاع روسیه آمده است: «شانزدهم آگوست سال ۲۰۱۶، بمب افکن های دوربرد تو-22 ام 3 و بمب افکن های تهاجمی سو-34، با پرواز از فرودگاه نظامی همدان (جمهوری اسلامی ایران) به تاسیسات گروهک تروریستی داعش و جبهه النصره در استان های حلب، دیرالزور و ادلب حمله کردند.»
یک سناتور روس نیز از آمادگی پارلمان این کشور برای تصویب موضوع استقرار جنگندههای نظامی روسیه در ایران خبر داد.
«ویکتور آذروف» در گفت‌وگو با خبرگزاری «ریانووستی» تأکید کرد: «درست مشابه تصویب توافق با سوریه در خصوص استقرار نیروهای هوایی روسیه در این کشور، تصویب توافق با ایران در این خصوص نیز ضروری است. به اعتقاد من شورای فدراسیون روسیه آمادگی داشته باشد تا این تصمیم را به صورت قانون به تصویب برساند.»
وزارت دفاع روسیه همچنین اعلام کرده است که نیروهای هوایی بوسیله این بمب افکن ها که از فرودگاه همدان برخاستند، موفق شده اند 5 انبار سلاح و مهمات و پایگاه تروریست ها را در حلب بمباران کند.
کانال۲۴ روسیه نیز تصاویری از حداقل سه بمب افکن روسی در پایگاه هوایی نوژه در همدان را نشان داده است.
این اولین بار است که هواپیماهایی روسی از حریم هوایی ایران برای حمله به مواضع تروریست ها و مخالفان استفاده می کند. براساس این گزارش، مسافت پرواز این هواپیماها از مقر قبلی تا سوریه بیش از دوهزار کیلومتر بود اما با استفاده از همدان، این مسافت ۶۰ درصد کاهش خواهد یافت.
این خبر در حالی منتشر شده است که شب گذشته رسانه‌ها اعلام کردند که روسیه از ایران و عراق درخواست کرده است که اجازه استفاده از حریم هوایی کشورشان را برای پرتاب موشک کروز صادر کنند.
از سوی دیگر «ولادیمیر کوموییدوف» رئیس کمیته دفاع مجلس نمایندگان روسیه و فرمانده سابق ناوگان دریای سیاه این کشور اعلام کرد که عراق و ایران کانالی هوایی را برای عبور موشکهای کروز روسیه بر فراز حریم هوایی خود ایجاد خواهند کرد.
همچنین خبر استقرار بمب افکن‌های روسی در حالی انتشار می‌یابد که میخائیل بوگدانف، نماینده رئیس جمهوری روسیه در امور خاورمیانه به تهران سفر کرده و گفته می‌شود جنگ داخلی سوریه محور اصلی گفتگوهای دو طرف خواهد بود.
همچنین علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در واکنش به انتشار خبرها مبنی بر استفاده روسیه از فضا و امکانات ایران برای حمله به تروریست ها در سوریه گفت: «همکاری های تهران - مسکو برای مبارزه با تروریسم در سوریه راهبردی است و ما در این زمینه تبادل ظرفیت و امکانات داریم.»
علی شمخانی مقام عالی هماهنگ کننده اقدامات سیاسی امنیتی ایران با سوریه و روسیه است.
او همچنین افزود: «با همکاری های سازنده و گسترده میان ایران، روسیه، سوریه و جبهه مقاومت شرایط برای تروریست‌ها بسیار دشوار شده و این روند با آغاز عملیات جدید و گسترده تا نابودی کامل آن‌ها ادامه خواهد داشت.»
***
درباره استفاده بمب‌افکن‌های روسیه از پایگاه نوژه
بی بی سی:
بمب‌افکن‌های دوربردی که روسیه در خاک ایران مستقر کرده بر اساس گزارش‌ها از نوع توپولوف ام-۲۲ و بمب‌افکن‌های سوخو از نوع ۳۴ است که هواپیماهای سنگین نظامی محسوب می‌شوند. به دلیل محدودیت پایگاه هوایی روسیه در لاذقیه که امکانات آن توانایی پذیرش این هواپیماها را ندارد، روسیه مجبور است بمب‌افکن‌های خود را در یک پایگاه هوایی مجهز مستقر کند اما ظاهرا در حال حاضر چنین امکانی در داخل خاک سوریه وجود ندارد. در این شرایط انتخاب‌های دیگر برای روسیه خاک خود این کشور یا استفاده از کشور سومی است که با آن همکاری نظامی دارد.
از نظر افزایش سرعت عملیات، کاهش هزینه‌های سوخت و سوخت‌گیری پرواز بمب افکن‌های روسی از شهرهای غربی ایران به نفع روسیه است. برای به پرواز درآمدن بمب افکن‌های روسی از خاک این کشور به مقصد سوریه نیاز به دریافت مجوز استفاده نظامی از حریم هوایی چند کشور یا دست کم ترکیه وجود دارد در صورتی که با استفاده از پایگاه هوایی ایران در همدان، بمب افکن‌های روسی صرفا نیازمند مجوز عبور از آسمان عراق هستند که روابط سیاسی و نظامی بسیار نزدیکی با ایران دارد و در حال گرفتن «کمک مستشاری» از ایران برای مبارزه با داعش است.
