اعتماد / احسان بداغی
از هفتم اسفند به این سو، رییس‌جمهوری چرا و چگونه تغییر لحن داده است؟
دو، سه هفته‌ای است كه حسن روحانی كمتر حرف‌ها را در دلش نگه می‌دارد؛ درست از روز هفتم اسفند به بعد. دو، سه هفته‌ای است كه به نظر می‌رسد حسن روحانی همان حس بعد از انتخابات ۲۴ خرداد را دارد. حتی شاید با اعتماد به نفسی بیشتر از آن موقع. تا اینجا كه مقابل مخالفانش برنده بازی بوده است؛ هم مهم‌ترین پروژه دولتش در برجام به سرانجام رسیده و هم خیالش برای كار با مجلس دهم راحت شده كه قرار است با چهره‌ای «معتدل» در سپهر سیاسی ایران ظهور كند. همین موقعیت است كه می‌تواند كاری كند تا او خیلی راحت‌تر از قبل از «تنگ‌نظری» منتقدانش بگوید كه نمی‌توانند كارهای بزرگ دولت او را ببینند. او در روزهای بعد از هفتم اسفند چند باری از این دست كنایه‌ها در سخنانش داشته است؛ كنایه‌هایی كه اگر تا چندی قبل از سر بی‌طاقت شدن زیر فشار مخالفان بود، حالا از سر احساس داشتن دست بالای نسبی در فضای سیاسی است.
حسن روحانی اگر تا چندی قبل از موضع دفاعی حرف‌هایی را خطاب به منتقدانش می‌گفت، حالا گویی در موضع متفاوتی قرار گرفته و قصدش دیگر فقط دفاع كردن نیست، قسمتی از این موضع جدید به رخ كشیدن پایگاه اجتماعی موافقان دولت به رخ رقیب سیاسی است. این را می‌شود از نخستین پیام سیاسی روحانی بعد از انتخابات هفتم اسفند فهمید. جایی كه او در توییتر رسمی خود با یك جمله كوتاه، پیام مهمی را به جامعه و گروه‌های سیاسی منتقل كرد؛ «هنرمندانه با رای خود فضای جدیدی خلق كردید.
دربرابر شما ملت بزرگ كه افتخار تاریخ ایران زمین هستید به احترام می‌ایستم.» كمتر كسی است كه متوجه رابطه مفهوم این پیام با نتیجه انتخابات هفتم اسفند، علی‌الخصوص در تهران نشود. چه آنكه او سه روز قبل از آن، در پیام توییتری دیگری كه هدفش دعوت مردم به حضور پای صندوق‌های رای بود، این‌گونه نوشت: «ملت ایران با رای خود، به بداخلاقان نشان می‌دهند كه تهمت، بد‌دهنی، بداخلاقی و شكاف را نمی‌پذیرند». تنها همین دو پیام در كنار نتیجه انتخابات تشكیل‌دهنده مثلثی هستند كه معنای آن برای حسن روحانی و همفكران او چكیده همین دو پیام توییتری، یعنی تقابل با آنچه «توهین» برخی سیاسیون می‌داند و رای معنادار مردم در هفتم اسفند را به یكی از ستون‌های اصلی اظهارات دو هفته اخیر خود تبدیل كرده است تا بلكه از منظر منطق سیاسی از موضعی متفاوت با مخالفان خود سخن بگوید. همان‌گونه كه در سومین كنگره ملی بزرگداشت روز شهید چنین كرد و با یادآوری رفتار سیاسی برخی رسانه‌ها و گروه‌ها كه آن را مصداق «توهین» می‌دانست، پرسید: «آیا این شد اسلام و جامعه اسلامی؟»
نشست خبری روز ۱۶ اسفند، حضور در جمع مردم یزد در روز ۱۷ اسفند و كنگره ملی بزرگداشت روز شهید در روز ۲۲ اسفند سه مقطعی بود كه حسن روحانی نه متفاوت‌تر از گذشته، بلكه صریح‌تر از روزهای قبل از هفتم اسفند سخن گفته است؛ سخنانی كه بعید است در همین سه مقطع تكرار شود. او كمتر از یك هفته دیگر باید در آغازین دقایق سال جدید با مردم ایران سخن بگوید و از الان می‌شود پیش‌بینی كرد كه آن سخنان هم حلقه دیگری از زنجیره اظهارات اخیر روحانی بعد از هفتم اسفند باشد.
