اعتماد / فاطمه صابری
گزارشی از سخنرانی دكتر سریع‌القلم در نشست بررسی توسعه و موانع تحقق آن در ایران
دكتر محمود سریع‌القلم می‌گوید ایران پانزدهمین قدرت بالقوه جهان است. این استاد تمام دانشگاه شهید بهشتی در بیش از یك ساعتی كه تریبون سخنرانی را در دست داشت با مثال‌های مختلف درصدد پاسخ به این سوال بود.
این استاد دانشگاه عصر روز دوشنبه در نخستین نشست علمی پیرامون بررسی توسعه، زمینه‌ها و موانع تحقق آن در ایران كه با همكاری انجمن اسلامی مدرسان دانشگاه گیلان و بنیاد در شرف تاسیس اندیشه و توسعه گیلان برگزار شد با ذكر این نكته كه ایران از بهترین دانش‌آموختگان در حوزه مهندسی و پزشكی برخودار است، گفت بر این باور است كه به دلیل وجود مزیت‌های جغرافیایی مختلف و راه داشتن به آب‌های بین‌المللی و منابع عظیم نفت و گاز ایران پانزدهمین قدرت بالقوه دنیا است و باید برای بهره‌برداری از این موقعیت به نفع مطلوب استفاده و اولویت‌های خود را از تعدد خارج كرده و بر چند محور محدود برنامه‌ریزی كرد.
به گفته این استاد دانشگاه، دولت‌های معاصر ایران در شناخت اولویت‌ها توفیقی نداشته و اجماعی درباره اولویت‌ها صورت نگرفته تا شاهد ناكارآمدی برنامه‌ریزی‌های مختلف باشیم.
حالا با وجود این مسائل پیش‌نیازهای توسعه در ایران كدام است؟ سریع‌القلم می‌گوید بر این باور است كه ایران با افزایش امكانات مالی و سرمایه‌گذاری، تقویت قوه قضاییه و مقننه مستقل، شناخت واقعی از جهان و سیاست خارجی تعاملی با جهان می‌تواند قدم در مسیر توسعه پایدار بگذارد.
او در این باره به افرادی كه نگرانند فرهنگ بومی ایران به دنبال توسعه از دست برود هم توضیح داد و گفت لزوما ارتباطی بین توسعه و از بین رفتن فرهنگ بومی وجود ندارد. مثال او چین و مالزی است: چین در سه دهه گذشته با وجود آنكه با دنیا تعامل داشته است اما فرهنگ خود را فراموش نكرده است یا مالزی كه یك كشور بین‌المللی اما در عین حال مبتنی بر فرهنگ بومی خود است.
نروژ با درآمدهای نفتی خود چه می‌كند؟
نروژ كشوری اروپایی هم مانند ایران دارای منابع نفتی سرشار است. همین تشابه باعث شد تا این محقق مقایسه‌یی داشته باشد بین چگونگی هزینه كردن درآمدهای نفت در نروژ و ایران: در حالی كه نروژ هم مانند ایران دارای درآمدهای نفتی است اما طبق قانون تنها امكان استفاده از ۴ درصد درآمدهای نفتی برای امور جاری در آن وجود دارد یعنی ۹۶ درصد نفت نروژ در صندوقی واریز می‌شود كه در بیرون از این كشور برای نسل‌های بعدی سرمایه‌گذاری می‌شود. او اضافه كرد اكنون سه سال است كه در پارلمان این كشور بحث می‌شود كه سه درصد دیگر به این اضافه شود اما با مخالفت‌های جدی روبه رو شده است.
او آمار جالب توجه دیگری هم ارائه می‌كند كه حاكی از مالكیت ۵/ ۲ درصدی نروژی‌ها در شركت‌های مهم اتحادیه اروپاست. سرمایه‌گذاری كه به گفته او نشان‌دهنده انضباط مالی و انسجام فكری در هیات حاكمه نروژ در همان اندوخته نفتی است.
در این جلسه درباره آینده علم در جهان هم اشاراتی صورت گرفت: ساختمان‌های دانشگاهی در بسیاری از كشورهای جهان در حال تغییر است و بسیاری از دانشگاه‌ها با انتخاب سالنی بزرگ تعداد زیادی دانشجو را با اینترنت به اساتید و دانشگاه‌های دیگر مناطق جهان وصل می‌كنند یعنی بسیاری از آموزش‌های جهان به صورت آنلاین انجام می‌شود. این همان جهانی است كه به گفته سریع‌القلم به‌شدت در حال تغییر و ثروتمند شدن طبقه متوسط است.
