دویچه وله: نمایندگان بیش از صد کشور و سازمان بین‌المللی در چارچوب چهارمین کنفرانس “دوستان سوریه” در مراکش گرد آمده‌اند. دیگر کسی در سرنگونی بشار اسد تردیدی ندارد؛ بحث اصلی بر سر دوران پس از سرنگونی نظام است.
مهمترین اقدام کنفرانسی که از بامداد چهارشنبه (۱۲ دسامبر) در مراکش برگزار می‌شود، این است که گروه “ائتلاف ملی سوریه” به عنوان “تنها نماینده مشروع ملت سوریه” به رسمیت شناخته می‌شود. “ائتلاف ملی سوریه” که در ماه نوامبر سال جاری با حمایت ایالات متحده آمریکا شکل گرفت، در این مدت کارکردی قابل قبول داشته است. این گروه که پیش از این تنها “تجلی امیدهای ملت سوریه” خوانده شده بود، اکنون موقعیت بالاتری پیدا می‌کند.
در میان کشورهای غربی درباره وضعیت و مؤتلفه‌های “ائتلاف” تردیدهایی وجود دارد. به ویژه در ماه‌های اخیر اسلام‌گرایان افراطی توانسته‌اند در صفوف مخالفان رژیم اسد رخنه کنند. دولت ایالات متحده در سندی مربوط به ۲۰ نوامبر که به تازگی افشا شده است، گروه “جبهه النصرت” را بازوی سوری شبکه تروریستی القاعده ارزیابی کرده و هرگونه همکاری با آن را ممنوع ساخته است.
در همین راستا کشورهای غربی از “ائتلاف ملی سوریه” انتظار دارند که نشان دهد به راستی نماینده تمام طیف‌ها و لایه‌های مردم سوریه است و افراد تروریست و جناح‌های افراطی در آن جای ندارند. معاذ الخطیب، رئیس این گروه، روز دوشنبه (دهم دسامبر) در بروکسل با وزرای خارجه اتحادیه اروپا دیدار کرد و به دولتمردان غربی اطمینان داد که “ائتلاف ملی” تشکلی دموکراتیک از تمام طیف‌های گوناگون مردم سوریه است.
ویلیام هیگ، وزیر خارجه بریتانیا، گفته است که پس از گفت‌وگو با آقای خطیب، از صداقت او مطمئن شده است. هیگ از کشورهای جهان خواسته است که مانند بریتانیا، “ائتلاف” را به رسمیت بشناسند و به آن یاری برسانند. معاذ الخطیب امام پیشین جامع اموی در دمشق است که مخالفت او با رژیم اسد و بنیادهای علوی آن معروفیت دارد.
خطر “ترور اسلامی”
یکی از اهداف اصلی کنفرانس مراکش، حمایت سیاسی، مالی و احتمالا نظامی از مخالفان رژیم بشار اسد است. به نظر تحلیلگران سیاسی و آگاهان به اوضاع سوریه، از عمر رژیم اسد مدت زیادی باقی نمانده است. برخی دیپلمات‌های غربی، از جمله دستگاه‌های اطلاعاتی آلمان عقیده دارند که رژیم بشار اسد در “مرحله نهائی” سرنوشت خود قرار گرفته است.
برخی از مقامات سیاست خارجی آمریکا مانند جیمز دابینز، از دخالت مستقیم در سوریه حمایت می‌کنند. او معتقد است که تعیین فضای ممنوعیت پرواز و تهدید نظامی اسد، می‌تواند به سرنگونی بشار اسد شتاب بخشد. او همین هفته در روزنامه “فاینانشال تایمز” نوشت: «اکنون امکان دخالت مستقیم در سوریه پدید آمده است. با این دخالت جامعه بین‌المللی می‌تواند جناح برنده را زودتر و با هزینه کمتر به پیروزی برساند.»
در میان دولتمردان غربی و مقامات آمریکایی طرفداران ارسال اسلحه به سوریه افزایش می‌یابد، زیرا این نگرانی وجود دارد که با طول کشیدن بحران سوریه، جهادگران اسلامی پایگاه‌های نفوذ بیشتری به دست آورند. در هفته‌های اخیر جهادگران سنی‌مذهب افراطی به انفجارهای بزرگ و حملات پرتلفات دست زده‌اند. آنها با تشدید خشونت و پراکندن وحشت در جامعه، امکان تحول آرام و تدریجی را در کشور از بین می‌برند.
روزنامه “فاینانشال تایمز” از قول خالد بن محمد العطية، وزیر خارجه قطر، گفته است که کنفرانس مراکش باید به مردم سوریه اجازه دهد که بتوانند از خود دفاع کنند و در برابر نیروی هوایی ارتش سوریه مقاومت کنند.
بسیاری از طرفداران گزینه نظامی عقیده دارند که به دخالت مستقیم نظامی نیازی نیست؛ اگر برای شورشیان مخالف رژیم اسلحه کافی فرستاده شود، آنها خود در مدتی اندک بساط رژیم را بر می‌چینند.