نشست خبری؛ نمایش پیروزی‌های سریالی
حسن روحانی كمتر از ۱۰ روز بعد از برگزاری انتخابات، به یكباره خبرنگاران را فراخواند تا پاسخگوی سوالات آنها باشد. اما بیشتر به نظر می‌رسید خود او حرف‌هایی برای گفتن دارد. حرف‌هایی كه نیاز بود قبل از سوالی مطرح شود تا رییس‌جمهوری پاسخی بدهد كه قبلا با تامل بیشتری می‌داده است. نخستین جمله انتخاباتی حسن روحانی بعد از هفتم اسفند در همین مجال مطرح شد؛ «مردم در هفت اسفند پاسخ بداخلاقی را دادند و گفتند تهمت و افترا نتیجه معكوس می‌دهد.»
نكته این اظهارنظر آن است كه حسن روحانی نه در پاسخ به سوال خبرنگاران، بلكه در سخنان ابتدایی و مقدماتی خود این‌گونه درباره انتخابات اظهارنظر كرده بود. این نشان می‌دهد كه گفتن این حرف برای روحانی آنقدر مهم بوده كه آن را موكول به پاسخ سوالات خبرنگاران نكرده است. جمله دیگر رییس‌جمهوری در این بخش حكایت از آن دارد كه او با تعبیری سریالی از اتفاقات سیاسی سال ۹۲ به بعد، قصد ندارد تا نقش خود را جایی غیر از مركز تحولات تعیین كند؛ «مردم ما میانه‌روی را برگزیده و انتخاب كردند و راهی كه مردم در ۹۲ انتخابات كردند همان مسیر را ادامه دادند.»
اما ادامه سخنان او هم پر بود از كنایه‌ها و رك‌گوی‌هایی در مقابل منتقدانش. روحانی در جایی با كنایه نسبت به جو انتخاباتی دولت قبل گفت كه «مردم به خوبی واقعیت‌ها را لمس می‌كنند. مردم در این انتخابات دیدند كه یك امنیت واقعی لمس شد. اینترنت در انتخابات وصل بود. مردم صبح انتخابات بلند شدند دیدند موبایل‌های‌شان كار می‌كند، اینترنت كار می‌كند. امسال سال ۹۴ است، سال ۹۲ و ۹۳ نیست. سال آینده هم سال ۹۵ است.» تشكر او از مردم تهران كه به قول رییس‌جمهوری «با هوشمندی كار را یكسره كردند و نگذاشتند كار به دور دوم برسد» و یاد خاص او از سید محمد خاتمی و تكذیب خاص‌تر صدور حكم ممنوع‌التصوری وی توسط شورای عالی امنیت ملی، مسائلی بود كه هیچگاه با این صراحت و جدیت از زبان رییس دولت دهم شنیده نشده بود.
سفر یزد؛ تحكیم ائتلاف
فضای سیاسی كشور هنوز تحت تاثیر سخنان حسن روحانی در نشست خبری بود كه صبح فردای آن روحانی برگ‌های جدیدی از رك‌گویی‌های جدیدش رو كرد. او روز ۱۷ اسفند، داشت به شهری می‌رفت كه دو نفر از فرزندان آن خبرسازترین چهره‌های انتخابات ده روز قبل شده بودند؛ یكی رییس دولت اصلاحات با پیام ویدیویی معروفش و دیگری نفر اول منتخب تهران با رای بالای یك میلیون ششصد هزارتایی‌اش. یزد مقصدی بود كه به نظر نمی‌رسید حسن روحانی آن را برای نخستین سفر استانی بعد از انتخابات، همین‌طور اتفاقی تعیین كرده باشد. همه‌چیز حساب شده به نظر می‌رسید. عكسی كه ساعت‌های اول صبح از رییس‌جمهوری در كنار محمدرضا عارف در هواپیما منتشر شد، مشخص كرد كه این سفر فرق خواهد كرد. داستان بنرهای نصب شده در سطح شهر یزد و پاره كردن آنها و نصب دوباره بنرهایی با تصویر سیدمحمد خاتمی و حسن روحانی، این گمانه را از قبل تقویت كرده بود. یزد نخستین شهری بود كه رییس‌جمهوری در كنار یك مهمان ویژه به آن پا می‌گذاشت. قاب عكسی كه روحانی و عارف را مشتركا به تصویر می‌كشید حكایت از یك پیروزی مشترك داشت.