چین چگونه تغییر كرد
سریع‌القلم بار‌ها چین را شاهد مثال خود در توسعه ذكر كرد و گفت: هر چند در سال ۲۰۱۲ ، ۸۵ درصد هزینه نظامی چین در سكوت كامل خبری افزایش پیدا كرد اما هیچ مقام مسوولی در این كشور از افزایش قدرت نظامی چین صحبت نكرد و در واقع مقامات چینی لازم ندیدند برای دنیا شاخ و شانه بكشند و در حال حاضر هم با ادبیاتی بسیار صلح‌آمیز در حال تغییر وضعیت شهروندان خود هستند. شهروندانی كه به‌واسطه سطح زندگی پایین طی دو دهه قبل كمتر به عنوان گردشگر در كشورهای مختلف دنیا مشاهده می‌شدند اما امروز نه تنها شاهد حضور گردشگران چینی در دنیا كه كارگران، سرمایه‌گذاران و متخصصان آنها در دنیا هستیم.
براساس این گفته‌ها امروز این كشور به قدری در دنیا مهم شده است كه فقط ۱۱ هزار چینی در خارج از مرزهای این كشور در حال آموزش زبان كشورشان به شهروندان دیگر هستند. همچنین زبان چینی در دنیا دومین زبان در جهان است. كشوری كه تا یك دهه آینده قدرتی چند برابر فعلی پیدا می‌كند و در حال حاضر هم هیچ مساله‌یی در سطح جهان بدون نظر آنها قابل حل نیست.
او به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته بعضی از كشور‌ها برای ارتقای امنیت غذایی شهروندان‌شان هم اشاره كرد و گفت بعضی از كشور‌ها مانند كره جنوبی و عربستان با اجاره زمین‌هایی در آفریقا با استفاده از نیروی كار ارزان علاوه بر تولید مواد غذایی با قیمت پایین‌تر محصول را ارزان‌تر در اختیار شهروندان‌شان قرار می‌دهند و مابقی آن را به كشورهای دیگر صادر می‌كنند.
این پژوهشگر حوزه توسعه به ذكر مثال دیگری از كره جنوبی پرداخت و گفت در حال حاضر كره‌جنوبی بهترین دانشگاه‌ها را در حوزه نساجی دارد و هدف آنها هم این است كه در ۲۰ سال آینده به جایگاهی برسند كه ۸۰ درصد پارچه مصرفی دنیا از آنها خریداری شود.
استرالیا، چین و اساتید خارجی
سریع‌القلم كه تاكنون پژوهش‌های مختلفی درباره توسعه چین انجام داده است چندی پیش به یك كنفرانس خارجی دعوت شد. مقامات استرالیایی ۱۰ استاد پژوهشگر كه درباره چین مطالعاتی انجام داده بودند را به یك كنفرانس سه‌روزه دور از محل كار رسمی‌شان دعوت كرده بودند تا تحلیل خود را از آینده چین ارائه كنند.
به گفته سریع‌القلم که یكی از ۱۰ استاد حاضر در كنفرانس بود، در تمام سه روزی كه آنها از پیش‌بینی و تحلیل‌ها سخن می‌گفتند از نخست وزیر تا اعضای دولت استرالیا در سالن حضور داشتند و مانند یك خبرنگار یا دانشجو از اساتید سوال می‌پرسیدند. سوالاتی كه به گفته این استاد ایرانی قرار بود نتیجه مهمی داشته باشد؛ افزایش مهارت‌های دولتمردان برای تصمیم‌گیری پیرامون همسایه‌شان در آینده نزدیك و دور.
سریع‌القلم معتقد است استانداردها در ایران هم نباید صرفا تحت جغرافیای داخل كشور باشد و اشخاص در هر جایگاه اگر در مدار بین‌المللی حركت نكنند نمی‌توانند مفید باشند.
این استاد دانشگاه از موفقیت تركیه در صنعت توریسم هم سخن به میان آورد: تنها در دو سال گذشته تركیه موفق به جذب ۳۶ میلیون توریست شد كه چهار میلیون نفر آن ایرانی بوده‌اند. چرا؟ چون تركیه توانسته است با ارتباطات گسترده با جهان موجب پیشرفت صنعت و دانشگاه‌های خود شود و طبق معیارهای بین‌المللی رشد كند.
