روز جمعه ۹ آبان، مصادف با ۳۱ اکتبر، جوادلاریجانی رئیس ستاد حقوق بشر قوه قضاییه، گزارش چهارساله حقوق بشر ایران در چارچوب «بررسی دوره‌ای جهانی» را به شورای حقوق بشر ارائه خواهد کرد و کشورهای عضو سازمان ملل فرصت خواهند داشت تا پیشنهادات خود را برای بهبود وضعیت در ایران ارائه کنند.
مقامات قوه قضاییه و وزارت خارجه که طی سالهای گذشته بر همه مکانیسم‌های حقوق بشری سازمان ملل به جز مکانیسم «بررسی دوره‌ای جهانی» دست رد زده‌اند، طی ماه‌های گذشته تلاش جدی کرده‌اند که ارائه گزارش در این چارچوب را به مثابه همکاری با سازمان ملل جلوه بدهند. به همین جهت با اینکه برای سومین سال متوالی از اینکه اجازه بدهند احمد شهید گزارشگر ویژه حقوق بشر یا دیگر گزارشگرهای موضوعی حقوق بشر سازمان ملل (از سال ۲۰۰۵) به ایران سفر کنند، خودداری کرده‌اند، اما همواره چنین می‌گویند که بررسی دوره‌ای جهانی مکانیسم مورد علاقه دولت ایران است و آن را مشروع می‌دانند و همزمان از همکاری با مکانیسم‌های دیگر به بهانه‌هایی مانند سیاسی بودن، پرهیز می‌کنند.
در این جلسه ایران یک ساعت و نیم وقت خواهد داشت که به شورای حقوق بشر، پیشرفت‌های خود را در مورد ۱۲۶ پیشنهادی که در سال ۲۰۱۰ به صورت داوطلبانه پذیرفته است ارائه کند.
طبق اطلاعاتی که کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران در ژنو کسب کرده است، در پاسخ به آنچه ایران خواهد گفت، ۱۰۸ کشور برای اظهارنظر ثبت نام کرده‌اند، که به هر کدام از آنها حدود یک دقیقه فرصت خواهد داد پیشنهاد کنند ایران چه کاری می‌تواند انجام دهد که وضعیت حقوق بشر در ایران بهبود پیدا کند. کشورهای ثبت نام کننده ترکیبی از کشورهایی هستند که به شدت از ایران به لحاظ سیاسی حمایت می‌کنند مانند ونزوئلا و روسیه و کشورهایی که همواره در خصوص وضعیت حقوق بشر در ایران ابراز نارضایتی می‌کنند مانند سوئد و نروژ که علیرغم داشتن روابط سیاسی با تهران، به صورت اصولی موارد نقض حقوق بشر در ایران را مورد انتقاد قرار داده‌اند.
لابی چندماهه ایران برای تغییر نظر کشورها؛ روایت وارونه دولتی از وضعیت داخلی
طبق یافته‌های کمپین، دیپلمات‌های ایرانی طی ماه‌های گذشته دیدارهای بسیار زیادی با هیات‌های دیپلماتیک کشورهای مختلف داشته‌اند تا کشورهای بیشتری را متقاعد کنند که در این جلسه به تمجید و حمایت از مواضع حقوق بشری ایران بپردازند. یا حداقل از انتقادات سخت حذرکنند.
همچنین سازمان‌های غیردولتی حامی دولت ایران که همواره هواپیمای آنها با هواپیمای دولتیها در فرودگاه ژنو به زمین می‌نشیند، و برخی از سازمان‌های ایرانی نزدیک به قوه قضاییه و نیروهای امنیتی که در ژنو نیز برای لابی مستمر دفتر دارند، طی ماه‌های گذشته جلسات متعددی را برای جلب نظر کشورها برگزار کرده‌اند. این سازمان‌ها چنین وانمود می‌کنند که صدای واقعی جامعه مدنی ایران هستند.
سازمان‌های مستقل حقوق بشری هم همزمان تلاش کرده‌اند به کشورهای مختلف بگویند که در چه نقاطی ایران تعهدات خود را نادیده گرفته و به قول‌های خود عمل نکرده است. به عنوان بخشی از بررسی دوره‌ای جهانی، این سازمان‌ها گزارش سایه ارائه کرده‌اند. کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران نیز طی ماه‌های گذشته با ارائه وثبت گزارش وضعیت حقوق بشر، مواضع و موارد نادیده گرفته شده توسط دولت ایران را به صورت جامع مستند کرده است.