پیروزی كه حسن روحانی باز هم سخنانی بی‌پرده در جمع همشهریان خاتمی و عارف آن را به رخ رقیب كشید؛ «انتخابات هفتم اسفند، پیروزی یك جناح بر جناح دیگر نبود، بلكه در آن اخلاق بر بداخلاقی و اعتدال و میانه‌روی بر افراط پیروز شد.» اما مهم‌تر جایی بود كه روحانی باید پایه‌های محكم ائتلاف سیاسی اعتدالیون و اصلاح‌طلبان را یك بار دیگر به نمایش بگذارد. پس برای این نمایش هیچ دریغی نداشت تا بگوید: «امروز در شرایطی در جمع شما هستم كه یك دوران بزرگ در پیروزی اخلاقی در پیروزی انتخابات هفتم اسفند رقم خورده است و همان‌گونه كه مردم در سال ۹۲ حماسه آفریدند و در آن حماسه برادر عزیزم دكتر عارف نقش بسزایی داشت، در این انتخابات نیز مردم حماسه بزرگی ایجاد كردند.» و تكمیل‌كننده همه اینها هم باز یاد روحانی از سید محمد خاتمی بود كه وی را این‌بار «برادر عزیز» خود خطاب كرد. تجمع اعتراضی مخافان روحانی به سخنان او در جمع مردم یزد هم هیچگاه نتوانست موج انعكاس این سخنرانی را تحت‌تاثیر قرار دهد و رییس‌جمهوری در حالی به تهران بازگشت كه به نظر می‌رسید احساس یك برنده را دارد.
كنگره روز شهید؛ اعتماد به نفس پیش چشم‌رقبا
این احساس همچنان در سخنان حسن روحانی موج می‌زند. ۲۲ اسفند، سومین كنگره ملی بزرگداشت روز شهید جایی بود كه حسن روحانی پاسخی معنادار برای سوالی كه خود طرح كرده بود، داشت. او اول پرسید كه «چرا امروز از ایثارگران فاصله بسیاری داریم» و بعد از آن كار چندان سختی نداشت تا در قالب پاسخ به همین سوال، منتقدان خود را یك بار دیگر به نقدی جدی بكشد؛ «چرا در جامعه به یكدیگر تهمت می‌زنیم، دروغ می‌گوییم و به هم توهین می‌كنیم؟ چرا فضای برادری و وحدت را در جامعه به وجود نمی‌آوریم و چرا به فكر خود، حزب خود و جناح خود هستیم؟ چرا به فكر كشور نیستیم؟ چرا به فكر عظمت مردم و راحتی آنها نیستیم؟ به خاطر اینكه این دولت در این زمان توانسته است در كنار ملت یك كار بزرگ انجام دهد، چقدر تنگ‌نظری می‌شود. عده‌ای نمی‌توانند عظمت ملت و مردم را ببینند. آنها نمی‌توانند رفاه مردم را ببینند. اینكه این حزب و جناح یا آن حزب و جناح پیروز شود چه تفاوتی دارد؟»
ادامه سخنان رییس‌جمهوری هم پر از كنایه‌هایی بود كه البته چیزی از صراحت كم نداشتند؛ «عده‌ای هنگامی كه برخی می‌خواهند لب به سخن باز كنند، می‌ترسند كه او چه می‌خواهد بگوید و نكند كه او قصد دارد به من یا خانواده و طایفه من یا دیگری توهین كند. برخی روزنامه‌ها فحش‌نامه‌اند. برخی وقتی نام یك روزنامه می‌آید با ترس و لرز آن روزنامه را باز می‌كنند و می‌خوانند تا ببینند در كجای آن روزنامه به او تهمتی زده‌اند؟ آیا این شد اسلام و جامعه اسلامی؟ اسلام یعنی قلب تسلیم خدا باشد و اسلام آن است كه مردم از دست و زبان ما راحت باشند.» روحانی شاید حق داشته باشد كه این روزها در اوج اعتماد به نفس سخن بگوید؛ او برگه توافق هسته‌ای را كف یك دست و برگه نتیجه آرای انتخابات هفتم اسفند را كف دست دیگرش دارد. دو چیزی كه مخالفانش قبل از آن می‌گفتند به هیچ‌كدام از این دو نخواهد رسید. حسن روحانی اما برگه تایید سومی را برای هشت ساله شدن دولتش می‌خواهد كه باید در فضای اقتصادی دنبال آن بگردد. حالا با آن دو پیروزی، دورخیز او برای یك جهش اقتصادی در سال 95، جدی‌تر هم شده است. او هیچگاه در دو سال و نیم اخیر به اندازه این روزها اعتماد به نفس نداشته است.