ايران امروز

تشكيل “كميسيون ايجاد صلح” در سازمان ملل

ايرنا: اعضای مجمع عمومی سازمان ملل روز سه‌شنبه اين هفته با تشكيل كميسيونی كه وظيفه آن "ياری‌رسانی به كشورهای رها يافته از نزاع داخلی برای رسيدن به صلحی پايدار است"، موافقت كردند.
اين كميسيون باعنوان "كميسيون ايجاد صلح" ۳۱ ‬عضو خواهد داشت كه تحت نظارت شورای امنيت خواهد بود.
اما اين كميسيون چه خواهد كرد و با چه‌اهدافی شكل گرفته و مواضع كشورها در قبال آن چه بوده و هست؟

** پيشينه طرح كميسيون ايجاد صلح
تاسيس "كميسيون ايجاد صلح" از جمله مواردی بود كه در گزارش هيات بلند پايه‌ای كه توسط دبيركل برای بررسی اصلاحات مورد نظر سازمان تشكيل شده بود، پيشنهاد شد.
يكی از مشكلاتی كه برای ساختار سازمان ملل مطرح شده اين است كه نهادی در درون اين سازمان وجود ندارد تا به كشورهايی كه از جنگ و نزاع خصوصا نزاع داخلی رهايی می‌يابند برای عبور سريعتر از دوران انتقال از جنگ به صلح و ثبات كمك كند.
هيات بلندپايه دبيركل با استناد به اين معضل پيشنهاد نموده بود كه كميسيونی به نام "كميسيون ايجاد صلح" تاسيس شود.
براساس پيشنهاد هيات مذكور، اين كميسيون توسط شورای امنيت ايجاد و تحت نظر آن فعاليت می‌كرد و وظايفش عمدتا شامل شناسايی دولتهای در آستانه ورود به بحران و كمك به آنها و نيز كمك به كشورهايی بود كه دوران بحران و جنگ را پشت سر گذاشته‌اند.
به عبارتی برای كميسيون مزبور هم وظايفی برای دوران قبل از بحران و هم وظايفی برای دوران بعد از بحران تعريف شده بود.
اگرچه اكثر كشورها در ضرورت ايجاد اين كميسيون اتفاق نظر داشتند، اما بخشی از وظايفی كه برای آن تعريف شده بود بويژه در وظايف مربوط به دوران قبل از بحران، با مخالفت شماری از كشورها از جمله ايران مواجه شد.
مخالفان اين بخش بر اين نكته تاكيد داشتند كه‌نبايد كميسيون مذكور صرفا زير نظر شورای امنيت فعاليت كند زيرا عمده وظايفی كه برای آن تعريف شده مربوط به ساير اركان سازمان ملل خصوصا اكوسوك است.
در اين عرصه، درحالی كه وظايف پس از بحران كميسيون مذكور مورد توافق اكثريت اعضاء بود، ولی تعدادی از كشورها تاكيد گروه غرب بر ضرورت در نظر گرفتن وظيفه "شناسايی دولتهای در حال ورود به بحران" توسط اين كميسيون را غير قابل قبول دانسته و برای حذف آن تلاش كردند و نهايتا نيز در گزارش جامع دبيركل و در پيش نويس سند سران، اين مشكل مرتفع گرديد.
در سند پايانی نشست سران عضو مجمع عمومی سازمان ملل كه در شهريور ماه سال جاری منتشر شد نيز وظايف كميسيون مزبور محدود به دوران پس از بحران تعيين شد.
همچنين برخلاف آنچه در گزارش هيات بلندپايه آمده بود مبنی بر اينكه اين كميسيون صرفا زير نظر شورای امنيت فعاليت نمايد، براساس آنچه در سند سران تاكيد شد، كميسيون ايجاد صلح متشكل از اعضايی از اركان و نهادهای مختلف سازمان ملل از جمله اكوسوك و شورای امنيت و نيز نهادهای مالی بين‌المللی ازجمله بانك جهانی و كشورهای اعزام‌كننده نيروهای حافظ صلح و نيز كشورهای كمك‌كننده مالی به كشور بحران‌زده تحت نظر كميسيون مزبور می‌باشند و مقامات ملی كشورهای بحران زده نيز در تركيب كميسيون حضور خواهند داشت.
سرانجام با تلاش برخی كشورها از جمله ايران ماهيت اين كميسيون به يك نهاد بين‌الدولی با انجام فعاليت پس از ختم درگيری دركشورهايی كه درحال خروج از جنگ و درگيری هستند و آن هم در حد مشاوره به آنها با شناسايی حق حاكميت ملی و شروع فعاليت با اجازه كشورهای مورد نظر محدود شد.
آمريكا نيز طبق معمول در تمامی اين مراحل كوشيد تا شورای امنيت را بر اين كميسيون مسلط سازد، تلاشی كه تا حدودی نتيجه داده است.

