شهروندان ایرانی هفته‌ای با اخبار تلخ را پشت سر گذاشتند. یک هفته؛ شش مورد خودکشی که فقط یکی از آن‌ها ناموفق بود. در پایان این هفته، وزیر بهداشت با تشکیل جلسه‌ای فوری برای بررسی پیشگیری از اقدامات پرخطر در رفتارهای اجتماعی با محوریت خودکشی و دعوت از سیاستگذاران و کار‌شناسان مسوول خواستار ریشه‌یابی علت بالا رفتن آمار خودکشی طی ماه‌های گذشته شد. در حالی که قرار است گزارش این جلسه را به هیات دولت ارایه دهد. گزارشی که احتمالا وظایف انجام نشده در حوزه اشتغالزایی، ایجاد تسهیلات برای ازدواج گروه سنی مشمول و نشاط‌آفرینی در جامعه را پررنگ‌تر خواهد کرد، چرا که بنا بر اعلام حاضران در این جلسه، تجرد و بیکاری به عنوان عوامل موثر در ارتکاب به خودکشی نقش داشته و افسردگی هم احتمال خودکشی را تا شش برابر افزایش می‌دهد.
در حالی که بنا بر برآوردهای رسمی پزشکی قانونی کشور، سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت و با استناد به آمار خودکشی در ایران، نرخ خودکشی در کشور حدود ۶ در ۱۰۰ هزار نفر است، برآورد غیررسمی حکایت از آن دارد که روزانه، حداقل ۱۳ نفر، داوطلبانه نقطه پایانی بر زندگی خود می‌گذارند و این در حالی است که بنا بر اعلام وزیر بهداشت، آمار افسردگی در ایران، بیش از ۱۲ درصد است، یعنی بیش از ۹ میلیون نفر از جمعیت کشور، به دلیل افسردگی در معرض ارتکاب به خودکشی قرار دارند. آمارهایی که روز گذشته در جمع مسوولان و کار‌شناسان حوزه سلامت جسمی و روانی شهروندان ایرانی منتشر شد، تابعی است از هشدار نتیجه پایش سلامت روان که طی سال‌های ۸۹ و ۹۰ در جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله کشور انجام شد و این نتایج، اعلام می‌کرد که ۶/ ۲۳ درصد از جمعیت مورد بررسی به یکی از اختلالات روانی مبتلا هستند و شیوع افسردگی در زنان، ۵/۱۶ درصد اما در مردان ۷/ ۱۰ درصد گزارش شده بود که مسوولان بهداشت روان وزارت بهداشت هم بر مبنای همین پایش اعلام کردند که تمام مبتلایان اختلالات روان در ایران نیازمند مداخله و درمان هستند. در حالی که در عمل، حداکثر ۲۰ درصد این افراد، حداقل درمان‌های لازم را دریافت می‌کنند.
در عین حال دو سال قبل و در روز جهانی پیشگیری از خودکشی – ۱۰ سپتامبر – هم کار‌شناسان دولتی و غیردولتی گرد هم آمدند تا ضمن بررسی صعود نرخ خودکشی‌های موفق در ایران، راهکاری برای کنترل و کاهش این صعود پیدا کنند. در این جلسه، مسوولان انجمن علمی پیشگیری از خودکشی اعلام کردند که سالانه بیش از ۴۵ هزار نفر در ایران دست به خودکشی می‌زنند که کمتر از ۱۰ درصد این افراد، در اقدام خود موفق می‌شوند و باقی، در حالی نجات می‌یابند که بیش از سایر آحاد جامعه مستعد اقدام دوباره برای خودکشی هستند و شانس اقدام دوباره به خودکشی در این افراد، ۲۰ برابر بیشتر از سایرین است.
نشستی در بالا‌ترین رده تولیت سلامت برای نخستین‌بار
سید حسن قاضی‌زاده هاشمی؛ وزیر بهداشت در جلسه روز گذشته اشاره‌ای داشت به ریشه‌های خودکشی در کشور و در حالی که وضعیت شیوع بیماری‌های اعصاب و روان در شهروندان ایرانی را جدی عنوان کرد و میزان این شیوع را در برخی استان‌ها شدید‌تر هم دانست با هشدار نسبت به بالارفتن نرخ شیوع افسردگی در کشور، در اشاره به ضروریات کاهش و کنترل اختلالات روان، ایجاد نشاط در جامعه را مورد تاکید قرار داد و گفت: «زمانی که صحبت از نشاط اجتماعی می‌شود برخی فکر می‌کنند منظور برگزاری کنسرت است و مساله به سمت و سوی سیاسی پیش می‌رود ولی آمار افسردگی در کشور بالا است و بیش از ۱۲ درصد از مردم دچار افسردگی بوده و نیاز به درمان دارند. کشور ما آنقدر سیاست‌زده بوده که گاهی از مسائل اصلی غافل هستیم. رسانه‌ها باید کمک کنند تا اپیدمی خودکشی از طریق خودکشی تقلیدی روی ندهد. این موضوع وظیفه حرفه‌ای بوده که همه ملزم به رعایت آن هستند.»