نقش فعال اردن
پادشاهی اردن که تا کنون از دخالت مستقیم در بحران سوریه پرهیز داشته، حال با دستی بازتر به میدان آمده است. روز سه‌شنبه (۱۱ دسامبر) بحران سوریه محور مذاکرات عبدالله دوم، پادشاه اردن با دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا بود. آن دو توافق داشتند که هرچه زودتر باید بر بحران سوریه نقطه پایان گذاشت، در عین حال که بر پرهیز از گزینه دخالت نظامی تأکید داشتند.
به گفته‌ی منابع دیپلماتیک در نشستی موازی فرمانده نیروهای مسلح بریتانیا با مقامات نظامی ایالات متحده، فرانسه، اردن، ترکیه، قطر و امارات رایزنی کرده است. در این نشست نیز راه‌های حمایت فعال از مبارزان مسلح سوری مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفته است.
لازم به ذکر است، با این که هنوز درباره گزینه نظامی تصمیمی اتخاذ نشده، هم‌اکنون در ترکیه پایگاه‌هایی برای آموزش نظامی مبارزان انقلابی سوریه برپا شده است. به نظر مخالفان رژیم سوریه، منطقه کوهستانی نزدیک مرز ترکیه برای همیشه از دست نیروهای دولتی خارج شده است. اکنون در این منطقه، وضعیت مناسبی برای برقراری منطقه “پرواز ممنوع” پدید آمده است.
پیش از این گروه‌های مخالف رژیم بشار اسد که در “شورای ملی” گرد آمده بودند، از اوت سال ۲۰۱۰ بارها از غرب خواستند که منطقه‌ای از سوریه را آزاد از پرواز اعلام کند تا شهروندان عادی کشور از حملات هوایی رژیم در پناه باشند، اما غرب با این خواست موافقت نکرد.
آمادگی برای تحول قدرت
این چهارمین بار است که “کشورهای دوست ملت سوریه” گرد می‌آیند. آنها آخرین بار ۶ ماه پیش در دوحه با هم دیدار داشتند. کشورهای غربی در این کنفرانس عمدتا به دوران پس از اسد نگاه می‌کنند، با دو هدف اصلی: یکی جلوگیری از انتقام‌جویی مخالفان اسد پس از تصرف قدرت و دیگری جلوگیری از نفوذ بیشتر اسلام‌گرایان در کشور.
باید اذعان داشت که کشورهای غربی در سوریه محبوبیت زیادی ندارند. بسیاری از مردم که نزدیک ۲۱ ماه عذاب کشتار و خونریزی را تحمل کردند، از غرب انتظار داشتند که زودتر و فعال‌تر به کمک آنها بیاید تا خون کمتری ریخته و عده کمتری کشته شوند.
حمایت غرب از مخالفان رژیم سوریه عمدتا به حمایت سیاسی محدود بوده است. دولت‌های اروپایی روابط خود را با رژیم اسد یا قطع کرده یا به حداقل رسانده‌اند. دولت آلمان غیر از دو نفر، تمام اعضای هیئت نمایندگی سوریه را از کشور بیرون رانده است.
در کنفرانس وزرای خارجه بسیاری از کشورهای اروپایی و عربی شرکت دارند. هیلاری کلینتون، وزیر خارجه ایالات متحده، به دلیل بیماری از شرکت در کنفرانس عذر خواسته است. اخضر ابراهیمی نماینده جامعه بین‌المللی برای حل بحران سوریه نیز در اجلاس حضور نخواهد داشت.
روسیه، قوی‌ترین حامی رژیم اسد، نیز در کنفرانس نماینده‌ای ندارد. هرچند گفته می‌شود که روس‌ها دیگر به بقای اسد اصراری ندارند، اما می‌کوشند دست کم برخی از مقامات رژیم کنونی در دولت انتقالی آینده شرکت داشته باشند. به صورت غیررسمی گفته می‌شود که همین هفته در ژنو در آخرین دیدار نمایندگان سیاست خارجی روسیه و آمریکا توافق‌هایی در این زمینه حاصل شده است.
حمایت از آوارگان سوری
هدف دیگر کنفرانس مراکش اقداماتی قاطع‌تر در حمایت از آوارگان سوریه است. “کمیته حمایت از پناهندگان سازمان ملل متحد” گفته است که بیش از نیم میلیون نفر از مردم سوریه به کشورهای همسایه گریخته‌اند.
“کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل” اعلام کرده که بیشترین تعداد آوارگان از سوریه به لبنان، اردن و ترکیه پناه برده‌اند. به گفته این نهاد وابسته به سازمان ملل، عراق و کشورهای شمال آفریقا در رده‌های بعدی قرار دارند.
“کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل” همچنین گفته است که اکثر پناهندگان سوری در حال حاضر در خارج اردوگاه‌ها و “اغلب در خانه‌های اجاره‌ای” با خانواده‌های میزبان و یا به صورت جمعی در مراکز مختلف زندگی می‌کنند. گفته شده که بیش از ۲ میلیون نفر هم در داخل خاک سوریه از خانه‌های خود آواره شده‌اند.