iran-emrooz.net | Sat, 31.12.2005, 11:25
بيانيه ٥٠ كارشناس هستهای جهان
خبرگزاری فارس: ٥٠ كارشناس امور هستهای طی بيانيه‌ای كه اخيرا از سوی يك مركز مطالعاتی منتشر شده است تاكيد كرده‌اند سياست آمريكا و اتحاديه اروپا باعث جلوگيری از تلاش ايران برای دستيابی به توان هستهای نخواهد شد.
به گزارش خبرگزاری فارس اين بيانيه كه طی ماه جاری ميلادی (دسامبر) با هماهنگی مركز مطالعاتی "شورای اطلاع رسانی امنيتی انگليس آمريكا" و از سوی ٥٠ كارشناس در امور امنيت هستهای، جلوگيری از مناقشات و امور خاورميانه صادر شده از تمامی طرفهای درگير در مناقشه خواستار اتخاذ رويكرد سازنده‌تر و انعطاف پذيرتر شده است.
بر اساس اين بيانيه، آمريكا و اتحاديه اروپا مجبور به شناسايی حدود نفوذ و تهديد‌هايشان، ديپلماسی و مصالحه خلاق از سوی تمامی طرفها و صرفا يك گزينه قابل قبول هستند.
در ميان كسانيكه از اين ابتكار عمل مشترك از سوی آمريكا و اروپا حمايت می‌كنند، اسامی اين افراد به چشم می‌خورند:
پرفسور "رابرت هايند"، رئيس مركز "بريتيش پوگ واش" و يكی از نويسندگان كتاب "جنگ ديگر نه: جلوگيری از مناقشه در عصر هستهای" به همراه "سر ژوزف روتبالت"، "هانس فون اشپونك"، هماهنگ كننده پيشين امور بشر دوستانه سازمان ملل در عراق؛ "جك مندلسون" پرفسور دانشكده امور بين الملل اليوت در دانشگاه جرج واشنگتن؛ "پگی ميسون"، رئيس پيشين گروه مطالعات كارشناسی سازمان ملل در امور راستی آزمايی و نماينده پيشين كانادا در امور خلع سلاح سازمان ملل؛ دكتر "ولاديمير اورلوف"، مدير مركز "مطالعات سياسی مسكو" و شخصيت برجسته روس در امور عدم گسترش هستهای؛ دكتر "علی انصاری"، استاد علوم سياسی ايران و كارشناس مركز مطالعات چتام هاوس، لرد "گاردن" ژنرال نيروی هوايی و معاون پيشين رئيس ستاد دفاعی، "برايان انو"، موسيقيدان و نويسنده، "سر ديويد هير"، نمايشنامه نويس انگليسی.
متن بيانيه ٥٠ كارشناس هستهای
"رويكرد سازنده اتحاديه اروپا - آمريكا در قبال مناقشه هستهای ايران
اين هراس وجود دارد كه شكست مذاكرات ميان ايران و سه كشور اروپايی/ اتحاديه اروپا به يك بحران تمام عيار تبديل شود مگر آنكه تمامی طرفها رويكردی سازنده‌تر و انعطاف پذيرتر، اتخاذ كنند.
ايران می‌گويد توسعه توان هستهای آن خطری ندارد اما ما مانند آژانس بين المللی انرژی هستهای هنوز در قبال اين امر متقاعد نشده‌ايم. همكاری ايران با بازرسی‌های بين المللی به اعتماد سازی هايی كمك كرده است اما روشن نيست كه آيا ايران به دنبال دستيابی به آستانه توانايی تسليحات هستهای است يا خير.
ما قاطعانه با اين امر موافقيم كه دستيابی ايران به سلاح هستهای يا ديگر دولتهای غير هستهای، بی‌ثبات كننده و خطرناك خواهد بود و بايد از اين امر جلوگيری شود. با اين حال، بعيد است كه راهبرد كنونی اتحاديه اروپا و آمريكا به چنين هدف مهمی دست يابد.
ما راهنمايی‌های ذيل را برای دستيابی به اين نتيجه مطلوب پيشنهاد می‌كنيم:
*كوتاهی‌هايی كه تاكنون صورت گرفته‌اند
اتحاديه اروپا در ابتدا وارد آنچه شد كه به نظر می‌رسيد مذاكرات سازنده با ايران باشد. با اين حال، مواضع غير قابل انعطاف دو طرف ميز مذاكرات، به چشم انداز يك راه حل قابل مذاكره صدمه زده است بويژه تحقق درخواستهای بدون انعطاف اتحاديه اروپا دشوار است.
