پروفسور کاظم معتمدنژاد، پدر علم ارتباطات ایران که از مدت‌ها پیش بیمار بود، عصر امروز در آستانه ۸۰ سالگی درگذشت.
دکتر معتمدنژاد بنیانگذار علم ارتباطات و احیاگر آموزش روزنامه‌نگاری در ایران بود.
به گزارش ایسنا، مراسم تشییع پیکر این استاد برجسته ارتباطات و روزنامه‌نگاری، روز شنبه (۱۶ آذر) ساعت ۹ صبح از مقابل دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی واقع در سه‌راه ضرابخانه، خیابان شهید گل‌نبی، برگزار می‌شود.
مروری کوتاه بر زندگی‌نامه و سوابق و آثار
کاظم معتمدنژاد متولد ۲۳ اردیبهشت ۱۳۱۳ در بیرجند بود.
او در جوانی پس از ورود به عرصه مطبوعات و دریافت بورسیه برای تحصیل در پاریس، موفق به دریافت مدرک دکترای حقوق و علوم سیاسی و دکترای تخصصی از انستیتو مطبوعات و علوم نظری دانشگاه پاریس شد.
کاظم معتمدنژاد در سال‌های ۳۶ تا ۴۰ عضو هیئت تحریریه روزنامه کیهان بود و در سال‌های دهه ۵۰ شمسی در دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی، معاونت و سپس ریاست دانشکده را بر عهده گرفت.
او پس از انقلاب ایران و تعطیلی دانشگاه‌ها، به پاریس رفت ولی در سال ۶۸ بار دیگر به ایران بازگشت و به فعالیت دانشگاهی و مطبوعاتی ادامه داد. او در تاسیس موسسه‌ها و دوره‌های آموزشی فراوانی چون موسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی، دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و تاسیس دوره‌های فوق لیسانس و دکترای این دانشکده نقش مهمی داشت.
آقای معتمدنژاد تا هنگام بازنشستگی استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی باقی ماند.
او که در سال تحصیلی ۷۴-۷۳ استاد نمونه دانشگاه‌های ایران معرفی شده بود، کتاب‌های متعددی در زمینه روزنامه نگاری، رسانه و ارتباطات نوشته بود که از مهم‌ترین آنها می‌توان به «روزنامه‌نگاری» (با همکاری ابوالقاسم منصفی)، اشاره کرد.
آقای معتمدنژاد در گفتگویی با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در سال ۹۰ گفته بود: «براساس نظر سازمان ملل باید تیراژ مطبوعات ایران ۴/ ۷ میلیون نسخه در روز باشد، در حالی که این عدد در ایران اکنون ۵/ ۱ میلیون است.»
از سوابق وی می‌توان به موار زیر اشاره کرد:
خدمات مطبوعاتی:
عضو هیأت تحریریه و مدیر بخش اخبار و مقالات خارجی روزنامه کیهان، ۱۳۴۰ – ۱۳۳۶
خدمات حقوقی:
- وکیل پایه یک دادگستری، از سال ۱۳۴۶
- مشاور حقوقی اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور، از ۱۳۷۹
همکاری در تأسیس مؤسسات و دوره‌های آموزشی وپژوهشی:
- عضو مؤسس دوره عالی روزنامه‌نگاری، مؤسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی و دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی، ۱۳۵۰ – ۱۳۴۳
- عضو هیأت مؤسس بخش ارتباطات بین‌المللی «انجمن بین‌المللی تحقیق در ارتباط جمعی» ۱۹۷۶ (۱۳۵۵)
- عضو هیأت مؤسس «مرکز مطالعات فراملی ارتباطات و اطلاعات در کشورهای آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین، پاریس» ۱۹۹۲ (۱۳۷۱) دوره فوق لیسانس علوم ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۶۸
- عضو مؤسس دوره دکتری علوم ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۵
- عضو مؤسس «مرکز پژوهش‌های ارتباطات» وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی و وزارت پست و تلگراف و تلفن، ۱۳۷۵
- پیشنهاد دهنده تاسیس «مرکز مطالعات و تحقیقات ارتباطات در آسیای مرکزی» با همکاری یونسکو در تهران، از طریق کمیسیون ملی یونسکو در ایران در سال ۱۳۷۴ که پس از اعزام یک هیأت بررسی و امکان‌سنجی از سوی سازمان مذکور به ایران و کشورهای منطقه، همچنان در حال مطالعه و مذاکره است.
