نادر صدیقی
آقای شهید، در آستانه نوروز گدشته پیش از انتشار گزارش شما در باره وضعیت حقوق بشر در ایران، محمد جواد لاریجانی دبیر ستاد حقوق بشر در قوه قضاییه ایران، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، دبیر کل این سازمان و همینطور شما را به عنوان گزارشگر ویژه این نهاد جهانی در امر حقوق بشر در ایران، به باد انتقاد گرفت و گزارش شما را مانند موارد پیش از اون مردود دانست. به تازگی هم انتقادهای دیگری را متوجه شما کرده. واکنش شما به این حملهها و انتقادها چیست؟
احمد شهید: در کشورهایی که حقوق بشر بطور جدی نقض میشوند و رهبران آنها وجود چنین واقعیتی را نمیپذیرند، اینگونه مردود شمردنها و ایراد سخنانی از این قبیل، غیرعادی نیست.
فکر میکنم باید به این نکته بویژه در تهران اندیشه شود که گزارش من و یا گزارش دبیرکل سازمان ملل، برای کمک به مردم و دولت ایران طراحی شدهاند تا این کشور را به سوی بهبود و نشاط بیشتر رهنمون شود. از اینرو باید آنها درک کنند که این گزارشها، هدفی بیغرضانه دارند و به دولت در مقابله با چالشها و حل کشمکش مداومی که کشور، در برابر میزان قدرت اعمالی دولت برمردم جریان دارد کمک میکنند. و اینکه میزان شاًن مردم در برابر اختیارات دولت چقدر است. تمامی موارد فوق میتوانند به بهبود روابط متقابل دولت و مردم کشور منجر شوند.
فکر میکنم دولت ایران، هرچه زودتر به نیت طرح کمک رسانی این گزارش بپردازد، زودتر هم میتواند به چالشهای پیش رو در کشور پاسخ دهد.
محمد جواد لاریجانی میگوید گزارشهایی که بهطور متوالی از جانب شما در باره وضعیت حقوق بشر در ایران منتشر میشوند، نوعی وسایل تبلیغاتی برای ضربه زدن به رژیم ایران هستند. شما چنین حرفهایی را شنیدهاید؟
بله. شنیدهام که چنین حرفهایی گفته است.
بار دیگر میگویم که باید به شناخت ریشه و کُنه مطلب پرداخت؛ اینکه کسی مشروعیت گزارشی را مورد سوال قرار دهد، باید خود در عوض گزارش جامعی ارایه کند.
فکر میکنم که این [ایراد گرفتنها] شیوه نادرستی است به این دلیل که گزارش من و یا گزارش سازمان ملل نیست که شرایط موجود در کشور را خلق میکنند. گزارش من نیست که موجب افزایش تعداد ازدواجهای زودرس در سنین پایین در کشور میشود.
من در این زمینه گزارش میدهم برای اینکه چنین واقعیتی وجود دارد. بنابراین باین گزارشها باید از این دریچه نگریست که بازگوکننده وضعیت موجود در کشور است و چنان طراحی شده تا توجه دولت را به خود معطوف کند، مبنی بر اینکه مسایلی وجود دارد که باید به آنها رسیدگی شود.
آنها هرچه زودتر به وجود این مسایل اعتراف کنند، زودتر هم میتوانند به حل دشواریها بپردازند.
آقای لاریجانی شما را بهطور مستقیم مورد حمله قرار داده و پیشتر هم، ایشان به شما لقب «بازیگر رسانهها» دادهاند. در باره چنین عنوانی چه فکر میکنید؟
یک مدافع حقوق بشر، مسایل را شخصی تلقی نمیکند. من حتی حملهها علیه شخص خودم را نادیده میگیرم چرا که موضوع اصلی محسوب نمیشود. موضوع اصلی، مسایلی است که در ایران روی میدهد.
نکته دیگر اینکه، من در برابر حمله از پشتیبانی سیستم برخوردارم ولی در مورد ایرانیان چطور که از ایمنی برخوردار نیستند؟ دولت ایران برای این مطلب چه پاسخی دارد؟
بنابراین، حمله علیه شخص من تایید کننده وضع مردم ایران است در برابر حکومتی که در موارد گوناگون حقوقشان را نقض میکند و اقدامات حقوق بشری را زیر سوال میبرد.