به رغم فقدان حمايت آشكار توافقی ميان دو طرف، مذاكره كنندگان اتحاديه اروپا، تاكيد می‌كند دولت ايران تمامی تلاشهای را خود برای توليد سوخت هستهای كنار بگذارد و اما اين امر مشهود است كه امتيازهای پيشنهادی از سوی اتحاديه اروپا برای متقاعد كردن ايران به انجام داوطلبانه حقوق توافق ميان دو طرف، ناكافی است. به علاوه تهديدات ارجاع پرونده ايران به شورای امنيت سازمان ملل بدون حمايت گسترده بين المللی فاقد اعتبار است.
اتحاديه اروپا و آمريكا از قدرت سياسی خود برای صدور قطعنامه‌ای در شورای حكام آژانس بين المللی انرژی اتمی در ماه سپتامبر بشدت استفاده كردند كه ايران را به عدم پايبندی به پيمان منع گسترش تسيلحات هستهای متهم كرد اما ارجاع پرونده ايران به شورای امنيت به زمان ديگر موكول شد. با اين وجود، آنگونه كه با توجه به اوضاع كنونی مشهود است، دستيابی به توافقی در قبال ارجاع پرونده ايران به شورای امنيت و پس از آن اعمال شكل مناسب تحريم عليه ايران در شورای امنيت حتی بسيار دشوارتر و تعيين كننده است.
گرچه اين ضعفها در ديپلماسی اتحاديه اروپا جدی است، در عين حال رفتار دولت ايران به مخاطره افكندن چشم‌اندازهای حل اين مناقشه ادامه می‌دهد.
در عين حال، اهمال دولت آمريكا برای بكارگيری ديپلماسی معقولی در قبال ايران يا منتفی دانستن اقدام نظامی عليه اين كشور، به اين مسائل لطمه زده است. به نظر می‌رسد سياست آمريكا بر اين امر استوار است كه انزوای هر چه بيشتر ايران تغيير رژيم اين كشور را ميسر خواهد كرد. چنين سياستی مبتنی بر توهم است و قريب به يقين نتيجه‌ای عكس در بر خواهد داشت و هيچ جايگزينی مناسب‌تر از تعاملی كه اكنون به آن بشدت نياز است، وجود ندارد.
به تصوير كشيدن ايران و فرهنگ اسلامی آنگونه كه رسانه‌های غربی اقدام می‌كنند به اينگونه كه از بمبگذاران انتحاری و افراد مسلحی كه نقاب به چهره دارند، حمايت می‌كند و افراد متعصب و دارای ريش در آن در قدرت هستند، نيز از پيشرفت در حل مسئله هستهای ايران جلوگيری می‌كند. ارائه تصوير واقعی‌تر و فراگيرتر از زندگی در ايران مهم است. در غير اين صورت، مسائل نه چندان درست و هراس های ساختگی كه برای جلب حمايت‌های عليه عراق بكار گرفته شد، ممكن است برای ارائه تصويری هولناك از ايران بكار رود.
*راهی برای پيشرفت
اظهارات علنی سياستگذاران و تصميم سازان اتحاديه اروپا و آمريكا هم غالبا در منعكس ساختن اين امر كه ايران كشوری پيچيده است، اهمال كرده است. اين كشور فرهنگ و تاريخی غنی دارد و از مردمی دارای توانايی‌های تكنولوژی، اقتصادی و سياسی برخوردار است و هراس مردم آن از حمله خارجی قابل درك است. نگرش محدود صرفا باعث تشديد تنش ميان ايران و غرب می‌شود. مناقشه هستهای كنونی، نه علت بلكه نشانه كوتاهی در رهبری است. اين رهبری در صورتی كه جلوگيری از بحران‌های سياسی بيشتری مانند بحران كنونی، مد نظر باشد بايد در طولانی مدت بهبود يابد.
ما به اين باوريم كه بهترين راهبرد در كوتاه مدت حصول اطمينان در قبال اين امر است كه كنترل‌های اعمالی بر چرخه سوخت هستهای ايران منصفانه و برابر باشد و تهران برای رفع نگرانی‌های بين‌المللی بايد رژيم بازرسی‌های سر زده را فراتر از آنچه در توافقاتش با آژانس تصريح شده است، بپذيرد.
