ايران امروز

کناره‌گیری داوطلبانه امیر قطر از قدرت

روز سه شنبه، ٤ تیر (٢٥ ژوئن)، شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر، در یک سخنرانی که از تلویزیون دولتی این کشور پخش شد، رسما اعلام کرد که به نفع شیخ تمیم بن حمد، از مقامش استعفا داده و قدرت را به او واگذار کرده است.

حمد بن خلیفه آل ثانی در آخرین سخنرانی خود به عنوان امیر قطر، همچنین خواستار اولویت دادن به نسل جوان در این کشور شد و  اظهار داشت که وقت آن رسیده که صفحه جدیدی با سرپرستی نسل جدیدی از مسئولان برای قطر بگشاییم. امروز من قدرت را به شیخ تمیم واگذار کرده و مطئنم که وی شخصی مسئول بوده و توانمندی به دوش کشیدن این امانت را دارد.

حمد بن خلیفه در سخنان کوتاه خود گفت: همانطور که در سال ۱۹۹۶ قدرت را برای حفظ منافع ملی قطر در دست گرفتم، اکنون هم به همین علت قدرت را به تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی ولیعهد واگذار می‌کنم.

حمد بن خلیفه پس از اعلام رسمی واگذاری قدرت به ولیعهدش افزود: مسئولیت هر اشتباهی را که در مدت حکومتم رخ داد برعهده می گیریم و هر توفیقی هم در این مدت از طرف خداوند بوده است.

امیر قطر مشخص نکرد که دوره زمامداری امیر جدید از چه زمانی آغاز می‌شود اما به نقل از منابع نزدیک به دولت این کشور گزارش شده است که با اعلام رسمی کناره‌گیری، امیر جدید کار خود را آغاز می‌کند.

برخی از ناظران گفته‌اند که شیخ حمد از وضع جسمی مساعدی برخوردار نیست اما احتمال نداده‌اند که بیماری دلیل کناره گیری او باشد.

در پایان پیام هفت دقیقه‌ای شیخ حمد، تلویزیون دولتی قطر تصاویری را از کاخ امیری و ملاقات گروهی از شهروندان با امیران قدیم و جدید این کشور پخش کرد.

پیشتر، گفته شده بود که همزمان با اعلام کناره‌گیری شیخ حمد بن خلیفه از مقام امیری، شیخ حمد بن جاسم آل خلیفه، نخست وزیر و وزیر امور خارجه این کشور نیز از مقام خود استعفا خواهد داد.

با اینهمه، امیر قطر در پیام تلویزیونی خود به چنین تغییر و تحولی اشاره نکرد و از نخست وزیر نیز هنوز در این مورد اظهار نظری پخش نشده است.

شیخ حمد بن جاسم، نخست وزیر پنجاه و چهار ساله قطر، به خصوص از زمان آغاز حرکت اعتراضی موسوم به “بهار عربی” و حمایت قطر از اکثر این اعتراض ها، به چهره‌ای شناخته شده در مجامع بین‌المللی تبدیل شده است.

او از سال ١٩٩٢ سمت وزارت خارجه را در دست گرفت، در سال ٢٠٠٣ عهده دار معاونت نخست وزیر شد و از سال ٢٠٠٧ تا کنون، سمت‌های نخست وزیری و وزارت امور خارجه را برعهده داشته است.

شیخ تمیم بن حمد، امیر جدید قطر، سی و سه سال دارد و دومین پسر از دومین همسر شیخ حمد است. شیخ حمد سه همسر و در مجموع، یازده پسر و سیزده دختر دارد.

کشور کوچک اما تاثیرگذار

شیخ نشین قطر زمانی تحت تسلط بحرین و پس از آن از جمله اراضی متعلق به امپراتوری عثمانی بود اما بعدا تحت قیمومیت بریتانیا در آمد و در سال ١٩٧١، همزمان با خروج بریتانیا از خلیج فارس، استقلال خود را به دست آورد.

کوتاه مدتی پس از کسب استقلال، رقابت در درون خانواده شیخ برای کسب حکومت بالا گرفت و سرانجام شیخ خلیفه بن حمد با اقدامی که از آن با عنوان کودتای درون خانوادگی نام برده شده است، قدرت کسب کرد.