شما میگویید که بارها تقاضای روادید برای سفرتان به ایران، از طرف مقامهای جمهوری اسلامی رد شده ولی آقای لاریجانی میگوید که شما چگونه میتوانید انبوهی از مسایل مربوط به نقض حقوق بشر در ایران را که در گزارشتان آمده، در مدت کوتاهی مورد سنجش قرار بدهید؟ هفته گذشته آقای لاریجانی گفت که شما چطور قادر هستید سه هزار پرونده حقوق بشری را در یک دیدار سه روزه بررسی کنید؟
در ظاهر امر به نظر میرسد کسی که در مورد کشوری گزارشی تهیه میکند، آن کشور را میشناسد، این امر البته به گذشته دور مربوط میشود. در قرن بیست و یکم، آنچه درمیان مرزهای یک کشور روی میدهد، شفاف و روشن است؛ دولتها، گزارشهایی را در مورد اقدامات خود منتشر میکنند. نخستین اطلاعاتی هم که من مورد مطالعه قرار میدهم، مطالبی است که از سوی خود حکومت منتشر میشود. مثلن اگر در مورد مطلبی که در لایحهای در پارلمان گفته شده، صحبت میکنم، من آن مطلب را از وب سایت رسمی مجلس استخراج کردهام، ویا اگر از اقدامی در مجلس یاد کردهام که بهصورت قانون درمیآید، بازهم چنین مطلبی برگرفته از سایت رسمی دولت است.
دولت ایران همچنین گزارشهای رسمی متعددی را منتشر میکند که از سوی رسانههای دولتی انتشار مییابند و یا در رسانههایی که از پشتیبانی حکومت برخوردارند بازتاب پیدا میکنند که من در گزارشهایم به آنها استناد میکنم. بنابراین، اینکه استدلال بکنند که فردی نمیتواند به شخصه اینهمه مسایل را گردآوری کند، پایه و اساس معتبری ندارد.
من نمیگویم که میتوانم در دیداری چند روزه از ایران، تمام موارد را مورد ارزیابی و سنجش قرار دهم، ولی میگویم که میتوان در یک دیدار ۱۰ یا ۱۴ روزه، به جدیترین موضوعها که این دولت به آنها توجهی نکرده، پرداخت و مقامها را به چالش کشید، مانند شرایط بازداشتگاهها، نحوه اداره آنها و دقت در مقرراتی که اعمال میشود؛ و یا میشود به مقررات مربوط به محاکمات پرداخت که انجام یک دادرسی عادلانه را باید تضمین کند.
تاکید میکنم که به مسایل باید ورای قرینه سازیهای شخصی توجه کرد. در ایران مسایلی وجود دارد و اگر به بررسی عمومی عملکرد این دولت در نشستهای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو دقت کنید، خواهید دید که دولت ایران بیش از یکصد توصیه و پیشنهاد رسمی را پذیرفته که برای بهبود شرایط حقوق بشر در آن کشور طراحی و تدوین شدهاند، بنابراین دولت ایران پیش از همه به این مسایل آگاه است ولی بجای پرداختن به این دشواریها، به حملههای رسانهای میپردازد که ممکن است توجه را به موضوعهای دیگری معطوف کند.
و پرسش آخر را به میزان خوش بینی شما از امکان تغییر وضعیت حقوق بشر در ایران اختصاص میدهم. آیا به احتمال چنین تغییری خوش بین هستین و اگر پاسخ مثبت است، میزان خوش بینی شما نسبت به امکان بهبود حقوق بشر در ایران چه اندازه است؟
ایران از توانایی فراوانی برای بهبود وضعیت حقوق بشر برخوردار است. ایران اکنون دولتی دارد که با خط مشی اصلاحات روی کار آمد و این بسیار نویدبخش است. در واقع آغاز اقدامات رییس جمهوری، با گامی کوچک بوده ولی جهش بلندی کرده است.
او از پشتیبانی مجلس برخوردار است و برنامههای دولتش دلگرم کننده است. البته حرف را به عمل درآوردن، چالشی بسیار جدی است و در دوازده ماه گذشته، زمینههای فراوانی، با شرایط بدتری روبرو شدهاند؛ بنابراین، تصویری ناهمگون است ولی من همچنان به ادامه مراوده جهانی با دولت ایران امیدوار هستم و اینکه مردم ایران، به خواست خود در زمینه تغییر بیشتر به سوی بهبود شرایط ادامه دهند.