بی بی سی: دولت روسیه می گوید که هدف از اقدامات اخیر این کشور در بحران اوکراین دفاع از موازین حقوق بشر برای شهروندان روس ساکن اوکراین است. ولی دلایل و توجیه روسیه برای اعزام نیروی نظامی به شبه جزیره کریمه چیست؟
ادعاهای روسیه در مورد کریمه چیست؟
ارتباط حکومت روسیه با شبه جزیره کریمه در طول تاریخ به دوران حکومت کاترین کبیر در قرن ۱۸ میلادی باز می‌گردد. در آن زمان روسیه بخش‌های جنوبی اوکراین و شبه جزیره کریمه را از چنگ امپراطوری عثمانی درآورد و به خاک خود ضمیمه کرد.
در سال ۱۹۵۴ حکومت اتحاد جماهیر شوروی به رهبری نیکیتا خروشچف که خود اوکراینی بود، شبه جزیره کریمه را به اوکراین هدیه داد. ده سال قبل از آن تاریخ ژوزف استالین، رهبر قبلی اتحاد شوروی حدود سیصد هزار نفر از تاتارهای کریمه را به اتهام همکاری با آلمان نازی از شبه جزیره کریمه کوچ داد و آنها را به آسیای میانه و سایر نقاط شوروی تبعید کرد.
پس از استقلال اوکراین در سال ۱۹۹۱ بوریس یلتسین، رییس جمهور وقت روسیه موافقت کرد که شبه جزیره کریمه به عنوان بخشی از خاک اوکراین باقی بماند و ناوگان دریای سیاه نیروی دریایی روسیه نیز به صورت اجاره از بندر سباستوپول استفاده کند. چند سال پیش به عنوان بخشی از یک معاهده بزرگ تجاری و سیاسی بین دولت‌های روسیه و اوکراین اجاره این بندرگاه تا سال ۲۰۴۲ تمدید شد.
آیا اقدامات دولت روسیه توجیه و اساس قانونی دارد؟
طبق توافق‌نامه بوداپست که در سال ۱۹۹۴ امضا شد دولت‌های آمریکا، روسیه ، اوکراین و بریتانیا توافق کردند که یکپارچگی و استقلال سیاسی اوکراین را به خطر نیانداخته و برعلیه آن از قدرت نظامی استفاده نکنند. علاوه بر این، همه امضا کنندگان این توافق‌نامه متعهد شدند که از فشارهای اقتصادی برای تحمیل خواسته ها و منافع خود به اوکراین استفاده نکنند.
دولت روسیه می گوید برای حفاظت از شهروندان خود، اعزام نیروی نظامی به خاک اوکراین ضروری است. اکثریت جمعیت شبه جزیره کریمه را روس‌ها و روس زبانان تشکیل می‌دهند. پایگاه ناوگان دریای سیاه نیروی دریایی روسیه در بندر سباستوپول است. اما دولت آمریکا تاکید دارد که این اقدام روسیه هیچ اساس قانونی ندارد و مسکو را متهم کرده که به شکل یکجانبه تعهدات خود در قبال یکپارچگی و استقلال اوکراین را زیر پا گذاشته است. کشورهای عضو گروه هفت نیز با این موضع گیری آمریکا موافق هستند.
روسیه براساس توافق های قبلی خود با دولت اوکراین حق دارد ۲۵ هزار نیروی نظامی در شبه جزیره مستقر کند و در حال حاضر رقمی حدود ۱۶ هزار نیرو در این منطقه دارد. ولی نکته در این است که این نیروهای نظامی باید در پایگاه‌های خود باشند در حالی که اکنون در سراسر منطقه کریمه مستقر شده‌اند.
واکنش روسیه به این ادعاها چیست؟
روسیه ابتدا نقض موافقت‌نامه بوداپست را تکدیب می کرد. ولی اکنون مسکو می گوید که پس از به قدرت رسیدن دولت جدید در کیف که روسیه آنها را “تندروهای افراطی” می داند، شرایط در کل کشور رو به وخامت گذاشته و امنیت ساکنان شبه‌جزیره کریمه و سایر مناطق جنوب شرقی اوکراین را به خطر افتاده است. روسیه در عین حال می‌گوید که دولت جدید اوکراین توافق امضا شده با رییس جمهور سابق این کشور در روز ۲۱ فوریه را نقض کرده است.
مضمون توافق ۲۱ فوریه چه بود؟
وقتی که ویکتور یانوکوویچ رییس جمهور سابق اوکراین از شهر کیف گریخت، نیروهای سیاسی مخالف وی با استفاده از خلاء قدرتی که به وجود آمد دولت جدیدی تشکیل دادند. ولی چند روز قبل از آن حادثه در جریان اقدامی برای آرام کردن اوضاع بحرانی کشور، رییس جمهور وقت و مخالفان با امضای توافق‌نامه ای پذیرفتند که قانون اساسی سال ۲۰۰۴ اوکراین را احیا کرده و حقوق و اختیارات رییس جمهور را کاهش دهند.
این توافق توسط ویکتور یانوکوویچ، رییس جمهور وقت، رهبران اپوزیسیون و سه تن از وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا امضا شد. ولی روند سریع حوادث در روزهای بعد باعث شد که این توافق به سرعت کهنه شده و پاسخگوی مطالبات معترضان نباشد. نماینده رسمی دولت روسیه در این نشست توافق را امضا نکرده بود.