همکاری در ایجاد انجمن‌ها:
- عضو هیأت مؤسس «انجمن دفاع از آزادی مطبوعات» تابستان ۱۳۵۷
عضویت در انجمن‌های علمی بین‌المللی:
- عضو «انجمن بین‌المللی تحقیق در ارتباطات جمعی» از سال ۱۹۶۲
- عضو «انجمن بین‌المللی حقوق فضا» از سال ۱۹۶۷
- عضو «انستیتوی بین‌المللی ارتباطات» از سال
- عضو «انجمن فرانسوی علوم ارتباطات و اطلاعات»، از سال ۱۹۸۳
برخی تالیفات استاد دکتر کاظم معتمدنژاد عبارتند از:
- روزنامه‌نگاری، نویسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد، دکتر ابوالقاسم منصفی
- روش تحقیق در محتوای مطبوعات نویسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد
- وسایل ارتباط جمعی (جلد نخست) نویسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد
- مبانی حقوقی بین‌المللی گزارشگری برای صلح، نویسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد
- اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی، نویسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد
- جامعه اطلاعاتی: اندیشه‌های بنیادی، دیدگاه‌های انتقادی و چشم‌اندازهای جهانی، نویسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد
- حقوق مطبوعات، نویسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد
- حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران نویسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد، دکتر رویا معتمدنژاد
- حقوق ارتباطات نویسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد، دکتر رویا معتمدنژاد
- و ده‌ها مقاله که در مجلات داخلی و خارجی منتشر شده‌اند.
***
دکتر هادی خانیکی: شاهکار استاد معتمدنژاد «زندگی‌اش» بود
در پی درگذشت پروفسور کاظم معتمدنژاد، استاد برجسته علوم ارتباطات، دکتر هادی خانیکی از شاگردان و نزدیکان او در حالی که به شدت متاثر بود، میراث دکتر کاظم معتمدنژاد را به عنوان پدر علم ارتباطات در ایران، «یک سرمایه بزرگ علمی و فرهنگی» خواند.
این استاد ارتباطات در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با بیان اینکه استاد دکتر کاظم معتمدنژاد امروز پس از تحمل مدتی بیماری پیش‌رونده پارکینسون که او را در وضعیت اغما قرار داده بود درگذشت، اظهار کرد: فرزانگی و فروتنی از ویژگی‌های بارز ایشان بود که وی را در میان چهره‌های برجسته علمی کشور ممتاز می‌کرد؛ اگرچه کار او در زمینه‌های مختلف دانش ارتباطات از روزنامه‌نگاری و حقوق و اخلاق حرفه‌ای گرفته تا حوزه‌های مختلف ارتباطات و حتی مباحث جدیدی مثل جامعه اطلاعاتی نقش تاسیسی داشت، اما هیچ‌گاه خود را فراتر از یک معلم به شمار نمی‌آورد.
خانیکی ادامه داد: عزت، مناعت طبع و خلق و خوی نیکوی ایشان در حدی بود که همه آنان که در عرصه ارتباطات ایران دستی در کار دارند، خود را شاگرد او دانسته و می‌دانند.
وی همچنین با اشاره به دوران بازنشستگی استاد معتمدنژاد، گفت: دکتر معتمدنژاد دارنده نشان درجه اول علمی کشور در دولت اصلاحات بود که متاسفانه به رغم توانایی‌های فراوان علمی، در دولت بعدی بازنشسته شد. همچنین اگرچه در محافل علمی ارتباطی در جهان نیز شخصیتی شناخته‌شده بود، از پذیرش عنوان «چهره ماندگار» سرباز زد، ولی در واقع نه تنها در حوزه ارتباطات بلکه در حوزه‌های دیگر علوم اجتماعی از جمله سرآمدان و شخصیت‌های ماندگار دانشگاهی کشور بوده است.
خانیکی در پایان گفت: شاخص دانش دکتر معتمدنژاد به روش معلمی و رفتار اجتماعی او بود؛ به زبان دیگر بزرگترین اثر و شاهکار او «زندگی‌اش» بود.
***
دکتر محسنیان راد: استاد معتمدنژاد نیم‌قرن را با تمام وجود صرف «ارتباطات» کرد
دکتر مهدی محسنیان راد با اظهار تاسف شدید از درگذشت پروفسور کاظم معتمدنژاد اظهار کرد: ایشان در چند سال اخیر عمده اقدامات خود را معطوف به تدوین نظام رسانه‌ای مناسب برای کشورمان کردند.