شیخ خلیفه در سال ١٩٩٥ توسط ولیعهد، شیخ حمد، از قدرت برکنار شد. ظاهرا وی با خواست ولیعهد برای توسعه منابع گاز این کشور جهت کسب درآمد بیشتر مخالفت می‌ورزید زیرا نگران آن بود که سرازیر شدن عواید سرشار به این امیر نشین، بافت جامعه را تغییر دهد.

در طول هجده سال زمامداری شیخ حمد، قطر علاوه بر صدور نفت خام، به بزرگترین صادر‌کننده گاز مایع در جهان تبدیل شده و دارای سرمایه گذاری‌های کلان در سراسر جهان است.

مرکز شبکه تلویزیون ماهواره ای الجزیره نیز در قطر واقع شده و یکی از خویشاوندان امیر و از وزیران سابق این کشور، مدیریت آن را در دست دارد.

علاوه بر این، شیخ حمد با اجرای یک سیاست خارجی فعال که محور اصلی آن، همسویی با کشورهای غربی جهت حفظ امنیت خلیج فارس بوده است، این امیرنشین کوچک را به یکی از “بازیگران” عمده صحنه سیاست منطقه تبدیل کرده است.

از زمان آغاز حرکت اعتراضی موسوم به بهار عربی، قطر فعالانه از این حرکت حمایت کرده و در عملیات نظامی ائتلاف بین المللی برای حمایت از معترضان لیبی، شرکت مستقیم داشت.

از قطر به عنوان یکی از حامیان مالی عمده مخالفان حکومت بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، نام برده می شود.

به گفته ناظران، انتظار نمی‌رود تغییر و تحول اخیر در قطر تاثیر چندانی بر رویکرد سیاست خارجی و داخلی این کشور داشته باشد.

جمعیت قطر در مجموع کمتر از دو میلیون نفر است که تنها حدود دویست و پنجاه هزار نفر از آنان شهروندان قطری هستند و بقیه، از سایر کشورها برای کار به این امیرنشین آمده اند.

در آمد سرانه قطر به بیش از ٨٦ هزار دلار می‌رسد که شهروندان این کشور را در میان ثروتمندترین مردم جهان قرار می دهد.

نظام حکومتی این کشور سلطنت مطلقه است و تشکیلات حکومتی از امیر، هیات دولت انتصابی و یک مجلس مشورتی غیر انتخابی تشکیل یافته است.

***

امیر جدید قطر کیست؟

«شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی»، ولیعهد قطر در تاریخ 3 ژوئن 1980 در «دوحه»، پایتخت قطر به دنیا آمد و در حال حاضر وارث حکومت و حاکمیت در قطر است.

«شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» ۳۳ ساله فرزند چهارم «شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی»، امیر قطر و فرزند دوم «شیخه موزه بنت ناصر المسند»، همسر سوم امیر قطر است.

تحصیلات

«شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» تحصیلات مقدماتی خود را در قطر سپری کرد. سپس راهی مدرسه «شربورن» انگلیس شد و در سال 1997 مدرک پایان تحصیلات متوسطه خود را از این مدرسه انگلیسی گرفت تا پس از آن راهی مدرسه «هارو» در «مدلسکس» و سپس آکادمی سلطنتی نظامی «سند هرست» انگلیس شود و در سال 1998 از آن فارغ التحصیل شود.

«شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» افزون بر زبان عربی به زبان‌های انگلیسی و فرانسه و آلمانی نیز مسلط است و توان خواندن فارسی کهن و قدیم را دارد و به ورزش تنیس علاقه بسیاری دارد.

مناصب و پست‌ها

«شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» دارای مناطب و پست‌های بی‌شماری است که در ادامه به شماری از آنها اشاره می‌شود: رئیس کمیته المپیک قطر، رئیس کمیته میزبانی المپیک 2020 دوحه، رئیس کمیته محیط زیست و مناطق حفاظت شده، رئیس کمیته عالی آموزش، رئیس کمیته عالی ارتباطات و تکنولوژی اطلاعات، رئیس هیئت عمومی مشاغل و برنامه ریزی و توسعه شهری، رئیس کمیته سرمایه‌گذاری‌های قطر، معاون فرمانده کل نیروهای مسلح قطر، نائب رئیس شورای خاندان حاکم بر قطر، نائب رئیس شورای عالی سرمایه‌ گذاری و امور اقتصادی و ده‌ها پست و عنوان دیگر ذکر آنها در حوصله این مقال نمی‌گنجد.

«شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» در 5 اوت سال 2003 میلادی به جای برادر بزرگ‌ترش «شیخ جاسم» به عنوان ولیعهد قطر منصوب شد، پس از اینکه تمام امتیازات و حق و حقوق شیخ جاسم به سود «شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» سلب شد.

ازدواج و کودکان

«شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» در 8 ژانویه 2005 میلادی با «شیخه جواهر بنت حمد بن سحیم آل ثانی»، دختر «شیخ حمد بن سحیم آل ثانی» ازدواج کرد که حاصل این ازدواج سه فرزند، دو دختر و یک پسر به نام‌های «شیخه المیاسه بنت تمیم آل ثانی» (متولد سال 2006)، «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی» (متولد سال 2008) و «شیخه عایشه بنت تمیم آل ثانی» (متولد سال 2010).

«شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» در 3 مارس 2009 میلادی نیز یک‌بار دیگر و این بار با «العنود بنت مانع الهاجری» ازدواج کرد که دختر «مانا بن عبد الهادی الهاجری»، سفیر وقت کشور قطر در اردن به شمار می‌آمد. اما این ازدواج چندان دیری نپایید و یک سال پس از آن در سال 2010 العنود را در حالی‌که از وی یک فرزند دختر به نام «شیخه نائلة بنت تمیم آل ثانی» (متولد سال 2010) داشت، طلاق داد.

شخصیت شیخ تمیم

روزنامه «الوطن» چاپ مصر درباره «شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» به نقل از کتاب «قطر، گنجینه اسرار» نوشته «کریستین چسنو» و «جرج مالبرونو»، دو روزنامه نگار فرانسوی می‌نویسد: با اینکه «شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» 33 سال بیشتر ندارد، اما به محض انتصاب به ولیعهدی در قطر اقدام به تحکیم پایه‌های قدرت خود در این کشور کرد.

این دو روزنامه نگار فرانسوی تاکید می‌کنند که «شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» مسئول قراردادهای تسلیحاتی قطر است و «شیخ حمد بن جاسم»، نخست وزیر و وزیر خارجه قطر اجازه هیچ‌گونه دخالت یا مذاکره و گفت‌وگو در خصوص چنین قراردادهایی را ندارد.

همچنین آنها می‌گویند: از زمانی که شیخ حمد موفق شد، پسر دوم شیخه موزه را به عنوان ولیعهد خود منصوب کند، «شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» تمام قدرت خود را به کار گرفت تا افرادی را در مناصب و پست‌های حساس و مهم مملکتی قرار دهد که مورد اعتماد وی بودند و در کنار پدرش بر تمام امور نظارت و اشراف داشت و تلاش می‌کرد، در عرصه بین‌المللی حاضر شود.

«کریستین چسنو» و «جرج مالبرونو» تاکید می‌کنند که «شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» بر تمام امور وزرشی در کشور نظارت و اشراف دارد و هم اکنون عهده دار کمیته ملی المپیک قطر نیز می‌باشد.

آنها بر این باورند که موفقیت «شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» در کسب میزبانی مسابقات جام جهانی سال 2022 کمک بسیاری به تحکیم و تقویت قدرت و اقتدار وی در داخل خاندان حاکم بر قطر کرد و کسب امیتاز برگزاری این مسابقات بسیاری را در داخل قطر دور وی گرد آورد.

چسنو و مالبرونو، ولیعهد قطر را فردی اصلاح طلب معرفی می‌کنند که همچون پدرش در دانشکده سلطنتی ساند هرست انگلیس درس خواند و به دست یک مربی بلژیکی تربیت شد و آموزش دید و در دانشگاه «لووان» بلژیک نیز تحصیل کرد.

این دو روزنامه نگار فرانسوی تاکید می‌کنند که ایده خرید باشگاه «پاری سن ژرمن» فرانسه را شیخ تمیم ارائه داد تا پس از خرید این باشگاه اداره آن را به «ناصر الخلیفى» که از دوستان نزدیک وی و مدیرکل شبکه الجزیره ورزشی به شمار می‌آید، بسپارد.