** تصويب ايجاد كميسيون و تركيب آن
كميسيون ايجاد صلح به شورای امنيت درمورد چگونگی طراحی فعاليتهای مرتبط با تثبيت صلح پس از دوران جنگ در كشورها، مشورت خواهد داد.
"يان الياسون" رييس مجمع عمومی سازمان ملل در اين ارتباط به خبرنگاران گفت: اين مصوبه برای نخستين بار در تاريخ سازمان ملل متحد مكانيزمی ايجاد خواهد كرد كه وظيفه آن حصول اطمينان از اين مساله است كه كشورهايی كه به تازگی از جنگ رها شده‌اند مجددا به دليل نبود نظارت بين‌المللی به شرايط جنگی باز نگردند.

كميسيون ايجاد صلح يك نهاد مشورتی بين‌المللی است كه چارچوب كاری خود را براساس درخواست شورای امنيت، شورای اقتصادی و اجتماعی (اكوسوك)، دبير كل يا كشور عضوی كه در آستانه وارد شدن يا بازگشت مجدد به جنگ است، تعيين می‌كند.
براساس اين تصميم، كميسيون‌ايجاد صلح تنها از طريق اجماع فعاليت خواهد كرد و پيشنهاداتی را درمورد رسيدن كامل به ثبات، بازسازی و توسعه اقتصادی كشور رها يافته از جنگ ارايه می‌دهد.
اعضای كميسيون ايجاد صلح، شامل هفت كشور از اعضای شورای امنيت است كه توسط اعضای اين شورا انتخاب شده و هفت عضو ديگر نيز توسط گروه‌های منطقه‌ای اكوسوك برگزيده خواهند شد.
‪ ۱۰‬عضو ديگر اين كميسيون نيز به نسبت مساوی از ميان كشورهايی انتخاب خواهند شد كه بيشترين كمك مالی و نيروی نظامی حفاظت از صلح در اختيار سازمان ملل قرار می‌دهند.
هفت عضو ديگر اين كميسيون نيز توسط مجمع عمومی و با اولويت قرار دادن كشورهای صاحب تجربه بازسازی پس از جنگ، برگزيده می‌شوند.
"كوفی عنان" دبير كل سازمان ملل با استقبال از تصويب اين قطعنامه گفت كه هنوز اقدامات زيادی برای كسب اطمينان‌از عملكرد مناسب اين كميسيون بايد انجام گيرد.