در اوائل ماه اکتبر برخی از این سازمان‌ها از جمله کمپین در جلسه‌ای که در شهر ژنو تشکیل شد با نمایندگان کشورها در خصوص تعهدات ایران و وعده‌های عمل نشده به گفت وگو پرداختند. این بخشی از تلاش‌های موسوم به یو.پی.ار اینفو به شمار می‌رود که یک سازمان حقوق بشری غیر دولتی مستقر در ژنو است. در این جلسه نماینده‌ای هم از دولت ایران حضور داشت واز مباحث شرکت کنندگان یادداشت برمی داشت.
در جلسه «یو. پی. ار» روز جمعه سازمان‌های حقوق بشر فرصت صحبت کردن نخواهند داشت. با این حال آنها مواضع خود را قبلا با کشورهای شرکت کننده در میان گذاشته‌اند و آنچه ارائه خواهد شد عملا مجموعه‌ای از نقطه نظرات تخصصی این سازمان‌ها و همچنین نکات مورد نظر کشورهایی که برای سخن گفتن ثبت نام کرده‌اند خواهد بود.
بعد از جلسه روز جمعه ۳۱ اکتبر، که کشورهای مختلف به بررسی گزارش ایران می‌پردازند، جلسه دیگری در چهارم نوامبر برگزار خواهد که کمیته یو.پی.ار. گزارش خود را که مجموعه‌ای از همه پیشنهادات کشورهای مختلف است به ایران ارائه می‌کند. انتظار می‌رود ایران بیش از سیصد پیشتهاد دریافت کند.
۱۰۸ کشوری که برای صحبت کردن در جلسه ایران ثبت نام کرده‌اند اگر چه در نوع خود تعداد زیادی است، اما در مقایسه با کشورهایی مانند چین و آمریکا که بیش از ۱۳۰ کشور برای صحبت کردن در مورد وضعیت حقوق بشر آنها ثبت نام کرده‌اند، شمار کمتری را نشان می‌دهد.
پس از آن، در ماه مارس ۲۰۱۵ شورای حقوق بشر به صورت رسمی گزارش یو پی ار را منتشر می‌کند و پیشنهادات قبول شده و قبول نشده توسط ایران را مشخص می‌کند. واین پیشنهادات پایه‌ای برای تلاش‌های حقوق بشری ایران برای چهار سال آینده خواهد بود.
محور عمده گفت وگو‌های سازمان‌های حقوق بشری مستقل و برخی کشورها که صرف نظر از ملاحظات سیاسی با تهران به نظارت و اعلام نظر در خصوص وضعیت حقوق بشر ایران می‌پردازند، علیرغم تلاش مقامات ایرانی برای نشان دادن این موضوع که وضعیت در طی چهارسال گذشته بهبود چشمگیری پیدا کرده است، موارد نقض حقوق بشر همچنان در ایران جدی است.
به گفته یک منبع آگاه که با کمپین گفت وگو می‌کرد، ایران عملا از پرداختن به موضوعات مورد چالش و حساس در حوزه آزادی‌های سیاسی و مدنی خودداری کرده است و این موضوع از چشم دیپلمات‌های کشورهای عضو سازمان ملل دور نماینده است. برای همین پیشنهادات کشورهای مختلف در این جلسه انتظار می‌رود که در بسیاری از موارد شبیه آنچه باشد که در سال ۲۰۱۰ ارائه کردند و همین تکرار پیشنهادات می‌تواند حاکی از آن باشد که پاسخ‌های ایران در گزارش ملی ایی که طی ماه‌های گذشته ارائه کرده است در خصوص عمل به وعده‌های خود، رضایت خاطر آنها را فراهم نکرده است.