چسنو و مالبرونو در ادامه درباره شخصیت «شیخ تمیم بن حمد بن خلیفة آل ثانی» چنین می‌گویند: شیخ تمیم همچون پدرش ابتدا با یکی از دختران خاندان «آل ثانی» ازدواج کرد تا ولیعهدی را برای خود تضمین کند و پس از آن با «العنود الهاجرى» به عنوان یک دختر عامی و برخاسته از میان مردم ازدواج کرد که این ازدواج چندان دوام نیاورد. وی شیفته فوتبال، تنیس و شکار است و در تصمیمات خود همواره عقل و منطق را بر احساسات ترجیح می‌دهد.

همچنین گفته شده که وی فردی بسیار موزون از حیث رفتار و کردار و دارای بینش سیاسی بالاست و همین بینش سیاسی به وی اجازه می‌دهد تا به قدرت و جانشینی شیخ حمد بن خلیفه بیاندیشد و معروف است که در زمان نبود و غیبت شیخ حمد بن خلیفه وی ریاست شورای وزیران و امضای فرامین را عهده دار است.

رابطه حمد و تمیم

از دیدگاه این دو نویسنده رابطه میان پدر و پسر بسیار عمیق است و هیچ چیز نمی‌تواند، این رابطه را بر هم بزند. «میگل موراتینوس»، وزیر خارجه سابق اسپانیا که هم اکنون با خاندان حاکم بر قطر همکاری می‌کند، می‌گوید: شیخ حمد می‌بایست شیخ تمیم را بسیار دوست داشته باشد، چون شیخ تمیم در تمام نشست‌های پدر حضور می‌یابد و از تمام نکات یادداشت برداری می‌کند. شیخ حمد مسئولیت تمام پرونده‌های امنیتی و امنیت غذایی را برعهده وی گذاشته و شیخ تمیم تصمیم گرفته است تا «فهد العطیه» یکی از دوستان نزدیکش که با وی در سند هرست مشغول به تحصیل بود را به ریاست برنامه ملی – امنیتی غذای قطر کند، به عبارت دیگر ولیعهد تلاش می‌کند، گام‌های خود در حکومت را مستحکم کند.

یکی از افرادی که از نزدیک با شیخ تمیم کار می‌کنند، می‌گوید: تمیم دارای دیدگاه‌های خاصی است، اما یک چیز را هیچ‌گاه نمی‌توان در وجود او پیش بینی کرد، اینکه آیا وی همچون پدرش دارای اراده برای تسریع در توسعه و پیشرفت قطر است، یا خیر؟!

تغییر و تحولات مورد انتظار

به نظر نمی‌رسد که با روی کار آمدن شیخ تمیم کشور قطر شاهد تغییر و تحولات چندانی باشد، این دو نویسنده فرانسوی می‌گویند: شیخ تمیم به خوبی می‌داند که جامعه قطر جامعه‌ای فئودالی است که از اصول و مبادی بدوی و آداب و سنن و تقالید خاصش تبعیت می‌کند و به همین دلیل وی خواهان تغییر و تحولات سریع و آنی که تاکنون قطر در داخل شاهد آن بوده، نیست، به همین دلیل قطر در دوره حاکمیت شیخ تمیم اندکی استراحت خواهد کرد و در عرصه خارجی بدون تردید مواضع دیپلماتیکی اتخاذ خواهد کرد که از مواضع کنونی اتخاذ شده از سوی شیخ حمد کم سر و صداتر باشد.

دیدگاه‌های شیخ تمیم در قبال انقلاب‌های عربی

این کتاب فرانسوی درباره دیدگاه‌ها و نگرش شیخ تمیم در قبال «انقلاب‌های عربی» که شیخ حمد به حمایت از برخی از آنها پرداخت و بازتاب آنها بر اوضاع داخلی قطر، چنین می‌نویسد: به اعتقاد شیخ تمیم اگرچه در داخل قطر کسی به این موضوع توجه نکرده است، اما حوادث «انقلاب‌های عربی» بدون تردید بر قطر تاثیر خواهد گذاشت و موجب شکل گیری خواسته‌ها و مطالبات اصلاح‌گرایانه نزد قطری‌ها خواهد شد و اگر تا امروز این خواسته‌ها و مطالبات شکل نگرفته‌اند، بدون تردید فردا شکل خواهند گرفت.

منابع گزارش: بی بی سی، فارس، تابناک