فرارو- یک استاد دانشگاه در بیان دلایل عدم بازگشت نخبگان به کشور گفت: «یکی از دلایل خیلی از ایرانی‌هایی که در آمریکا، اروپا یا کانادا می‌مانند و به کشور باز نمی‌گردند فارغ از مسئله عدم امید به آینده کشور و فقدان احساس امنیت سیاسی و اجتماعی، موضوع آینده فرزندان آن‌ها است.»
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری آمار خروج نخبگان از کشور را ۱۵۰ هزار نفر در سال عنوان کرد و گفت: با مهاجرت مغز‌ها سالانه ۱۵۰ میلیارد دلار به دیگر کشور‌ها کمک می‌کنیم.
رضا فرجی دنا به تلاش کشور چین برای بازگشت نخبگان خود از کشور آمریکا به عنوان نمونه‌ای موفق اشاره کرد و گفت: کشور چین با ۱. ۵ میلیارد نفر جمعیت حرکتی را آغاز کرده که با سه یا چهار برابر کردن پیشنهادهای کاری، نخبگان خود را از آمریکا به چین برمی گرداند اما ما فقط نظاره گر خروج نخبگان از کشور هستیم.
علت خروج نخبگان از کشور چیست؟ چگونه می‌توان زمینه بازگشت نخبگان به کشور را فراهم کرد؟
دکتر صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در گفتگو با فرارو گفت: «به قول قدیمی‌ها ما ابتدا باید قاچ زین را محکم بچسبیم، سوار کاری پیشکش. به عبارت دیگر ما جلوی فرار بیشتر مغز‌ها را بگیریم، بازگرداندن کسانی که قبلا از کشور خارج شدند پیشکش.»
وی ادامه داد: «واقع مطلب این است که خیلی از نخبگانی که عزم مهاجرت به خارج از کشور می‌کنند لزوما مشکلات و مسائل اقتصادی ندارند. زیرا می‌توان گفت اگرچه در کشور مشکل بیکاری وجود دارد اما برای کسر قابل توجه‌ای از نخبگانی که مهاجرت می‌کنند بیکاری وجود ندارد و اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها می‌توانند خیلی راحت در بخش دولتی یا خصوصی استخدام شوند.»
وی افزود: «لذا انگیزه اقتصادی خیلی نمی‌تواند انگیزه مهمی برای فرار مغز‌ها باشد. ضمن آنکه وضع زندگی نخبگانی که مهاجرت کردند خیلی سطح بالا، تشریفاتی و آنچنانی نیست؛ چراکه اگرچه حقوق خوبی می‌گیرند اما به همان میزان هزینه‌های زندگی در آنجا نیز بالا است.»
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «لذا سطح زندگی نخبگان ایرانی در ایران و خارج خیلی تفاوت ندارد و اتفاقا خیلی از نخبگانی که در ایران هستند با حقوقی که دریافت می‌کنند می‌توانند سطح زندگی بهتری داشته باشند.»
وی ادامه داد: «در پاسخ به این سوال که اگر مسائل اقتصادی خیلی در مهاجرت نخبگان تاثیر ندارد چه علل و عواملی باعث این امر می‌شود؟ ذهن انسان در ابتدا متوجه مسائل سیاسی می‌شود که شاید فشارهای سیاسی موجب مهاجرت نخبگان می‌شود.»
وی افزود: «اما ما می‌دانیم در مجموع بچه‌های درس‌خوان دانشگاههای تهران، شریف، پلی تکنیک و... معمولا خیلی به مسائل سیاسی کاری ندارند و آنچه برای آن‌ها جالب است درس و مطالعات علمی است و اگر هم گرایشات سیاسی داشته باشند در حد و حدود رادیکال نیست که برای آن‌ها مشکلی ایجاد شود.»
زیباکلام گفت: «لذا به نظر من مجموعه‌ای از عوامل مرئی و نامرئی اجتماعی همچون عدم امید به آینده، احساس نارضایتی از وضعیت سیاسی – اجتماعی موجود و... موجب فرار مغز‌ها می‌شود.»
وی ادامه داد: «البته مسائلی همچون عدم امکانات و عدم وجود فضای لازم برای پیشرفت نیز می‌تواند در مهاجرت نخبگان تاثیرگذار باشد، اما عدم امید به آینده کشور دلیل اصلی است.»
وی افزود: «عوامل پیچیده و زیادی موجب بروز ناامیدی به آینده کشور در نزد نخبگان می‌شود که یکی از آن‌ها فقدان احساس آسایش و امنیت اجتماعی داست.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «خیلی وقت‌ها ممکن است یک نخبه به لحاظ اقتصادی مشکلی نداشته باشد اما در محیط کار و زندگی شاهد خیلی از ناملایمات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی باشد که وی را آزار دهد. لذا با مهاجرت حداقل دیگر شاهد ناملایمات و ناهنجاری‌های زندگی دیگران نخواهد بود.»
وی ادامه داد: «موضوع دیگری که در مهاجرت نخبگان تاثیرگذار است اهمیت نسل بعدی برای آن‌ها است. بنده معتقدم یکی از دلایل خیلی از ایرانی‌هایی که در آمریکا، اروپا یا کانادا می‌مانند و به کشور باز نمی‌گردند فارغ از مسئله عدم امید به آینده کشور و فقدان احساس امنیت سیاسی و اجتماعی، موضوع آینده فرزندان آن‌ها است.»
وی افزود: «یعنی برای آن‌ها مهم است که فرزندانشان در آن محیط و مدارس و دانشگاه‌ها بزرگ شوند. لذا اگر روزی در این باره آمار گرفته شود به نظر من خیلی از نخبگان مهاجرت کرده دلیلی که برای عدم بازگشت به ایران عنوان می‌کنند اهمیت آینده فرزندانشان خواهد بود.»
زیباکلام گفت: «بعد از پیروزی انقلاب فقط و فقط در یک دوره چرخه مهاجرت و بازگشت نخبگان به کشور به نفع بازگشت به کشور بوده که آن هم در دوره دوم خرداد ۷۶ به بعد است که برای اولین بار تعداد کسانی که به ایران بازگشتند بیشتر از تعداد کسانی بود که در خارج از کشور باقی ماندند که این مسئله نشان می‌دهد همان موضوع سیاسی – اجتماعی در این باره نقش دارد.»
این استاد دانشگاه تصریح کرد: «به نظر من اولین کاری که دولت آقای روحانی برای بازگشت نخبگان به کشور و یا حداقل جلوگیری از فرار مغز‌ها می‌تواند انجام دهد این است که از شعار دادن و کلی گویی پرهیز کند و در این باره پروژه‌ای آغاز و بررسی کنند که دلیل فرار مغز‌ها چیست و چرا نخبگان بعد از مهاجرت کمتر به کشور باز می‌گردند.»