iran-emrooz.net | Fri, 16.12.2011, 23:27
چه سرنوشتی در انتظار بشار اسد است؟
قاسم محب علی، مدیرکل سابق خاورمیانه وزارت خارجه ایران در گفتگو با دیپلماسی ایرانی با اشاره به وخامت اوضاع در سوریه معتقد است با توجه به فشارهای بین المللی و منطقه ای سوریه آبستن حوادث بیشتری خواهد شد
دیپلماسی ایرانی: ناوی پیلای، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، روز دوشنبه در گزارشی به شورای امنیت سازمان ملل با غیر قابل تحمل خواندن شرایط سوریه گفته است که شمار قربانیان سرکوب اعتراضات سوریه از ماه مارس تاکنون از مرز پنج هزار نفر گذشته است. دیپلماتها حاضر در نشست شورای امنیت میگویند، بیش از ۱۴ هزار نفر طی این مدت در سوریه بازداشت شده اند و بیش از ۱۲ هزار نفر نیز از سوریه به کشورهای همسایه گریخته اند. دیپلماسی ایرانی آخرین تحولات سوریه را با قاسم محب علی، مدیرکل سابق خاورمیانه وزارت خارجه ایران به گفتگو نشسته است که در زیر میخوانید:
آقای محب علی روز گذشته کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، در گزارشی به شورای امنیت سازمان ملل شرایط سوریه غیر قابل تحمل خوانده است. این مسئله را چگونه ارزیابی میکنید؟
آنچه مسلم است شرایط سوریه روز به روز وخیم تر میشود. ادعای مخالفین بشار اسد این است که نزدیک به 6 هزار نفر از مخالفین به دست نیروهای نظامیو امنیتی حکومت سوریه کشته شده اند. علاوه بر این تعداد زیادی از افراد مفقود و یا دستگیر شده اند. قطعا چنین شرایطی با واکنش جامعه بین المللی روبرو خواهد شد. اما مسئله این است که جامعه بین المللی نیز بر اساس منافع بازیگران آن میتواند اقدام کند. سوریه دو مشکل دارد یکی این که سوریه همسایه اسرائیل است و به جهت اهمیت امنیت اسرائیل برای غرب، حساسیتهایی وجود دارد. از سوی دیگر با توجه به همین مسئله، جامعه غربی نسبت به جایگزینهای احتمالی حکومت سوریه با احتیاط برخورد میکنند.
این احتیاط تا کجا میتواند ادامه داشته باشد؟
این احتیاط تا وقتی میتواند ادامه یابد که افکار عمومی دنیا و افکار عمومی دنیای عربی نسبت به این کشتارها تحریک نشود. در غیر اینصورت غربیها ناچار میشوند به خاطر پاسخگویی به افکار عمومیوارد اقدام عملی شوند. این که اقدام عملی چه هست قابل بحث است و الزاما به معنی اقدام نظامینیست. این که تا کنون اتفاقی نیفتاده به این دلیل است که به دلیل حساسیتهایی که ذکر شد سعی بر این بوده که با موضوع به آرامیبرخورد کنند. اما اوضاع داخلی سوریه در حال وخیم تر شدن است، طبیعتا نمیتوانند خیلی این وضعیت را ادامه دهند. بنابراین باید منتظر باشیم که ناچار به اتخاذ تصمیم جدی تری در مورد سوریه شوند.
ولی چنانچه میدانید روسیه، چین، هند، آفریقای جنوبی، و برزیل از جمله کشورهایی هستند که با تصویب قطعنامه علیه سوریه مخالف هستند. گیدو وستروله، وزیر امور خارجه آلمان، پس از این جلسه گفته که «اکنون ضروری است که کشورهای عضو شورای امنیت که دراین زمینه تردید دارند، نظرشان را تغییر دهند.» به نظر شما تا چه حد چنین چیزی احتمال دارد؟
مسئله این است که متحدین سوریه یکی یکی دچار مشکل میشوند. شاهد بودیم که در روزهای گذشته و بعد از انتخابات روسیه پوتین با چیزی که نگران آن بود مواجه شد. او بسیار از این که خیزشهای مردمی در خاورمیانه به مسکو برسد نگران بود که دیدیم چنین اتفاقی افتاد. طبیعتا این موضوع به اعتبار بین المللی روسیه خدشه وارد کرده است و موقعیت این کشور در نظام بین الملل کاهش پیدا میکند. در نتیجه فشاری که روسیه قبلا میتوانست در مورد سوریه به شورای امنیت سازمان ملل وارد کند و مانع از تصویب قطعنامه شود، کاهش پیدا میکند. لذا این روند به سمتی میرود که جامعه بین المللی به تصمیم عملی در این ارتباط میرسد.