گروه مستقل «تاثیربرایران» یک سازمان حقوق بشری که در نیویورک واقع است طی ماه‌های گذشته عملکرد ایران را در خصوص وعده‌های سال ۲۰۱۰ مورد سنجش قرار داده است. تحقیقات این سازمان نشان می‌دهد که از ۱۲۶ توصیه‌ایی که توسط کشورها مطرح شده و ایران پذیرفته، در ۸۱ پیشنهاد، ایران به هیچ عنوان پیشرفتی نداشته و یا اصلا آن را مد نظر قرار نداده است. درحالی که به چهار پیشنهاد عمل کرده و در ۳۱ مورد نیز به صورت جزیی عمل کرده است. مواردی که ایران در پاسخ گویی به آنها ناکام مانند بیشتر در مورد حقوق و آزادی مدنی سیاسی بوده است مانند حقوق مذهبی و سیاسی و شکنجه و وضعیت زنان
در مواردی که به صورت بخشی و جزیی جواب داده‌اند مربوط به موضوع آموزش و سلامت زنان بوده است.
گزارش ملی ایران: جای خالی موارد عمده نقض حقوق بشر
ایران در ماه شهریور (سپتامبر) گزارش خود را به شورای حقوق بشر ارائه کرد. از مهمترین ویژگی‌های ایین گزارش نادیده گرفتن موارد عمده نقض حقوق و آزادی‌های شهروندان ایرانی در حوزه‌های مدنی و سیاسی بود. در برخی موارد گزارش ایران موضوعاتی را مطرح کرده است که برای افرادی که اندک آشنایی با وضعیت ایران دارند، مایه تعجب بود. برای مثال در پیشنهادات سال ۲۰۱۰ پیشنهاداتی در خصوص به رسمیت شناختن حقوق تجمع کنندگان و حقوق سیاسی و مدنی فعالان سیاسی و مدنی ایرانی به شدت مورد توجه قرار گرفته بود. با توجه به ناآرامی‌های سال ۸۸ و سرکوب تجمع کنندگان، بسیاری از موارد پیشنهادی موارد نقض حقوق شهروندان در آن آیام را نشانه می‌رفت. اما ایران در پاسخ به این پیشنهاد، در پاسخ خود گفته است که اعزام نیرو و فرستادن آنها به خیابان‌ها برای این بوده است که از تجمع کنندگان حفاظت کنند. در این گزارش همچنین گفته شده است که در مواردی که رفتار خلاف قانون رخ داده است کاملا با آن برخورد شده است. در این زمینه مثالی که دولت ایران مطرح کرده است نمونه دادگاه کهریزک بوده است. که عملا در این دادگاه عملا افراد سطح پایین به زندان محکوم شدند و افرادی که باعث و بانی قتل حداقل سه نفرو شکنجه و آزار واذیت دهها تن شدند هیچ گاه در برابر قانون پاسخگو نبودند.
گزارش ملی ایران همچنین حاوی خطاها و آمارهای غیر مرتبط است. در این گزارش آمارهایی منتشر شده است که اساسا ربطی به زمان دوره‌ای که مربوط به گزارش «یو.پی.ار» است نمی‌شود. برای مثال هنگامی که در مورد اشتغال صحبت می‌شود، از آماری استفاده شده که دو سال پیش از اولین گزارش /«پو.پی.ار» را در بر می‌گیرد، یعنی شش سال قبل. مقامات ایرانی همچنین کاملا مهمترین پیشنهادات و نگرانی‌های عمده مانند اعدام را در گزارش ملی خود نادیده گرفته‌اند و هیچ اشاره‌ای به آن نکرده‌اند. در واقع یک بار هم کلمه اعدام در گزارش ملی ایران وجود ندارد. علیرغم اینکه چندین بخش از سازمان ملل نگرانی‌های عمده نسبت به تعداد اعدام در ایران ابراز کرده‌اند.
این درحالی است که در جلسه گذشته «یو پی ار» سال ۲۰۱۰ مقامات ایرانی از بیش از بیست توصیه در مورد مجازات اعدام سه توصیه را قبول کردند. در عمل، به جای صحبت کردن از اعدام در گزارش ملی، مقامات ایرانی به موضوع قاچاق مواد مخدر اشاره می‌کنند و اینکه ایران با قاچاقچیان مواد مخدر مبارزه و هزینه‌های زیادی صرف این موضوع می‌کند و مواردی از این دست. با این وجود در خصوص اینکه چرا افرادی که مواد مخدر حمل می‌کنند اعدام می‌شوند و یا افزایش آمار اعدام‌ها به بیش از ۸۰۰ مورد در سال گذشته هیچ اشاره‌ای نشده است.