سید کاظم ملکوتی، رییس انجمن علمی پیشگیری از خودکشی که دو سال قبل هم آمار تکان‌دهنده‌ای از مطالعات خود درباره موارد خودکشی در استان‌های کشور ارایه داده بود در نشست روز گذشته حضور داشت و تاکید کرد که: «طبق تحقیقات انجام شده، افسردگی، احتمال وقوع خودکشی را در کشور ۶ برابر کرده و اعتیاد و الکل نیز به ۳ برابر شدن احتمال بروز این معضل اجتماعی منجر می‌شود. فقر و بیکاری و استعمال سیگار هم احتمال خودکشی را دوبرابر کرده، لذا برای پیشگیری از این معضل اجتماعی، باید به عوامل ایجادکننده آن و رفع این معضلات توجه کرد. در حال حاضر افسردگی در جامعه از ۵ درصد به ۱۱ درصد افزایش یافته و اگر امروز اقدامات لازم را انجام ندهیم، در سال‌های آینده با افزایش خودکشی مواجه خواهیم بود.»
اما بررسی‌های وزارت بهداشت از جزییات خودکشی‌های موفق و ناموفق چه نشان می‌دهد؟ احمد حاجبی، رییس اداره سلامت روان و اعتیاد وزارت بهداشت در تشریح نتایج بررسی‌های این اداره گفت: «بیشترین آمار خودکشی از طریق مسمومیت صورت گرفته و از وزارت جهاد کشاورزی تقاضا داریم سموم شیمیایی را رقیق و مواد تهوع‌آور به آن اضافه کنند. خودکشی در زنان شایع‌تر از مردان بوده، ولی موارد فوت ناشی از آن در مردان بیشتر از زنان است. بیشترین آمار خودکشی مربوط به افراد بیکار، دانش‌آموزان، دانشجویان، مشاغل آزاد، کارگران، کارمندان، کشاورزان و دامداران است. بر اساس آخرین آمار‌ها ۳۰ درصد از خودکشیها مربوط به مناطق روستایی و ۷۰ درصد مربوط به شهری است. همچنین بیشترین آمار خودکشی از لحاظ سطح تحصیلات مربوط به افراد دیپلمه و کمترین آمار در سطح تحصیلات فوق‌لیسانس و بالا‌تر است. خودکشی در افراد مجرد بیشتر است، ولی در سال‌های اخیر در افراد متاهل نسبت به گذشته بیشتر شده است، همچنین بیماران افسرده و افرادی که دارای اختلالات روان‌پزشکی و افکار خودکشی هم بوده، یا تاریخچه خانوادگی خودکشی دارند از گروه‌های پرخطر به شمار می‌روند. در حال حاضر تمام بیمارستان‌ها موظفند هر کسی را که با اقدام خودکشی به آنجا ارجاع دهند قبل از ترخیص توسط روان‌شناس یا روان‌پزشک ویزیت کنند. شایع‌ترین سن خودکشی ۱۵ تا ۲۴ سال بوده و تا سال ۹۱، حدود ۸۰ درصد خودکشیها در شهر‌ها و ۲۰ درصد در روستا‌ها بود اما از سال ۹۲ به بعد ۳۰ درصد خودکشیها در روستا‌ها رخ داده است.»
احمد جلیلی، رییس انجمن روان‌شناسی ایران هم از دیگر حاضران در این جلسه بود که خواستار دقت رسانه‌ها در انتشار اخبار مربوط به خودکشی شد با این توجیه که بی‌توجهی به این مساله سبب بروز خودکشی‌های تقلیدی در اجتماع می‌شود و خودکشی را یکی از اسفناک‌ترین مسائل پیش روی افراد و جامعه برشمرد و تاکید کرد: «خودکشی هم خود یک معضل اجتماعی مهم است و هم نشانه وجود آسیب‌های اجتماعی متعدد و شدید در یک جامعه است. خبر خودکشی مانند خبر تصادفات جاده‌ای یا سقوط هواپیما نیست و باید ملاحظات زیادی در انتشار آن صورت گیرد. در این باره هم سال‌ها قبل دستورالعملی توسط اداره سلامت روان وزارت بهداشت منتشر شد که لازم است اکنون نیز این دستورالعمل مد نظر قرار گیرد. بر اساس این دستورالعمل اخبار خودکشی را هیچگاه نباید با تی‌تر درشت منتشر کرد و عکسی نیز از صحنه خودکشی نباید در رسانه‌ها چاپ شود به ویژه اگر خودکشی مربوط به افراد معروف باشد. در صورتی که خودکشی در سطح وسیعی منتشر شود، تعداد زیادی خودکشی به همان شکل منتشر شده نیز رخ خواهد داد.»
در حالی که یکی از وظایف سازمان بهزیستی کشور، مداخله در کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی است، انوشیروان محسنی بندپی، رییس سازمان بهزیستی کشور هم در جلسه روز گذشته حضور داشت و ضمن آنکه خواستار اقدام مشترک وزارت بهداشت و شورای عالی سلامت و امنیت غذایی برای جمع‌آوری قرص برنج از بازار و تغییر ترکیبات آن برای تاثیر‌گذاری در کاهش آمار خودکشی با قرص‌ها و سموم شیمیایی شد، سازمان متبوع خود را، خط مقدم برخورد با خودکشی معرفی کرد و خبر داد که اورژانس اجتماعی سال گذشته با مداخله به موقع ۴۵۰۰ نفر را از مرگ نجات داده و افزود: «اضطراب، افسردگی و استرس از جمله عوامل اقدام به خودکشی است و لازم است برای کنترل این عوامل در کشور برنامه اقدام و عمل داشته باشیم. ما برای رسیدگی به این مسائل خط اورژانس اجتماعی ۱۲۳ را برای مداخله در بحران‌های اجتماعی فعال کرده‌ایم و خط ۱۴۸۰ بهزیستی نیز برای ارایه خدمات و حمایت‌های اجتماعی فعال است.»