** كشمكش‌های درون مجمع عمومی برای اين مصوبه
مجمع عمومی سازمان روزسه‌شنبه بيست ونهم آذرماه سرانجام پس از اختلافات و كشمكشهای فراوان ميان كشورهای درحال توسعه وجهان توسعه يافته، با تشكيل "كميسيون ايجاد صلح " موافقت كرد.
قطعنامه مذكور گرچه بدون رای گيری به‌تصويب رسيد اما بسياری از كشورها از جمله ايران، مصر، كاستاريكا، هند، پاكستان، مكزيك، كوبا، جامائيكا و برزيل طی بيانيه‌هايی در توضيح مواضع ملی دولتهای متبوع، مخالفت صريح خود را با برخی از بندهای آن كه قدرت بيشتر و يا همسنگ با مجمع عمومی سازمان ملل به شورای امنيت در كنترل و هدايت اين نهاد جديدالتاسيس می‌دهد ابراز داشتند.
ونزوئلا به عنوان تنها كشور قبل‌از تصويب قطعنامه طی بيانيه‌ای انتقادی، مخالفت جدی خودرا نسبت به‌اين قطعنامه ابراز و از پيوستن به اجماع خودداری كرد.
نماينده هيات جمهوری اسلامی‌ايران نيز پس از تصويب قطعنامه در بيانيه‌ای در توضيح رای خود ضمن تاكيد بر ضرورت رعايت اصول يكپارچگی و حاكميت ملی و استقلال سياسی دولتها، عدم دخالت در امور داخلی كشورها در جريان فعاليتهای ايجاد صلح در كشور مورد نظر، تصريح نمود كه وظايف، دستورالعمل كاری و هر گونه بازبينی در شرح وظايف و مسوليتهای كميسيون ايجاد صلح صرفا در حيطه اختيارات مجمع عمومی است و دخالت هر نهاد ديگری در اين كميسيون را نمی‌پذيرد.
همچنين در اين بيانيه برای اجتناب از دخالت كشورهای قدرتمند در امور داخلی ديگر كشورها به اين مطلب اشاره شده كه وظيفه اصلی كميسيون همانا انجام فعاليتهای هماهنگی در كمكهای بين‌المللی به منظور كمك به كشورهای در حال خروج از بحران و درگيری با هدف ايجاد صلح در آنهاست و به هيچ وجه وظيفه آن شامل مراحل قبل از درگيری و يا حل و فصل اختلافات نيست.
علاوه‌بر اين شروع‌فعاليت عملی كميسيون درخصوص هر كشور مورد نظر می‌بايست با تقاضای رسمی دولت ملی و رضايت آن كشور باشد و اينكه مالكيت ملی كشور ميزبان بر فعاليتهای ايجاد صلح امری مسلم و مفروض تلقی گردد.
همچنين جمهوری‌اسلامی‌ايران در روند تصويب اين‌قطعنامه، با تلاشهای گسترده ديپلماتيك و طولانی مدت خود و با جلب حمايت كشورهای عضو جنبش غيرمتعهدها و سازمان كنفرانس اسلامی، سرانجام موفق شد پيشنهاد اوليه خود را مبنی‌بر لحاظ سهميه‌ای جداگانه برای مجمع عمومی سازمان ملل برای عضويت در كميسيون ايجاد صلح به كرسی بنشاند و به اين وسيله زمينه را برای كشورهايی كه عضو هيچ يك از ديگر نهادهای تشكيل‌دهنده كميسيون ايجاد صلح شامل (شورای امنيت، شورای اقتصادی-اجتماعی سازمان ملل، كشورهای تامين‌كننده نيرو و كشورهای تامين كننده مالی) نيستند فراهم نمايد كه در نوع خود موفقيتی برای كشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود.

** موضع آمريكا
آمريكا كه به‌تازگی‌ حتی تهديد كرده كمكهای خودرا به سازمان ملل در صورت عدم تصويب اصلاحات مد نظر اين كشور ، ادامه نخواهد داد ، از اين مصوبه كه در حقيقت بخشی از خواست‌های واشنگتن را تامين می‌كند، استقبال كرد.
"جان بولتون" سفير و نماينده دايم آمريكا در سازمان ملل گفت كه اعضا اين كميسيون بايد به اهميت وظيفه‌ای كه برعهده آنها نهاده شده ، بيش از پيش توجه كنند و دريابند كه چقدر می‌توانند در ايجاد صلح پايدار در جهان كمك نمايند.

** آينده، زمانی برای سنجش ميزان سوء‌استفاده ‌قدرتها از اين كميسيون
به هر صورت اين قطعنامه در قالبی اجماع به تصويب مجمع عمومی سازمان ملل رسيد و بی‌ترديد كار خود را با پشتيبانی صاحبان قدرت در عرصه جهانی خيلی زود آغاز خواهد كرد.
اين قطعنامه ، در مجموع راههای نفوذ را برای صاحبان قدرت در مسير دخالت در حاكميت كشورها باز گذاشته است و به اين ترتيب بايد منتظر گذشت زمان ماند تا عملكرد اين كميسيون و اهداف واقعی آن بيش از پيش نمايان شود.
هنوز شايد قضاوت زودهنگام باشد كه گفته شود تصميم ونزوئلا برای خارج شدن از اجماع صحيح بوده و يا كشورهايی كه به‌هر دليلی به اجماع برای تصويب اين قطعنامه پيوستند.
بی‌ترديد سازمان ملل در چارچوب اصلاحاتی كه قدرتهای حاكم بر آن برای اين سازمان طراحی كرده‌اند، دوران حساسی را سپری می‌سازد.
هماهنگی كشورهای اسلامی و غيرمتعهد در اين دوره حساس ، برای پيشگيری از تصويب آن بخش از به اصطلاح اصلاحاتی كه شايد هدف عمده آنها "گشودن دست‌های صاحبان قدرت در عرصه جهانی برای تحت فشار قرار دادن كشورهای مستقل"است ، بيش از پيش احساس می‌شود.