تحلیل ذهنی از دنیا
آیا نگاه ایران به دنیا متفاوت است؟ پاسخ سریع‌القلم به این سوال مثبت است: یكی دیگر از مشكلات موجود در ایران این است كه بسیاری از تحلیل‌های داخلی درباره نظام بین‌المللی منطبق بر واقعیات نیست بلكه برداشت‌های ذهنی ما است. یعنی تلقی ما نسبت به جهان براساس آمار نیست بلكه آن‌گونه كه دوست داریم دنیا را می‌بینیم و به‌طور عمیق از فناوری جهانی و همكاری‌های منطقه‌یی و جهانی و حوزه آموزش بی‌اطلاع هستیم.
اسراییل و عربستان مخالف توسعه ایران
به گفته این پژوهشگر، اسراییل و عربستان دو عامل در مقابل توسعه ایران هستند چون اروپا و امریكا به عنوان دولت و حاكمیت، مخالف توسعه اقتصادی و ملی ایران نیستند اما در داخل این حاكمیت نیرویی وجود دارد؛ همان نیرویی كه در ایران به عنوان «آیپك» معروف است كه با لابی، بسیاری از قوانین را به نفع منافع اسراییل تغییر می‌دهد.
او توضیح داد: وقتی برای نخستین بار طی چند روز گذشته در كنگره امریكا مصوبه‌یی برای استفاده از نام خلیج‌عربی به جای خلیج فارس مصوب می‌شود باید بدانیم كه این سیگنال سیاسی مهمی است و عربستان در حال سرمایه‌گذاری گسترده علیه ایران در امریكاست.
این استاد دانشگاه تاكید كرد انرژی‌ای كه امروز عربستان علیه ایران استفاده می‌كند كمتر از اسراییل نیست. این در حالی است كه نگاه ما به عربستان همواره متضاد بوده. یعنی گاه این كشور را برادر خود در جهان اسلام خوانده‌ایم و گاه دشمن. در حالی كه عربستان تغییری نكرده و رویكردهایش مثل گذشته است.
اولویت از دولتی به دولت دیگر تغییر نكند
موضوع بعدی مورد اشاره این استاد دانشگاه این است كه اولویت‌های ملی نباید از دولتی به دولت دیگر تغییر كند. او توسعه را به مسابقه دوی امدادی تشبیه می‌كند كه نفرات باید برای موفقیت در یك مسیر مشخص بدوند و به هم كمك كنند و مدام نمی‌توانیم هربار مسیر مسابقه را تغییر دهیم. همین باور می‌گوید نباید نگاه كلان خود را به سیاست خارجی، فرهنگ و اقتصاد از یك دولت به دولت دیگر تغییر دهیم بلكه فقط باید در روش‌های اجرایی تغییراتی انجام شود.
سریع‌القلم تاكید كرد بین مبانی سیاست خارجی و اقتصادی ریل مشتركی وجود دارد كه برای توسعه باید از آن استفاده كرد چون سیاست خارجی ما نمی‌تواند تقابلی باشد و همزمان بگوییم خواستار توسعه اقتصادی با جهان هستیم.
او نرخ رشد اقتصادی كه می‌تواند ضامن حل بسیاری از مشكلات داخلی ایران باشد را رشد ۵ درصدی معرفی كرد و گفت ریل مشتركی باید بین سیاست خارجی و الزامات توسعه اقتصادی ایجاد شود. چون یك كشور نمی‌تواند در سیاست خارجی یك مبانی داشته باشد اما در حوزه اقتصاد مبنای دیگری برای خود تعریف كند. یعنی یك كشور نمی‌تواند در عرصه سیاست خارجی به دنیا اعلام كند كه رویكرد ما تقابلی است اما در حوزه اقتصاد حاضر به همكاری با شما هستیم.
او در اینجا بار دیگر چین را مثال زد و گفت: این كشور زمانی پیشرفت كرد كه نگاهش را به دنیا تغییر داد. چون زمانی در این كشور این باور وجود داشت كه چین مركز جهان و رهبر كشورهای جهان سوم است اما در كمتر از ۲۰ سال بعد این كشور توسعه پیدا كرد چون به این نتیجه رسید كه رهبر جهان سوم بودن ارزشی برای مردم این كشور ندارد.
به گفته این پژوهشگر حوزه توسعه، به جز دولتمردان، شهروندان هم در فرآیند توسعه كشور مسوولیت دارند و باید بخشی از وقت خود را برای بهتر شدن جامعه اختصاص دهند و نباید به دنبال این باشند كه همه مشكلات را دولت حل كند چون این تفكر باعث می‌شود كه كار‌ها با تاخیر انجام شود.
سریع‌القلم تاكید كرد اگر ما درصدد رشد و توسعه باشیم نباید تنها گروهی، طایفه‌یی و قبیله‌یی فكر كنیم. بلكه باید به كل ایران بیندیشیم.