حملات لفظی به احمد شهید، پیش از جلسه «بررسی دوره‌ای جهانی»: وزارت خارجه جای پای جوادلاریجانی می‌گذارد؟
سه روز قبل از اینکه جواد لاریجانی در ژنو به سوالات کشورهای مختلف در مورد عملکرد چهار ساله حقوق بشر ایران پاسخ بدهد، نمایندگان وزارت خارجه روز سه شنبه در نیویورک با حمله به گزارش هفتم احمد شهید، تعجب دیپلمات‌هارا در مقر سازمان ملل در نیویورک برانگیختند.
یک روز قبل از جلسه ارائه گزارش شهید، جواد لاریجانی در تهران شهید را «حامی تروریست»ها خواند و دلایل شش گانه‌ای را برشمرد در توضیح اینکه چرا ایران اجازه نمی‌دهد که گزارشگر ویژه سازمان ملل به ایران سفر کند.
روز سه شنبه احمد شهید گزارش هفتم خود را به کمیته سوم مجمع عمومی ارائه کرد. این گزارش در همان روزی ارائه شد که گزارشگر ویژه کشورهای اریتره و کره شمالی و میانمار و اسراییل گزارش‌های خود را از نقض حقوق بشر در این کشورها ارائه کردند.
در گزارش احمد شهید چند موضوع از جمله افزایش تعداد اعدام‌ها درایران مورد توجه ویژه قرار گرفته بود. او گفت که به صورت خاص تحت تاثیر اعدام ریحانه جباری قرار گرفته است، دومین مساله فشار روز افزون بر روزنامه نگاران، شکنجه و همچنین بدتر شدن وضعیت زنان در ایران بود. شهید گفت که متوسط درآمد زنان در ایران به صورت بسیاری زیادی از مردان کمتر است و یکی از کمترین درآمد‌ها را در آسیا به خود اختصاص می‌دهد. او همچنین گفت که در صد بیکاری زنان دوبرابر بیکاری مردان است.
در پاسخ به این اظهارات نماینده ایران در جلسه گفت که به عنوان یک زن احساس می‌کند که توسط احمد شهید مورد حمله قرار گرفته است. با این که احمد شهید بعدا خاطر نشان کرد که همه آنچه گفته است بر اساس آمارهای جمهوری اسلامی ایران است.
یک منبع آگاه به کمپین گفت که لحن اعضای تیم وزارت خارجه ایران تندتر از سالهای قبل بود: «به خصوص با توجه به اینکه جواد لاریجانی آنجا نبود این لحن شگفتی دیپلمات‌ها را برانگیخت. وقتی نمایندگان هیات دیپلماتیک وزارت خارجه به شهید پاسخ می‌دهند لحن و استیل مختلف و دیپلماتیک تری دارند برای پاسخگویی نسبت به لاریجانی ولی این دفعه مقامات وزارت خارجه دقیقا مانند جواد لاریجانی عمل کردند.»
از نکات جالب این جلسه آن بود که نماینده ایران وب سایت احمدشهید را مورد انتقاد قرار داد و حتی در ایرادی عجیب و غریبی که به وب سایت آقای شهید گرفته شده است. نماینده ایران همچنین از اینکه آقای شهید با نمایندگان کشورهای مختلف دیدار و گفت وگو کرده است انتقاد کرد. احمد شهید در پاسخ گفت که وب سایتی که آماده کرده و در معرض عموم قرار داده است برای آن است که وقتی جوابی از ایران دریافت می‌کند آن جواب‌ها را روی وب سایت خود بگذارد درحالی که چه چنین مسوولیتی ندارد و به این وسیله تنها محملی برای انعکاس نظرات ایران نسبت به موارد مطرح شده در گزارش‌هایش فراهم می‌کند.
شهید به نمایندگان دولت ایران گفت که با هر دولتی جلسه می‌گذارد که علاقه مند هستند با او ملاقات کنند و اشاره کرد که با کشورهایی هم صحبت کرده است که حتی با دستور کار او مخالف هستند مانند روسیه و چین.