در ادامه بيانيه اين كارشناسان آمده است، گرچه برای ايران و ديگر كشورها در طولانی مدت مطلوب خواهد بود كه به ديگر منابع انرژی ايمن‌تری متكی باشند، دولتهای آمريكا و اتحاديه اروپا بايد اين مسئله را به رسميت بشناسند كه بدون شواهد و مدارك نشان دهنده توسعه تسليحات هستهای از سوی ايران، به حق بودن و توانايی آنها برای اعمال محدوديت‌ها بر برنامه هستهای ايران محدود خواهد بود.
در اين بافت و در سايه همكاری هستهای پيشنهادی آمريكا با هند (كشوری كه عضو NPT نيست) اصرار اتحاديه اروپا و آمريكا مبنی بر اينكه ايران به طور دائم فعاليت‌های سوخت هستهای خود را كنار بگذارد، از سوی پيمان منع گسترش تعليمات هستهای حمايت نمی‌شود و تبعيض آميز است. اين امر ممكن است در عين حال اين برداشت‌ها را در ميان كشورهای اسلامی تقويت كند كه آمريكا و اتحاديه اروپا به تنزل جايگاه آنها به مقام درجه دو علاقه دارند. قصد آمريكا و انگليس برای به روز كردن زرادخانه‌های هستهای خود در عين حال، آنها را با اين اتهامات مواجه می‌كند كه دورويی می‌كنند. سرانجام كشورهای عضو جنبش عدم تعهد بويژه به ايران به اينگونه می‌نگرنند كه «مرغ همسايه برای آن، غاز است» و می‌هراسند كه محور آمريكا و اتحاديه اروپا هم برای محدود كردن دسترسی آنها به فناوری قدرت هستهای تلاش كنند.
بدون انعطاف‌پذيری در قبال موضوع اصلی توليد سوخت هستهای ايران، چشم‌انداز محدودی درباره دستيابی به توافق با ايران يا ايجاد اجماع قوی بين‌المللی برای رويارويی با «پرونده هستهای» ايران، وجود دارد.
بنابراين بهترين ارزيابی‌ها از اين امر حكايت دارند كه ايران چندين سال و احتمالاً يك دهه تا دستيابی به هرگونه سلاح هستهای بالقوه فاصله دارد و ما تجديد تلاش اتحاديه اروپا و آمريكا به منظور مذاكره سازنده بر سر يك توافق منصفانه‌تر با دولت ايران را توصيه می‌كنيم.
چنين توافقی ممكن است مورد پذيرش ايران به اين گونه باشد كه:
* يك رژيم بازرسی‌های مداوم آژانس بين‌المللی انرژی اتمی در اين كشور، دارای قدرت بازديد از هر مكانی با در نظر گرفتن حاكميت و امنيت ايران ايجاد كند؛
* ساخت راكتور هستهای آب سنگين در اراك را كه منبع خطرناك بالقوه توليد پلوتونيوم برای سلاح‌های هستهای است، برای هميشه متوقف كند؛
* اهداف خود برای بازفراوری سوخت هستهای مصرف شده را كه به آسانی می‌توان آن را برای توليد سلاح هستهای منحرف كرده كنار بگذارد؛
* برای هميشه از حق خود به موجب ماده ١٠ NPT برای خروج از رژيم پادمانهای آژانس بين‌المللی انرژی اتمی چشم‌پوشی كند يا در صورت كوتاهی در اين خصوص، قانونی داخلی را تنظيم كند كه دولت ايران را برای هميشه به سياست عدم دستيابی به سلاح هستهای ملزم می‌كند.
اين اقدامات ايران می‌تواند در ازای امتيازهای ذيل صورت گيرد:
*پذيرش بين‌المللی توانايی ايران برای توليد محدود سوخت هستهای، احتمالاً شامل توليد اورانيوم با غنای پايين تحت پادمانهای گسترده تجويزی مطروحه در بالا و؛
*يك طرح دقيق و مشروح اقداماتی كه به نگرانی‌های اقتصادی و امنيتی ايران توجه می‌كند.
تنها يك فرمول بالقوه وجود دارد. دولت ايران گفته است كه برای پذيرش بازرسی‌های جدی و شفافيت كامل فعاليت‌های چرخه سوخت هستهای آمادگی دارد. رئيس جمهور ايران در عين حال اظهار داشته است كه توسعه تسليحات هستهای در تضاد با قانون اسلام است و رهبری عالی ايران نيز چنين بيان كرده است. بنابراين دولت ايران نبايد هيچ مخالفتی برای چشم‌پوشی از حقش برای خروج از NPT داشته باشد.