نقش نیروهای “تندرو و افراطی” چیست؟
دولت روسیه همواره انتقاد کرده است که جنبش اعتراضی اوکراین که مرکز آن در میدان استقلال شهر کیف بود، توسط یک گروه تندرو دست راستی و ناسیونالیست های افراطی گروگان گرفته شده و آنها در دولت جدید اوکراین به قدرت دست یافته اند. روسیه برخی از این افراد را “فاشیست های آشکار” می داند. در این اظهارنظرها معمولا روسیه به دو گروه اشاره می‌کند: یکی گروه موسوم به “جناح راست” و دیگری گروه موسوم به “آزادی”.
در عین حال به طرفداری این گروه‌ها از یک شخصیت ناسیونالیست اوکراینی در جنگ جهانی دوم به نام استپان باندرا اشاره می شود. برای برخی از اوکراینی ها او یک قهرمان ملی و وطن‌پرست است ولی سایرین می گویند که او با اشغالگران نازی همکاری می کرده و در نسل کشی یهودیان و لهستانی ها نقش فعالی داشته است.
جنبش اعتراضی ماه‌های اخیر در اوکراین گرایش ها و گروه‌های سیاسی گوناگون و گسترده ای را به خود جلب کرد و گروه‌های راست افراطی در آن یک اقلیت بودند. با این همه در اکثر موارد آنها در برخوردهای خشونت آمیز شرکت داشته و پرچم ها و نمادهای ملی گرایانه افراطی همیشه در صف اعتراضات و میدان استقلال شهر کیف دیده می شد.
حزب “آزادی” (سوابودا در زبان اوکراینی) در کابینه دولت جدید اوکراین چهار مقام را در اختیار دارد. اولکساندر سیچ، معاون اول نخست وزیر و اوله ماخنیتسکی، دادستان کل موقت اوکراین هستند. علاوه بر این وزارت کشاورزی و محیط زیست نیز به آنها سپرده شده است. ولی رهبر این حزب که به داشتن عقاید ضد یهودی متهم شده، در هیئت دولت حضور ندارد.
از دیگر چهره های سیاسی راست افراطی در دولت جدید می توان به آندری پاروبی اشاره کرد که از رهبران فعال تظاهرات معترضان بود و اکنون ریاست شورای امنیت و دفاع ملی اوکراین به وی سپرده شده است. یکی دیگر از این افراد دیمترو یاروش، رییس گروه دست راستی و شبه نظامی “جناح راست” است که اکنون به معاونت رییس شورای امنیت و دفاع ملی منصوب شده است.
آیا دولت جدید اوکراین ضد روسیه است؟
بخشی از مشکل این است که دولت جدید اوکراین که هفته گذشته رسما کار خود را آغاز کرده با بخش‌های شرقی این کشور که معمولا به روسیه تمایل دارند هیچ ارتباطی ندارد. یکی از اولین اقدامات این دولت بازنگری و لغو قانون مصوب سال ۲۰۱۲ بود که زبان روسی را به عنوان یک زبان رسمی منطقه ای به رسمیت می شناسد. این تصمیم در سراسر اوکراین مورد انتقاد قرار گرفت.
آیا شهروندان روس ساکن کریمه در خطر بودند؟
هفته گذشته هنگام رویارویی تظاهرکنندگان طرفدار مسکو با حامیان دولت جدید اوکراین در مقابل ساختمان پارلمان محلی در شهر سیمفروپول، مرکز ناحیه کریمه درگیری‌هایی روی داد. پس از پخش خبر مربوط به استقرار نظامیان روسیه در نقاط مختلف شبه جزیره کریمه، دولت روسیه اوکراین را متهم کرد که با اعزام افراد مسلح به کریمه قصد دارد ثبات این ناحیه را برهم بزند. اما ناحیه کریمه قبل از آن در کنترل کامل روسیه قرار گرفته بود.
آیا اوضاع کریمه می تواند سرمشقی برای بحران در نقاط دیگر اوکراین باشد؟
شرایط عمومی در شهرهای بزرگ در مناطق شرقی اوکراین مثل دونتسک و خارکف را می‌توان با شرایط ناحیه کریمه قابل مقایسه دانست. در هر دو این شهرها که اکثریت جمعیت آن را روس تباران و روس زبان‌ها تشکیل می دهند تظاهراتی به نفع روسیه برگزار شده است. در شهر دونتسک روز دوشنبه حدود صد نفر به ساختمان‌های دولت محلی یورش بردند.
خبرنگاران حاضر در صحنه می گویند که این جمعیت شعار می دادند “پوتین بیا، پوتین بیا”. گفته می شود که نیروهای نظامی روسیه در جوار مرز با اوکراین مستقر شده و ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه نیز به احتمال اعزام نیروی نظامی به قلمرو اوکراین اشاره کرده است بدون آنکه محل دقیق اعزام این نیروها را اعلام کند.
آیا یک «بحران انسانی» اتفاق افتاده است؟
رسانه های روسی گزارش‌های تایید نشده ای را منتشر کرده اند حاکی از آنکه از آغاز سال ۲۰۱۴ حدود ۶۷۵ هزار نفر از شهروندان اوکراین از مرز عبور کرده و به روسیه رفته اند. ولی یک گزارش تلویزیونی در روسیه با عنوان “فاجعه انسانی” تصاویری از رفت و آمد اوکراینی ها به خاک لهستان را نشان می‌داد که هیچ ارتباطی با بحران فعلی ندارد.