این استاد علوم ارتباطات در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با اشاره به درگذشت پروفسور کاظم معتمدنژاد پدر علم ارتباطات ایران، اظهار کرد: ایشان در سال 48 در حالی که دانشیار دانشگاه تهران بودند، از سمت خود استعفا و اقدام بنیانگذاری رشته ارتباطات کردند.
وی با بیان اینکه دکتر معتمدنژاد دو دکترای حقوق و روزنامه‌نگاری داشت گفت: پروفسور معتمدنژاد در حالی که می‌توانست در دهه ۶۰ در فرانسه اقامت کند، به کشور برگشت و مشغول خدمت به دانشجویان ایرانی شد.
محسنیان راد همچنین با بیان اینکه پروفسور معتمدنژاد از سال ۱۳۴۶ فعالیت خود را در دانشگاه علوم اجتماعی آغاز کرد، به ایسنا گفت: مرحوم معتمدنژاد حدود نیم قرن از عمر خود را به طور خاص و با تمام وجود برای ارتباطات در کشورمان صرف کرد.
این استاد ارتباطات اضافه کرد: پروفسور معتمدنژاد حدود ۱۵ سال از سال‌های پایانی عمر خود را نیز مشغول فعالیت در حوزه تدوین نظام رسانه‌ای مناسب در کشورمان کرد و در این زمینه اقدامات زیادی انجام داد.
وی در پایان این ضایعه را به خانواده مرحوم معتمدنژاد و جامعه دانشگاهی کشور تسلیت گفت.
***
دکتر سلطانی‌فر: نقادی و دوری از حب و بغض بزرگترین ویژگی‌های استاد معتمدنژاد بودند
دکتر محمد سلطانی‌فر از شاگردان پروفسور معتمدنژاد در پی درگذشت این استاد برجسته اظهار کرد: پروفسور معتمدنژاد در دوره فعالیت هیچ یک از دولت‌ها به آنها نزدیک نشد و تلاش کرد فضای نقادانه روزنامه‌نگاری را حفظ کند و این از برجسته‌ترین ویژگی‌های ایشان بود.
این مدرس علوم ارتباطات در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، ضمن اظهار تاسف از شنیدن این خبر، با بیان اینکه استاد معتمدنژاد علاوه بر حوزه علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاری در بسیاری از حوزه‌های دیگر نیز پیشرو بود، تصریح کرد: حضور رشته روزنامه‌نگاری و مسیری که امروز روزنامه‌نگاری ایران پیش رو دارد، مدیون زحمات و نوآوری‌های ایشان است؛ زیرا در دوره‌ای که روزنامه‌نگاری ما فضای آکادمیک نداشت، توانستند این فضا را وارد ایران کنند.
او ادامه داد: فضای آکادمیک امروزی روزنامه‌نگاری به مدد و یاری ایشان با ترجمه‌ها و فعالیت‌های متفاوت از کشورهای غربی به ایران ورود کرد و شکل تازه‌ای به خود گرفت و آنچه امروز در حوزه دانشگاهی روزنامه‌نگاری مشاهده می‌کنیم به لطف زحمات ایشان در یک دوره زمانی خاص که هیچ منبعی برای فعالیت آکادمیک روزنامه‌نگاری وجود نداشته، شکل گرفته است.
سلطانی‌فر همچنین با اشاره به ویژگی‌های شخصیتی استاد معتمدنژاد گفت: ایشان به لحاظ سیره شخصیتی نیز خصوصیات ویژه‌ای داشتند. نخست آنکه مبنای حرکت خود را هیچ‌گاه بر روی نگاه مالی نمی‌گذاشتند و دیگر اینکه هیچ‌گاه تلاش نکردند با حب و بغض، چه در فضای آکادمیک و چه در فضای بین دوستان رفتار کنند.
***
مدیرمسئول شرق: امیدوارم آرمان‌های استاد معتمدنژاد را پیگیری کنیم
مدیرمسوول روزنامه شرق با اشاره به فعالیت‌های پرشمار مرحوم دکتر کاظم معتمدنژاد اظهار کرد: ایشان زحمات زیادی در عرصه مطبوعات کشیدند و اطلاق پدر علم ارتباطات به استاد اقدامی کاملا صحیح و ارزنده بوده است.