نکته قابل توجه آنکه قبل از جلسه ایران، در زمانی که گزارش گزارشگر ویژه اریتره خوانده می‌شد، جواب‌های مقامات این کشور شباهت زیادی با جواب ایران داشت. حملاتی همچون سیاسی بودن گزارش و یا اینکه برخی کشورهای اروپایی در تدوین گزارش‌های گزارشگر ویژه دست شده‌اند نیز در حملات ایران علیه گزارشگر ویژه به چشم می‌خورد. اریتره از کشورهایی است که به هواداری از دستور کار ایران پرداخت.
احمد شهید و جواد لاریجانی: از اتهام و حمله لفظی تا جلسات خصوصی
از مارس سال ۲۰۱۱ که احمد شهید به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر در زمینه وضعیت ایران انتخاب شد، جوادلاریجانی به صورت دوره‌ای و پیوسته به انتقاد از او و گزارش‌هایش پرداخته است. با این وجود علیرغم حملات لفظی شدید و بعضا توهین آمیز، طی سال گذشته دیدارهایی میان احمد شهید و مقامات وزارت خارجه و همچنین قوه قضاییه انجام شده است. این دیدارها پس از انتخاب حسن روحانی به سمت ریاست جمهوری، هم در تعداد و هم در کیفیت جلسات تغییر عمده‌ای کرده است. اگر چه همچنان در ظاهر لحن عصبانی و توهین آمیز مقامات ایرانی چندان تغییری نکرده است.
احمدشهید همچنین با برخی از نمایندگان مجلس که در جلسات مختلف شورای حقوق بشر هیات دیپلماتیک ایرانی را همراهی می‌کنند هم دیدار کرده است. این دیدارها از آن جهت انجام می‌شود که مقامات ایرانی به مقامات سازمان ملل این پیام را بدهند که با مکانیسم‌های مختلف این سازمان همکاری می‌کنند.
یک منبع به کمپین گفت که با وجود اینکه پیش از انتخاب احمدشهید، مقامات ایرانی ابراز کرده بودند که اگر این نماینده سه شرط مرد بودن، مسلمان بودن و عرب نبودن را نداشته باشد شانسی برای حضور در ایران نخواهد داشت، اما با وجود اینکه گزارشگر ویژه واجد هر سه شرط یاد شده است، اما همچنان از ورود او به ایران جلوگیری می‌کنند. به گفته این منبع در یکی از جلسات وزارت خارجه با احمد شهید، نماینده ایران از شهید می‌خواهد که آیاتی از قرآن را بخواند تا مطمئن شوند او مسلمان است. شهید در این جلسه آیات را می‌خواند و معنی می‌کند و به مقامات ایرانی می‌گوید آیاتی که انتخاب کرده‌اند خیلی معروف و معنی کردن آنها پیش پا افتاده بوده است.
اگر چه طی یک سال گذشته نمایندگانی از وزارت خارجه که با احمد شهید دیدار کرده‌اند رفتار محترمانه تری نسبت به رفتار مقامات قوه قضاییه با او داشته‌اند. به علاوه در جلسات احمد شهید با مقامات وزارت خارجه آنها به زبان انگلیسی صحبت می‌کنند و نیازی به مترجم وجود ندارد. در حالی که در جلسه با افراد قوه قضاییه همواره ارتباط از طریق مترجم صورت می‌گیرد. که در برخی موارد کیفیت مترجمین همراه آنچنان پایین بوده است ک عملا ارتباط برقرار کردن بر سر موضوعات مهمی که مورد نظر طرفین بوده است با مشکل جدی مواجه شده است.
از نکات جالب توجه در هنگام کنفرانس خبری روز چهارشنبه احمدشهید با خبرنگاران در سازمان ملل آنکه، علیرغم ممنوع بودن حضور اعضای نمایندگی کشورها در کنفرانس خبری، یکی از اعضای هیات نمایندگی ایران با ورود به سالن چندین سوال را به خبرنگار صداوسیما داد. این موضوع تعجب خبرنگاران را برانگیخت. چرا که خبرنگار صدداوسیما از روی همان برگه به خواندن سوالات خود پرداخت. سوالات یاد شده که بیشتر از سوال ،شبیه متن بیانیه ایران در پاسخ به احمد شهید بودند، عملا موضع گیری و هدایت خبرنگاران صداوسیما را برای سوال کردن از احمد شهید آشکار می‌کرد.