*راهی به سوی جلو: كنترل جهانی مواد هستهای خطرناك
به موجب ماده چهار پيمان منع گسترش تسليحات هستهای توسعه يك برنامه انرژی هستهای تحت پادمانهای آژانس بين المللی انرژی اتمی حتی اگر اين برنامه به توانايی آستانه ساخت سلاح هستهای برسد، برای ايران قانونی است. بسياری ديگر از كشورها هم اكنون به اين آستانه رسيده‌اند. ماهيت استفاده دوگانه انرژی هستهای "پاشنه آشيل" NPT است كه جامعه بين‌الملل بايد هر چه سريعتر اين معضل را حل كند.
در حالی كه اكثر كشورهايی كه سلاح هستهای در اختيار ندارند به موجب ماده چهار NPT ، تمايلی برای چشم‌پوشی از حق خود ندارند، آنها ممكن است برای پذيرش يك رويكرد سازمان يافته جديد در قبال چرخه سوخت هستهای آمادگی داشته باشند، مشروط بر اينكه:
_توسط اصول جهانی تحقق يابد كه به تمامی كشورها اعمال می‌شود؛
_ كشورهای دارای سلاح هستهای گام‌های اضافی و معقولی در قبال خلع سلاح هستهای بردارند و محدوديت‌های مشابه نيز به آنها اعمال شوند.
تعهد كامل دولت آمريكا به اين رويكرد چند جانبه در صورتيكه ظهور يك نظام كنترل هستهای جهانی جديد و قوی‌تر مدنظر است، ضروری است.
به علاوه با توجه به اينكه انرژی هستهای يك گزينه انرژی بسيار بحث برانگيز به دلايل، اقتصادی، زيست محيطی و امنيتی است، كشورهای عضو گروه هشت بايد صندوقی به نام "صندوق بين‌المللی انرژی ماندگار (International Sustainable Energy Fund) جهت ارائه جايگزينی واقعگرايانه برای "اتم‌هايی برای صلح" ارائه دهند.
*نتيجه‌گيری
ايرانيها مردمی مغرور و وطن‌پرست هستند. سياست‌های تبعيض‌آميز آمريكا و اتحاديه اروپا عليه ايران احتمالاً به تقويت حمايت داخلی از دولت كنونی و تلاشهای آن برای دستيابی به فناوری هستهای خواهد شد و فشار بين‌المللی بر ايران را كاهش خواهد داد.
راهبرد كنونی اتحاديه اروپا و آمريكا، احتمالاً صرفا تهران را به سوی شرق و ايجاد روابط اقتصادی و سياسی بيشتر با روسيه، چين و هند سوق خواهد داد. روسيه مشتاق است كه عرضه كننده اصلی و كنترل كننده فناوری هستهای ايران باشد. چين و هند به حد فزاينده‌ای به قراردادهای نفتی و گازی با ايران برای رشد اقتصادی آتی، متكی هستند. آمريكا و اتحاديه اروپا بايد حدود نفوذ و تهديدات خود را شناسايی كند. روسيه، چين و هند در صورتی كه فرصتی به آنها داده شود می‌توانند نقشی قطعی و مثبت ايفا كنند. آنها احتمالاً از تلاش‌ها برای جلوگيری از مناقشه در قبال ايران حمايت می‌كنند اما در عين حال از ظهور يك رژيم مسلح به سلاح هستهای در تهران جلوگيری می‌كنند.
اگر مذاكرات از سر گرفته نشود، اين مناقشه ممكن است به بن بستی در شورای امنيت سازمان ملل منجر شود. اين امر به ايران فضای لازم برای توسعه شفاف توانايی هستهای خود به موجب پادمانهای موجود را می‌دهد. در عين حال اشاره‌های مستمر مقام‌های آمريكايی به چشم‌انداز اقدام نظامی عليه ايران به دولت ايران انگيزه قوی را برای افزايش تلاشهای خود در اين مسير خواهد داد. در صورتيكه كه چنين اتفاقاتی روی دهد، نبايد چشم‌انداز اقدام نظامی آمريكا يا اسرائيل را مدنظر قرار نداد. حمله نظامی عليه ايران، فاجعه‌ای برای امنيت جهانی و منطقه‌ای خواهد بود و بايد از آن اجتناب كرد. ديپلماسی و مصالحه‌های خلاق از سوی تمامی طرفها تنها گزينه قابل قبول است.