مهدی رحمانیان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با تسلیت به خانواده این استاد بزرگوار و همچنین خانواده بزرگ مطبوعات با بیان اینکه «استاد حق بزرگی بر مطبوعات کشور ما دارد» افزود: به نظر من عنوان کردن نام ایشان به نام پدر علم ارتباطات و مطبوعات ایران اقدامی کاملا صحیح و ارزنده است؛ چراکه این استاد بزرگوار زحمات زیادی در این حوزه متحمل شدند.
وی ادامه داد: ان‌شاءالله همه قدر‌شناس زحمات بی‌دریغ ایشان باشیم و بتوانیم رسالتی را که این استاد بزرگوار آغازگر آن بودند تداوم ببخشیم و رسانه‌هایی در تراز اخلاق اسلامی و انسانی پایه‌گذاری کنیم.
این فعال رسانه‌ای در پایان اظهار کرد: همچنین امیدوارم بتوانیم در حقیقت آنچه را این استاد بزرگوار به دنبال آن بودند و به طور کامل به آن دست نیافتند، پیگیری کنیم و خود را به آرمان‌های متعالی ایشان نزدیک سازیم.
***
یادداشت دکتر شکرخواه برای استاد معتمدنژاد
دکتر «یونس شکرخواه» مدرس ارتباطات و روزنامه‌نگار در پی درگذشت پروفسور کاظم معتمدنژاد، پدر علم ارتباطات در ایران در یادداشتی که اختصاصا در اختیار ایسنا قرار داده، یاد و نام این استاد برجسته را گرامی داشت.
به گزارش ایسنا متن یادداشت دکتر شکرخواه به شرح زیر است:
«متفاوت بود؛ بخشنده مثل خورشید با چهره‌ای پیوسته به لبخند. نه از زندگی ترسید، نه از مرگ؛ در هر دو آرام بود.
پروفسور کاظم معتمدنژاد برای من نماد توسعه بود در کهکشانی ارتباطی که جنبه تکثریافته خود او بود. او دانش بی‌بدیل خود را امیدوارانه بین دانشجویانش تکثیر کرد تا میراثی جاودانه به جا گذارد.
استاد معتمدنژاد همیشه امیدوار و روشن‌بین بود. هرگز کسوت معلمی‌اش را به در نیاورد و فقط در کلاس معلم نبود. انگار می‌دانست وقت همه ما محدود است و بین بود و نبود، فاصه‌ای مبهم هست؛ پس همه جا آموزاننده بود و درخشان؛ فانوسی دریایی در کرانه، برای همه در آب‌های آرام و نا‌آرام.
زندگی دکتر سه ضلع برجسته داشت؛ معلمی کرد و پدری در حق ارتباطات؛ همیشه امیدوار و راه‌حل‌گرا بود و بالاخره نسل پرور بود و ردپا گذاشت؛ آثار مکتوب و شاگردانش.
دکتر معتمدنژاد مرد متکی بر ذات‌شناسی، معرفت و شناخت، متکی بر سنت و آینده‌نگری، متکی بر درک مبانی حقوقی آزادی رسانه‌ها در عرصه‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، اما متمرکز بر بازتولید دانش برای ارتباطات ایرانی، در بناکردن دانش ارتباطات در ایران هم بر آموزش تکیه کرد و هم بر پژوهش‌های توسعه‌محور.
و چون در هر دو امر، پیگیرانه و مستمرانه کوشید، خود به مدل بالنده توسعه دانش ارتباطات مبدل شد؛ چرا که توسعه چیزی جز استمرار فعالیت در یک مسیر نیست.
پروفسور معتمدنژاد همیشه در مسیر خودش حرکت کرد، مثل خودش راه رفت، به شیوه خودش فکر و به شیوه خودش تولید کرد. استاد بلد بود چطور زمین و زمانه را به این مرز و بوم پیوند زند و قدر این انضمام را می‌دانست؛ استاد با اقتباس بیگانه بود.
حالا دیگر او در میان ما نیست. او وقف امور مهم زندگی‌اش بود و همه کار‌هایش را انجام داد و چون چنین بود سبکبال رفت؛ اما باور کنید که مرگ استاد فقط پایان زندگی است؛ نه پایان ارتباط.
آموزه‌هایش، میراث مفیدش، یاد و یاد‌هایش ناگسسته خواهد ماند و هر جوانه‌ای که بر تنه درخت ارتباطات این سرزمین بروید از ریشه‌های او آب خواهد خورد.»