با توجه به این که در روزهای گذشته انتخابات شوراهای شهر و روستا در سوریه برگزار شد، به نظر شما اسد نمیتواند با این اقدامات اوضاع را مدیریت و آرام کند؟
قطعا اوضاع سوریه به گذشته باز نمیگردد. سوریه در جاده تغییر قرار گرفته و گزینههای مختلفی پیش رو دارد. اسد در گذشته و پیش از حاد شدن اوضاع میتوانست انتخابات آزاد برگزار کند. اما هم اکنون برای انجام این کار کمی دیر شده است. شاید برگزاری یک انتخابات آزاد میتوانست سبب بازترشدن فضا شود و تغییراتی را در ساختار ایجاد کند. ولی در حال حاضر دولت سوریه قدرت خود را برای مانور از دست داده است و در جادهای بدون بازگشت قرار گرفته است.
به نظر میرسد در صورتی که جامعه بین المللی به تصمیم عملی در مورد سوریه برسد نقش کشورهای همسایه سوریه در این ارتباط بسیار پررنگ خواهد بود. ترکیه و عربستان چه نظری در این ارتباط دارند؟
موضع ترکیه و عربستان دقیقا یکسان نیست. مشخص است که ترکیه در چارچوب تصمیمات جامعه بین المللی و غرب حرکت میکند. عربستان سعودی بر اساس منافع ملی و مصالح عربی حرکت میکند. عربستان به طور کلی تغییرات در منطقه و کشورهای عربی را در جهت منافع خود نمیبیند لذا تلاش میکند که تحولات به نحوی رقم نخورد که این جنبشها ساختارهای عربستان سعودی را دچار تحول کند. طبیعتا این دو نگاه تفاوت دارد. اما اردن از تغییر در سوریه با احتیاط حمایت میکند و نگاه میکند که کدام کفه بیشتر میچربد. قطعا اگر اردن احساس کند که کفه مخالفان بر کفه بشار اسد میچربد از آنها حمایت خواهد کرد. لبنان نیز در حال حاضر در این مورد دچار شکاف شده است و جامعه لبنانی نسبت به تحولات سوریه به شدت دو پاره شده است. با این وجود وضعیت طرفداران سوریه در لبنان رو به افول است و حتی افرادی نظیر جنبلاط در حال خروج از طیف حامیان اسد هستند. به نظر میرسد این روند در حال تغییر است. تغییر این فضا یک حادثه نیاز دارد و این حادثه میتواند یک کشتار وسیع باشد.
آیا بشار اسد رفتنی است؟
گفتگوی دیپلماسی ایرانی با محمد شریعتی دهاقان، رایزن فرهنگی سابق ایران در سوریه، درباره آخرین تحولات سوریه:
آخرین وضعیت ناآرامیهای سوریه را با توجه به گزارش سازمان ملل چگونه ارزیابی میکنید؟
مساله درگیریها در سوریه، به مرحلهای رسیده است که مخالفانی که کشتارها را برنمیتابند موضوع رفتن و ماندن بشاراسد برای آنها تمام شده است. علاوه بر معارضین، برای جامعه بینالمللی به جز روسیه و چین، اروپا و امریکا و حتی به نوعی کشورهای اسلامی و اتحادیه عرب نیز موضوع تمام شده است. همانطور که میدانید در اجلاس کمیته ویژه سوریه، طرح اتحادیه عرب مورد پذیرش قرار گرفت که اصل این طرح مبنی بر خروج نیروهای نظامی و امنیتی سوریه از شهرها و مناطقی است که هماکنون در آن حضور دارند و در نهایت بازگشت آنها به پادگانهاست که اگر این نیروها از شهرها خارج شوند، زمام امور از دست حکومت خارج میشود.
اگر امروزه بسیاری خواستار مناطق ممنوعه برای امنیت تظاهرکنندگان شدند، در حقیقت چنین روندی صورت گرفته است. بدین معنا هرجایی که تانک حکومت نباشد حاکمیت سوریه و حاکمیت حزب بعث از بین رفته است.
همچنین در انتخابات محلی که اخیرا برگزار شد، در بسیاری از شهرها نتوانستد صندوق رایگیری قرار دهند، بدین علت که حاکمیت بشاراسد در آنجا وجود ندارد. بنابراین عملا مناطق ممنوعه بوجود آمده است. البته کسانی که از ارتش فرار میکنند و اسلحه سنگین هم ندارند، تاب برابری با ارتش رسمی را ندارند. اما عده آنها روزبروز بیشتر میشود.
در چنین شرایطی طرح اتحادیه عرب که عراق واسطه آن شده نیز روز شنبه در جلسه وزرای خارجه عرب در جده مطرح خواهد شد که مراحل تصمیمگیری بینالمللی درباره سوریه را تصویب خواهند کرد.