اصل ۱۴۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می‌گوید «استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند به عنوان استفاده های صلح آمیز باشد ممنوع است» اما قانون درباره در اختیار دادن پایگاه نظامی به صورت موقت یا اجاره‌ای یا اجازه استقرار هواپیماهای نظامی خارجی سکوت کرده است.
بر اساس اصل ۱۷۶ قانون اساسی، «بهره‌گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی» از وظایف شورای عالی امنیت ملی است که مصوبات آن برای قانونی شدن باید به تصویب رهبر جمهوری اسلامی ایران برسد. بر این اساس محتمل است که در اختیار قرار دادن پایگاه نظامی به روسیه بخشی از «توافقات نظامی ایران و روسیه» باشد و مقام‌های ایرانی بر اساس بند سوم اصل ۱۷۶ این اقدام را «بهره گیری از امکانات کشور برای مقابله با تهدید خارجی» تفسیر و بر اساس آن مجوز استفاده نظامی روسیه از پایگاه هوایی نوژه همدان را صادر کرده باشند.
دریادار علی شمخانی نظامی ارشد ایرانی همزمان با استفاده روسیه از پایگاه همدان گفته همکاری‌های دو کشور «برای مبارزه با تروریسم در سوریه راهبردی است و ما در این باره تبادل ظرفیت و امکانات داریم». آقای شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران است.
دومای روسیه بر اساس گزارش رسانه های این کشور چنین مصوبه ای نداشته اما رسانه های این کشور به نقل از نمایندگان دوما می گویند آماده تصویب قرارداد همکاری نظامی با ایران هستند. مجلس ایران هم چنین مصوبه ای تا به حال نداشته است اما در صورتی که ایران و روسیه قراردادی برای همکاری نظامی امضا کرده باشند که حضور بمب افکن های روسی در همدان بخشی از آن باشد، این مصوبه مطابق قانون اساسی ایران باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.
استفاده روسیه از حریم هوایی ایران بر اساس قانون اساسی ایران منع نشده و در صورت موافقت کشور پذیرنده (در اینجا ایران) قانونی است اما این که استفاده یک کشور خارجی از حریم هوایی یا خاک ایران برای حمله به کشور ثالث مطابق قواعد حقوق بین الملل قانونی یا نقض تعهدات بین المللی محسوب می‌شود یا نه به نظر حکومت قانونی کشوری بستگی دارد که هدف حمله قرار می گیرد (در اینجا حکومت بشار اسد رئیس جمهور سوریه). ایران، سوریه و روسیه توافق‌هایی برای همکاری نظامی علیه داعش و نیروهای ضددولتی دارند و حضور نظامی ایران و روسیه در خاک سوریه بر اساس درخواست کمک حکومت مستقر در سوریه انجام می گیرد و بنابراین قانونی است و تا زمان پایبندی به مقررات جنگی، نقض تعهدات بین المللی ایران یا روسیه محسوب نمی‌شود.
روسیه در مهرماه سال گذشته از آب‌های دریای خزر که یک پهنه مشترک آبی میان ۵ کشور ساحلی از جمله ایران است، با استقرار ۴ ناو جنگی ۲۶ موشک کروز به سوریه شلیک کرد. مختصات دقیق جاگیری ناوهای روسی در زمان شلیک این موشک مشخص نیست و بنابراین قابل تشخیص نیست که آیا این ناوها وارد حریم دریایی ایران شده یا نه اما در صورتی که چنین اتفاقی هم افتاده باشد، ۵ کشور ساحلی دریای خزر موافقتنامه همکاری امنیتی در دریای خزر امضا کردند که بر اساس آن صرفا ۵ کشور ساحلی خزر می‌توانند در «مبارزه علیه تروریسم» از این پهنه آبی استفاده کنند و بنابراین این عملیات روسیه در چارچوب قانونی انجام شده بود.
***
نظر یک دیپلمات ایرانی
افشار سلیمانی، دیپلمات ایرانی و سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان در فیسبوک نوشت:
«انجام عملیات نظامی توسط جنگنده های روسی از پایگاه هوایی همدان. برخلاف اصل ۱۴۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است که می‌گوید “استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند به عنوان استفاده های صلح آمیز باشد ممنوع است.
استقرار جنگندههای سنگین روسیه در پایگاه هوایی همدان برخلاف نص صریح قانون اساسی است چرا که حکم قانون در این خصوص مطلق است و هیچ قید و بندی اعم از موقتی یا دائم ندارد.
از سوی دیگر شلیک موشکهای کروز روسیه از فراز خزر و ایران به سوریه که چند ماه پیش صورت گرفت نیز برخلاف همین اصل قانونی است. این اقدامات درحالی صورت می‌گیرد که می‌تواند که ضریب امنیتی در ایران را کاهش و کریدور هوایی ایران را برای پروازهای خارجی نگران‌کننده و مزید بر آثار ضد امنیتی، موجب کاهش درآمدهای کشور از محل تعرفه‌های ترانزیت هوایی گردد.
نهایت اینکه استفاده از آسمان و پایگاه هوایی ایران توسط روسیه می‌تواند به رویه‌ای برای روسیه تبدیل شود تا در مواقعی که ایران اجازه چنین استفاده هایی از فضای خود ندهد بدون کسب اجازه ازآن استفاده کند. همه این اقدامات درحالی صورت می‌گیرد که سرنوشت سوریه و عاقبت همکاری ایران با روسیه در سوریه با ابهامات و تردیدهای زیادی مواجه است.