اما همچنان روسیه و چین مخالفت میکنند، از سوی دیگر به نظر میرسد که موضع روسیه هم در دو حوزه تغییر کرده است، ۱. با مخالفان سوری در سطح بالا دیدار داشته که در راس آن با برهان غلیون ملاقات داشته است۲. به سوریه فشار آورده تا طرح اتحادیه عرب را بپذیرد. و اخیرا هم قطعنامه ای را به شورای امنیت پیشنهاد داده که مورد توجه محافل غربی قرار گرفته و گفتهاند این پیشنهاد باید اصلاح شود. روسیه تا کنون مانع صدور قطعنامه علیه سوریه بوده است.
اما کشورهای غربی و امریکایی موضوع را تمام شده میدانند و بر این باورند که رفتن بشار اسد هفتههای آینده و یا ماههای آینده اتفاق خواهد افتاد. برای آنها تعامل با بشاراسد و حکومت سوریه دیگر امکانپذیر نیست و شاید فشارهای اقتصادی هم تا اندازهای اثرات خود را در این کشور گذاشته است. بنابراین هرگونه سرمایه گذاری اقتصادی و سیاسی بر نظام بشاراسد غیرعاقلانه و دور از احتیاط است.
براساس آماری که سازمان ملل اعلام کرده است، تعداد کشتهشدگان در طول این چند ماه در سوریه بیش از ۵ هزار نفر بوده است، تا جاییکه سازمان ملل درخواست کرده تا دولت سوریه را به دادگاه جنایی بینالمللی معرفی کنند.
این در حالی است که مخالفان دولت بشاراسد اعلام کردهاند تعداد کشتهشدگان، مفقودین و دستگیرشدگان بیش از آمار اعلام شده است. از سوی دیگر حرکتهای مردمی با تمام کشتارهایی که روزانه بین ۱۰ تا ۲۰ نفر بود، هم اکنون به متوسط بین ۲۰ تا ۳۰ نفر رسیده است. در چنین شرایطی بیشتر مفسران سیاسی بر این باورند که بشاراسد رفتنی است.
آیا میانجیگری کشوری همچون عراق میان مخالفان و دولت سوریه به نتیجه خواهد رسید؟
عراق اعلام کرده که با طرح اتحادیه عرب موافق است ، اما عراق به چند دلیل دوست دارد تا بحران در سوریه خاتمه پیدا کند: ۱. به دلیل آنکه عواقب درگیریهای جنگ داخلی در سوریه دامنگیر عراق خواهد شد ۲. عواقب بستن مرزهای سوریه برای عراق بسیار فاجعهآمیز است ۳. حضور عراقیها در سوریه که بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر گزارش شده است.
اما اخبار حاکی از آن است که میانجیگری عراق هم تا کنون به نتیجه نرسیده است به ویژه آنکه نتیجه این واسطهگری روز شنبه در اجلاس وزرای خارجه عرب مشخص خواهد شد. شواهد حاکی از آن است که طرح اتحادیه عرب مورد پذیرش کامل قرار نگرفته و شروطی که برای سوریه قرار داده عملی نیست.
اتحادیه عرب اولین شرط پذیرش سوریه را توقف کشتار اعلام کرده است، بدین معنا که ۵۰۰ نفر ناظر برای توقف کشتار حضور خواهند داشت و نه اینکه ناظران شاهد تیراندازیها در این کشور باشند. اصل طرح مساله توقف کشتار است و سوریه هم توقف کشتار را مساوی با گسترش تظاهرات در این کشور میداند. هم اکنون نیز این تظاهرات به روستاها و حتی محلههای نزدیک دمشق و حلب رسیده است. در انتخابات اخیر که انتخابات شهرداریها بوده، با اقبال کمی حتی در دمشق و حلب مواجه شدهاست، چه برسد به شهرهایی همچون حمص، درعا و حما که تمامی صندوقهای رای در اختیار مخالفین بوده است.
به نظر شما اصلاحات اخیر تاثیری بر آرامتر شدن اوضاع سوریه داشته است؟
یقینا اصلاحات در چنین اوضاعی از جانب مخالفان قابل پذیرش نیست و حتی بسیاری از مخالفان مذاکره با بشاراسد را به شرط قبول و اعلام کنارهگیری وی امکانپذیر میدانند. برخی از مخالفان که قائل به گفتگو با دولتند در حال وحدت رسیدن با مخالفان رادیکال هستند و اتحادیه عرب آنها را مجبور کرده است که یک رای داشته باشند تا با اتحادیه عرب برسر جانشینی وضعیت فعلی به نتیجه برسند.